InfoHub Logo

N.Nazarbaev halyqqa Joldaýynda «Qazaq alfavıtin 2025 jyldan bastap, latyn grafıkasyna kóshirý úshin daıyndyqty osy bastan qolǵa alý qajet. Bul – qazaq tilin jańǵyrtyp qana qoımaı, ony osy zamanǵy aqparat tiline aınaldyrady»

Elbasy N.Nazarbaev

 

Jerdegi ómir mıllıondaǵan jyl buryn paıda boldy. Adam - Jerdegi tirshilik ókilderiniń biri. Tas ǵasyrynan bastap búgingi kúnge deıin adamdardyń damýy birte-birte júredi. Adamdar eshqashan damýyn toqtatpaıdy. Adamdar ózderiniń dáýirdi qalyptastyrady. Árbir dáýirdiń ereksheligi men jetilýimi bar. Álemdegi, memlekettegi, qaladaǵy ár ózgeris - jaqsy ómir úshin ózgeris. Ne úshin adam osy ózgeristerdi iske asyrady? Bul basqalarmen teń jáne joǵary bolý úshin ózgerister. Biz tehnıka, áskerı qorǵanys, medısına, saýda, taý-ken ónerkásibi, ekologıa, arhıtektýra, ónerkásip, ekonomıka, tilder salalarda jetildirilýimen aınalysamyz. Til degen búkil álemdi qalyptastyrady. Tilsiz halyqtyń eli joq. Til degen jáne de Otan degen sózderdiń maǵynalary birdeı. Sondyqtan "Otansyz adam, ormansyz bulbul" degen maqaldy osy taqyrypqa mysal retinde keltire alamyn.

Árbir eldiń óziniń tarıhy men tili bar. Árbir memlekettiń álipbıi ártúrli. Biraq olardyń quramynda kırılısa, latyn, ıeroglıf nemese arab jazýymen biriktiriledi. Qazaqstan latyn tiline de jeti jyldyń ishinde aýysady. Men oǵan senimdimin.

Latyn degenimiz ne? Latyn tili baltyq, german, slaván, romans jáne basqa tildik toptardy qamtıtyn úndi-evropalyq otbasylarǵa jatady. Latyn árpi ejelgi rımdikter qoldanyp, álem halyqtarynyń kópshiliginiń hatyn negizdeıtin. Latyn álipbıiniń shyqqan nusqalary bar. Eń kóp taralǵan nusqamen sáıkes, latyn áripteriniń tikeleı prototıpi 9-shy ǵasyrda paıda bolǵan grek alfavıti boldy.

1929 jylǵa deıin Qazaqstanda arab jazýy paıdalanyldy. HH ǵasyrdyń basynda Ahmet Baıtursynuly usynysymen qazaq fonetıkasynyń erekshelikteri eskerilip jasalǵan, arab grafıkasyna negizdelgen «tóte jazý» paıdalanylǵan. 1929-40 jyldar aralyǵynda latyn grafıkasyna negizdelgen álipbıdi jazý júıesine engizip, 1940 jyldan beri qaraı kırıl grafıkasy álipbıin qoldanyp keledi.
Latyn tili arab alfavıti, kırılısa jáne basqa grafıkadan góri óte beıimdelgen jáne qoldanýǵa daıyn. Biz qazaq tilinde kez-kelgen gadjetke, álemniń kez-kelgen jerinde bola otyryp, standartty QWERTY pernetaqtasyn paıdalanyp jaza alamyz. Latyn álde de damyǵan eldermen halyqaralyq qarym-qatynasta kómektesedi, ıaǵnı olarmen teń jaǵdaıda bolýǵa bolady. Aıta ketý kerek, Qazaqstanda birtindep kóshý úshin birneshe jyl boıy beıimdelý kezeńi anyqtaldy. Sonymen qatar, bizdiń jastarymyzǵa latyn tiline aýysý qıyn emes dep sanaımyn, óıtkeni olar aǵylshyn tilin úırenýde. Kóptegen sheteldikter qazaq tilin latyn tilinde tezirek jáne ońaı úırenedi dep ózim oılaımyn.

Meniń oıymsha, bizdiń memleketimizge latyn degen áripke aýysý, bul úlken jáne mańyzdy qadam. Bul qadam óte qymbat jáne qıyn bolmaq. Biraq, bizdiń myqty elimiz, táýelsiz memleketimizdi kótergendeı, barlyq qıynshylyqtar men máselelerdi sheshe alady dep senemin. Men latyn qarpine kóshirýdi qoldaımyn, sebebi bul zaman talaby, elimizdiń, jerimizdiń damýy. Ol bizdiń bolashaǵymyz.

«Jumyla kótergen júk jeńil», «Kóz— qorqaq, qol—batyr», - dep dana halqymyz aıtqandaı, eki qoldy sybanyp naqty nyq qadammen alǵa basaıyq!

Baıandamamdy latyn qarpimen aıaqtaǵym keledi: «Latyn qarpi jappaı qoldanys tiline aınalyp, shyn mánindegi memlekettik til mártebesine kóterilgende, biz elimizdi QAZAQ MEMLEKETI dep ataıtyn bolamyz.»

Naýyrzym aýdany
Jambyl orta mektebiniń
ınformatıka pániniń muǵalimi
Omarov Baǵdat Amantaıuly

---