InfoHub Logo

Birazdan beri qazaq ádebıetin, ásirese, qazaqtyń halyq ádebıetin jınaýshylar kóbeıe bastady. Qazaq eli jańa turmys dáýirine aıaq basyp, mektep, medreseleri kóbeıip, tártipke qoıyla bastaǵannan beri, qazaqtyń mádenıet, ádebıet tarıhyn zerttep, bir tártipke qoıý maqsaty — Qazaqstannyń halyq aǵartý oryndarynyń aldynda sheshýdi kerek qylǵan túıinderdiń biri bolyp keledi. Ár zat jańadan jasalǵanda tórt aıaǵynan nyq basa, múltiksiz jasalmaıtyny belgili. Qazaq eliniń tarıhynda ádebıet tarıhynda biren-saran jazýǵa ózderinshe talap qylǵandar da boldy. Biraq eńbekshi taptyń sovet mektebine laıyq tarıh kitaby, ádebıet tarıhy áli de jazylyp shyǵa almaı keledi. Byltyrdan beri Almaty qalasynda Qazaqstannyń Memleket ýnıversıteti ashylyp, bilim dúkenin quryp otyr. Ýnıversıtet degenimiz burynǵy musylman dúnıesiniń dárilfúnin delinetin joǵary dárejeli medresesi. Buryn uzynqulaqtan estiletin dárilfúninde qazir qazaq eńbekshileriniń júzdegen jastary oqyp jatyr. Oqýshylar sany jyl saıyn kóbeımek. Jazylyp shyǵa almaı kelgen qazaq tarıhy, qazaqtyń qazaq ádebıet tarıhy jáne de basqa osyndaı tarıhtar, endi osy Qazaqstanda bilimniń uly qazany, uly dúkeni bolyp otyrǵan ýnıversıtet mańynda jazylyp, tártiptelinýi kerek.

Halyq tarıhyn, ádebıet tarıhyn tártiptep jazyp shyǵarýǵa ádebıet tarıhynyń derekteri kerek. Bolǵan tıisti maǵlumattar, biraz eski maǵlumattar, biraz tarıhı ádebıet derekteri qazir qazaq ýnıversıteti qaramaǵynda bar. Bul eski maǵlumattar degenimiz, tarıhı ádebıet degenimiz mynalar: eski sózder, bıler sózderi, eski batyrlar áńgime-jyrlary, qıssalary, ertekteri, neshe túrli óleńder, ádet-ǵuryp jyrlary, máselen: betashar, aý-jar, toı bastar, besik jyrlary, joqtaýlar, aıtystar, eski áńgime-jyrlar, ańshylyq áńgimeleri, baqtashylyq áńgimeleri, baksy áńgime-jyrlary, taǵy basqa osy tárizdi áńgime-jyrlar. Osyndaı zattardan quralyp qazaq ádebıeti tarıhynan ýnıversıtette dáris beriledi. Dáris berilý úshin tártipke qoıylǵan, tarıhı ańǵarmen qurylǵan qural bolarlyq qorytylǵan kitap bolý kerek. Mine sondaı kerekti kitaptar Almatydaǵy Qazaqstannyń tuńǵysh ashylǵan ýnıversıteti mańynda jazylmaq. Ýnıversıtette til, tarıh, ádebıet isterin zerttep júrgen adamdar jınalmaq. Qazaqtyń jańaǵy aıtylǵandaı eski sózderi de, eski áńgime-jyrlary da, óleńderi de, kitaptary da osy ýnıversıtet qoryna jınalý kerek. Árkim ár jerde bólek-bólek jınap júrgennen, myna jalpynyń ortasyndaǵy uly qazan tárizdi ýnıversıtetke jınalýy kerek. Sol sebepti qazaq eliniń ár túkpirindegi áleýmetshilik sezimi bar azamattardan joǵarydaǵy aıtylmysh Qazaqtyń eski tarıhı maǵlumattaryn shejire, bıler sózderi, batyrlar áńgimeleri, jyrlary, taqpaqtar, ertekter, qıssalar, ádet-ǵuryp jyrlary (betashar, aýjar, joqtaý, aıtys,) úgit-nasıhat, boljaý, taǵy da osy tárizdi sózderdi, árkimniń aýzynda aıtylyp júrgen osylar tárizdi sózderdi jazyp, jınap, ýnıversıtetke jiberýlerin ótinish qylamyz. Keıbir mańyzdy maǵlumattarǵa aqsha tólenedi. (Tıisti aqshasy pochtamen jiberiledi). Jiberýshilerdiń qalaýy boıynsha keı maǵlumattardan kóshirme alyp, tez jazýlary ıelerine qaıyrylady. Óte-móte kerek bolyp otyrǵan maǵlumattar: Asan Qaıǵy sózderi, Buqar jyraý sózderi, Shortanbaı sózderi, Aqmola aqyn sózderi, Máshhúr Júsiptiń sózderi, ásirese: «hal-ahýaly», Aqan seriniń sózderi, óleń-kúıleri, Jaıaý Musa óleńderi, Mańmańgerdiń Ybyraıynyń óleńderi, Sholaq-palýan, Mádı tárizdilerdiń óleńderi. Omar Qarashev óleńderi, ásirese «Terme» degen óleńi. Bularmen qatarly da el aýzynda jatka aıtylyp júrgen túrlishe óleń-jyr, áńgimeler. Qazaqtyń ánderiniń, kúıleriniń áńgime, tarıhtary, máselen: Bozaıǵyr, Bózingen, Balbyraýyn, Akjelen, Saryjaılaý, Qosbasar, Terisqaqpaı, Qorqyt kúıi, Yqylas kúıi, Balabaqsynyń kúıi, Daırabaı, Toqa, t.b. osylardyń bári qazaqtyń tarıhyna, mádenıet, ádebıet tarıhyna kerek maǵlumattar bolady. Jiberýshilerge adres:

Alma-Ata, Karla Marksa, Dom 77. Prepodavatelú kazah, narodnoı lıteratýry Sakený Seıfýllıný.

1929 jyl

---