InfoHub Logo

Qazirgizamanda bolyp jatqan eknomıkalyq, saıası, aqparattyq, mádenı jáne dinı keńistiktiń jahandanýy álemdik úrdisterdiń mańyzdy faktory bolyp tabylady. Bul qubylys jaǵymdy aspektilermen qatar belgili bir negatıvti jaǵdaılarǵadaákeledi. Adamzat ótken ǵasyrdaǵy qyrǵı-qabaq soǵys kezeńiniń qorqynyshtaryn basynan keshirip, endi tynyshtyq  zamanǵa qol sozyp otyrǵanda, taǵyda bir jańa búkilálemdik máselemen betpe-bet kelip otyr. Qazirgi álemniń aldyndaǵy ózekti máselelerdiń biri halyqaralyq ekstremızm men terorızm. Ǵylym men tehnologıa damýdyń shyrqaý shegine shyqqanyna qaramastan, qoǵam ekstremızm jáne terorızm máselesimen jıi kezigýde. Ekstremızm men terorızmniń halyqaralyq másele deńgeıine kóterilýi búgin ǵana oryn alyp otyrǵan joq. Sebebi, ekstremızı men terorızm ótken ǵasyrlarda-aq qoldanbaly qarý retinde ról atqarǵan bolatyn. Ásirese XX ǵasyrdyń birinshi jartysynda Fransıadaǵy saıası júıeniń radıkalızasıalanýy kezinde ekstremızmniń qalyptasýy oryn alady. Biraq, sol ýaqytta, bul másele, qazirgi kezdegideı ózekti bolmaǵany, máseleniń tereń qarastyrylmaǵandyǵy tarıh betterinen kórinedi.   

Al qazirgi jahandaný kezinde, ekstremıstik jáne terorıstik uıymdardyń kóbeıýine baılanysty, bul kúrdeli másele retinde árbir memlekettiń kún tártibinbe tur. Qazaqta «aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen naqyl bar. Sondyqtan qaýip–qaterdiń paıda bolý sebepterine kóbirek mán berip, onyń ózimen emes sebepterimen kúreskende ǵana qaýiptiń aldy alynady. Halyqaralyq ekstremızm men terorızm birtindep adamzattyń ǵalamdyq máseleleriniń birine aınaldy, óıtkeni ol qalyptasqan álemdik jáne ishki memlekettik tártipke qaýip tóndirýde adamzat órkenıetiniń irgeli qundylyqtary adamnyń ómir súrý quqyǵyna, bostandyǵyna, menshigine qol jumsaýda, munyń ózi  álemdik qaýymdastyqty halyqaralyq yntymaqtastyqtyń sıpatymen basymdylyqtaryna jańasha baǵa berýge májbúrleýde, ulttyq   qaýipsizdik máselelerin qaıta qaraý qajettilikterin týdyrýda, osy qubylystyń mán jaıyn sebepteri men belgileri tereńdep jáne terorıstik qyzmetti joıý joldaryn izdestirýdi qajet etýde. Bul rette Elbasy N. Á. Nazarbaev bylaı dep atap kórsetken: «Qazaqstanda terorızm, separatızm jáne ekstremızm problemalary bar. Ásirese halyqaralyq terorızmniń keńqanat jaıǵanyn jáne halyqaralyq qaýymdastyq pen aımaqtardyń saıası-áleýmettik jáne ekonomıkalyq máselelermen ushtasyp, saıasılanǵanyneskersek, olardyń tarapynan týyndaǵan qaýip oıdan shyǵarylǵan emes, naqty jáne shynaıy ómirlik qaýip». Shynyndada, terorızm qarama–qaıshylyq pen qaqtyǵys retinde ıdeologıalyq teketiresten góri, naqtyly is–áreket bolyp tabylatyn áskerı is–qımyldarǵa jaqyndaý. Sondyqtan tez órship, jyldam taralady. Búgingi jahandaný zamanyndaterrorızmge jańasha kózqaraspen qarap, zerdeleý ýaqyt talaby bolyp tabylady.

Ál–Farabı atyndaǵyQazaqUlttyq Ýnıversıtetiniństýdenti Jasuzaq Darıǵa
Ǵylymı jetekshi: PhD doktory, aǵa oqytýshy Muqan Nurzat

---