InfoHub Logo

Erjigit kún saıyn erkeliktiń neshe atasyn kórsetedi. Oǵan úıdegiler birde qarq-qarq kúlisip máz bolsa, keıde shart-burt bop, shyrt ete túsip, talaqtary tars aıyrylady. Boqmuryn buzyqtyń qyryq qylýa qylyqtaryn kóterý otbasyndaǵy úlken-kishige kúshke túsetin de kezi bar. Ásirese kári qoıdyń jasyndaı jasy qalyp, júıkesi júndeı tútilip, sharýasy shatqaıaqtaǵan kempir men shalǵa obal.

Erjigit birinshi synypqa baryp, «dáris» alyp júr. Sabaǵy tańerteńgi saǵat 9-da bastalady. Tań atqannan kún batqansha tynym tappaı, asyr salǵan oıyn balasy sharshap-shaldyǵary haq. Áıtse de munyń uıqysy joq. Eresekterdi tósekterine qulatyp-sulatyp, jatqyzyp baryp, tynym tabady. Tek bir qıyny — ájesi ony ertesine ertemen uıqydan oıatady. Uıqysyn asha almaı, shekesi tyrysyp-pyrysyp turǵan baıpatshanyń baptanyp-kúptenip kıim kıgeni de bir úlken sharýa. Týrasyn aıtqanda, ol ózi kıinbeıdi. Kıindiretin — kempir. Kóılek-kónshek, kástóm-shalbar, malaqaı, shulyq, sómke, taǵy basqa kerek-jaraqtary árqaısysy ár jaqta shashylyp jatady. Keshe sabaǵynan kelgesin asaı-múseılerin endi qaıtip kerek emesteı jan-jaqqa, qaltarys-qultarysqa laqtyryp tastaǵan. Muny da erkelik, qyrsyqtyqpen ádeıi isteıdi. Óıtkeni, asty-ústine túsip, óbektep, jýyndyryp-shaıyndyryp, kıindirip-sheshindiretin, «aınalaıynnan» aýzy bosamaı júrip, sút-pút, jyly-jumsaq, atala-bylamaǵyn «ish-je» dep tyqpalaıtyn sýly kóz «kúńi» bar. Sosyn ne qam jesin?

Mine, sary kempir Erjigittiń beti-qolyn jýyp-súrtip bolyp, kóılek-kónshegin kıgizip jatyr. Kenet «shaj» ete qalǵan dybysqa, «kótek» dep, jalt qarap, tura júgirdi. Álginde peshke qoıǵan súti pisipti. Tegeshtiń erneýinen asyp-tasyp tógilýde. Ystyq tabaǵa quıǵan suıyq maıdaı sút peshtiń ústinde kópirship shyjyldap jatyr. Tógilgen sút tabanda kúıip, kóńirsigen kók tútin kókke kóterildi. Kempir asyp-sasyp, súrinip-qabynyp júrip, qolyna ojaý ala salyp, ishine jel úrlegen shardaı gúmpıgen sútti sapyrdy. Tegeshti ottan aldy. Tútin shyqsyn dep esikti ashty. Úlken sapar kesege sút quıyp dastarhanǵa ákelip qoıdy. Bul — oqymysty tóreniń azanǵy as-aýqaty.

Nemeresine qarady. Ol jańa ǵana ózi kıgizgen kóılegin sheship, laqtyryp tastapty. Basqa bireýin teris kıip, ony túımeleı almaı, ábigerge túsip otyr.

— Aınalaıyn-aý, ýaqyt bop qaldy ǵoı!

Dúnıesi túgel, tórt jaǵy qubyla batyryńnyń úı órtenip jatsa da sasatyn túri kórinbeıdi! «Usamasań týmaǵyr! Bılet qaltada, poıyz qaıda barady?» deıtin ápende atalarynan bir aýsaıshy! Aýzynan túskendeı. Kempir balaǵa bir, qabyrǵadaǵy saǵatqa bir qarady. 9-ǵa taqap qalypty.

— Sabaǵyńa keshigetin boldyń ǵoı. Kel, sútińdi ish!

Ol murny pys-pys etip áli kóılegimen áýre. Ájesi qasyna jetip baryp, kóılegin julqı tartqyshtap, bet-aýzyn ysyra-mysyra, basynan sypyryp alyp, oń kıgizdi. Ojar qımyldan o jer, bu jeri aýyryp qalǵan batyr qylt ete qaldy.

— İshpeımin sútińdi!

— Oıbaı-aý, ýaqyt bop qaldy!

— Barmaımyn mektebińe!

Kempir — sharasyz. Birese balaǵa, birese saǵatqa qarady.

— Áı, osy-aq qanymdy qaraıtyp bitti-aý!

Úlken kisi shyj-byj boldy. Sút ishkizbek bolyp, ulynyń qasyna jaqyndap edi, bala stoldy aınala qashty.

— Meni ustaı almaısyń! Ustaı almaısyń!

Uzyn stoldyń bir shetinde qıqar ul, qarsy shetinde kemıek kempir. Biri qashyp, ekinshisi qýyp júr. «Mysyqqa oıyn kerek, tyshqanǵa ólim kerek». Qurttaı «oqymystynyń» taban astynda oıyny kep qalǵan.

Shaj-buj, aıqaı-uıqaı, opyr-topyrdan oıanyp ketken shal kózi alaryp, kórshi bólmeden shyqty.

— Aý, bul ne ulan, oıbaı?! Senderge ne jetpeı jatyr?

— Óı, myna qyrsyq ıt «sút te ishpeımin, mektepke de barmaımyn» dep qıǵylyq salyp jatyr!..

Shal men kempir qashaǵan qamys qulaqty ustamaq bolǵandaı, qıampurys qıańqy nemeni eki jaqtan qaýmalap ortaǵa aldy. Eki jaqtan tyqsyryp oǵan «quryq salmaq». «Qashpaq-qýmaqtyń» maıyn ishken qýǵa ebedeısiz eki úlken «balamen» oıyn «izdegenge — suraǵan» boldy da shyqty. Ol, qudaıy berip, syqylyqtaı kúlip, olaı da bulaı shapqylap, asyr saldy. Bir sát eki ortalarynan bult etip, sytylyp shyǵyp, zyta bermek bolǵan qýshykeshti zyǵyrdany qaınaǵan shyrt etpe shal jelkeden nuqyp jibergende, bala ekpinimen eki-úsh attap baryp, etpetinen tústi. Oıbaı-baıbaıdyń kókesi endi bastaldy. Bir japyraq bala baqyrýǵa kóshti.

— Oıbaı-aı, basym-aı!

Kempir otaǵasyna ala kózimen ata bir qarap, nemeresin qolynan tartyp, jatqan jerinen kótere berdi. Aparyp dıvanǵa jatqyzdy. Qarıanyń eki kózi sharasynan shyǵyp, atyzdaı boldy. «Apyraı, jáı ǵana túrtip qaldym. Adamnyń qaraqusy, jelke tusy osal ǵoı. Bir zaqym kep qalǵan joq pa eken?.. Ýaı, jaratqan! Bir óziń saqtaı gór!.. Álde, jáı baıbalam salyp jatyr ma eken?..» Úlken kisi qasyna otyra ketip, emeshegi úzile, kishkentaıynyń arqa-basynan sıpap elpelektedi.

— Aınalaıyn-aý, ózi zorǵa qur súıegine ilinip-salynyp júrgen baıǵusty ajalynan buryn óltiretin boldyń ǵoı. Ájeńdi aıasań qaıtedi, janym?..

Kishkentaıdyń daýysy údeı tústi. Tas jetimdeı zarlanyp jylaıdy. Úni kerneıden shyqqandaı jýandap, úlkenderdiń daýys salǵanyndaı zoraıyp estiledi. Baı-baılap jatqan alty-jeti jasar bala emes, álde bir ardaǵynan aırylǵan elý-alpystaǵy eresek adam ispetti. «Aınalaıyn-aý, saǵan tıgen qolym nege synyp qalmaıdy? Oıpyrmaı! Qapıada qımasynan aıyrylǵan úlkendershe sonshama taýsylyp, zarlanyp jylaǵany nesi?.. Jaryq kúnim-aý! Biz barda kóz jasyńdy tókseń tók. Jarasady. Túk ábestigi joq. Erteń bizdiń kózimiz ketip, óziń úlken kisi bolǵanyńda, sońyńnan ergen úrim-butaǵyńnyń aldynda óstip bordaı ezile kórme. Óıter bolsań, seni pir tutqan urpaǵyńdy jasytyp, júnjitip jiberesiń. Jigerin qum qylasyń, kúnim... Áli talaı tań atyp, kún shyǵar. Talaı-talaı sý aǵar... Muz qatar... Kúnderdiń kúni bolǵanda ózińdi aınalyp-tolǵanatyn jandardy da oılarsyń. Jasaǵan erkelik, qylyq-qylýalaryń jadyńda jańǵyryp kúlip te alarsyń. «Seniń tabanyńa engen shógir meniń mańdaıyma kirsin» deıtin atań men ájeńdi, kózińniń jasy dóńgelenip otyryp, esińe alarsyń... Aýzymnan túse qalǵandaı erkem-aý sol! Kósh toqtalmas... Ýaqyt óz aýanymen alǵa jyljı berer. Sen de búgingi mendeı bolyp, zamanyńda kóp nárseni bile jatarsyń, qulynym... «Tiri bolsań, siri bolarsyń» degen dúnıe ǵoı bul...»

Bylqyldaq tósekte bir ýys bop, aýyq-aýyq solq-solq etip óksip qoıyp, áli solyǵyn basa almaı teris qarap jatqan judyryqtaı kekildisiniń ústine túsip, atasynyń erni jybyrlap, aýzy qybyrlap, júıke-júıkesi bosap otyr.

Kishkentaıyna qarap turyp-turyp kempir shala búlindi:

— Judyryqtaı balany ala qarǵa boq jemeı mektepke shaqyryp... o nes?! Tústen keıin-aq oqytpaı ma?! Óı, atasyna nálet! Erteń-aq barar! — dep, kishkentaıynyń qasyna bir jambastap qulaı ketip, ony qushaǵyna tarta berdi...

---