InfoHub Logo

Iapyr-aı, taǵdyr shirkinniń pende balasyna degen mysqaldaı bir meıirimi bolsaıshy. Qara basyń qansha áýlıe bolsa da, tóteden kılikken bálege qylar lajyń bar ma? Mynaý otyrǵan Qojabek óz kúninde kimnen kem edi? Dosy túgil qasy da kisiligin attap kete almaıtyn. Beli búgilmese-aq, basy ıilmese-aq degen, qý tirlikten bir moıyn bıik azamat emes pe! Kári qoıdyń jasyndaı jasy qalǵanda jalǵyz uldan aırylyp, qıraǵan báıterekteı otyrǵan otyrysy mynaý ǵoı. Beıshara. Qudaı aıasyn!

Kıiz úı ishinde qazaǵa kóńil aıta jınalǵan qalyń jurttyń osydan basqa oılarǵa oıy bolmaı, Qojabektiń jalǵyz ulyn óz qoldarynan óltirip alǵannan beter, bastary salbyrap jer shuqyp otyr. Jubaratarǵa sóz joq. Qý tilmen kisi tiriltken nebir betsiz sheshender tilderi baılanyp, qara bet bop únsiz qalǵan.

Tek Eseneı qart «ıa alla» dep beımálim syıynyp aldy da, esikke qarap otyryp:

— Sabyr et, Qojeke! Jaratqannyń yqtıaryna ne shara? Qudaı bala bermese qaıter ediń? Ózi bergen jandy ózi aldy. Bir keregi bolǵan shyǵar,- degen boldy.

Áıteýir birdeńe deý kerek bolǵan soń aıtty, áıtpese Qojabek túgil óziniń de kóńiline eshbir senim týdyra almady.

Qojabek bir qolymen jer tirep, qıyqsha kórpesheniń ústinde áreń otyr. Ájim júzinde endi qaıtyp qýanbastaı, endi qaıtyp kúlmesteı aıyqpas ýaıymnyń taby bar. Áldekim artyna jastyq qoıdy. Qojabek jastyqqa belin tirep, basyn kótergende, bir tamshy jas qalmaı, sýalyp bitken janarynan qý tirshilikten endi eshteńeni qalamaıtyn, ózin tipti myna dúnıeniń adamy dep sanamaıtyn bir túńilis baıqaldy. Kóziniń asty kúıdirgi shyqqandaı kúltildep, talaýrap tur.

Tór jaqtan áldekim:

— E-e, jigittiń tóresi edi-aý, ne kerek! Jasaǵannyń nazary jaqsyǵa ıá jalǵyzǵa túserin qaıtersiń,- dep alla taǵalanyń dál osy isine óziniń rıza emesin bildirip keıı sóıledi.

— Qudaıǵa da jaqsy kerek,- dep dáleldedi taǵy bireýi.

Qojabek qınalyp jerge qarady.

Balasynyń boıyndaǵy jaqsylyqty eske alýdyń tap qazir paıda bermesin, qaıta qımastyqty kúsheıtip, qaıǵyny aýyrlata túserin bári de bilip otyr. «Qaıyrly bolsynnan» basqa tilge tıek qylar dym joq.

Shynynda da allanyń jaqsyny áketedi degeni ras shyǵar. Osy bala ınstıtýtqa túskennen eldi shýlatty. «Qojabektiń balasy Bolat oqýǵa alǵyr eken, muǵalimderdiń ózderi qaımyǵatyn kórinedi»,- deýshi edi. Aıtsa aıtqandaı, ınstıtýtty aıryqsha dıplommen bitirip keldi. Bir jyl ótisimen aýdandyq basshy qyzmetine kóterildi. Jýyqta oblysqa áketetin kórinedi degen sybys taraǵan. Áıteýir baryp júzdeskenderdiń bári «tek bolǵaly turǵan bala eken, tiri bolsyn» dep, til-aýyzdaryn tasqa siltep, tfalap qaıtatyn. El-jurtqa jastaıynan aty shyqqan sol Bolat endi úılengeli jatqanda aıaq astynan qaıtys bolyp ketti. Artta tuıaq qalmady. Bir áýlettiń tuqymyn bir ózimen bir jola toqtatty de kete bardy.

Osy bir tuqymnyń toqtap qalýy jazyqsyz jasalǵan qıanattaı, áldebir jańylystyqtan, ıá túsinbestikten bolyp otyrǵan nársedeı búkil jurttyń aqyl-oıyn baılap otyr.

Tórge taman otyrǵan murtty qara Qojabektiń qazirgi halin tildesýge jaramaıdy dep sheshkendeı qyzmet qylyp júrgen jigitke qarap:

— Kóktasqa zákez berip pe eńder, Aýdanbek? - dedi.

Kóktas týraly sózdiń shyǵýy jurtty áldebir yńǵaısyzdyqtan qutqarǵandaı boldy.

— Kóktasqa zakaz berilgen,- dedi Aýdanbek. — Almatydaǵy - Tyshqanbaıǵa jibergenbiz telegramma men aqshany. Biraq oblys ortalyǵynan mashınamen baryp ákelý qajet eken. Jarty tonnadan aýyr deı me?.. Birneshe adam barmasa, jalǵyz jarym túk isteı almaıtyn shyǵar...

Birte-birte áńgime júre bastady. Qojekeńniń kóńiline bir tetik bola ma degen úmitpen jurt endi Tyshqanbaıdyń úlken adamgershiligin, marqum ákesiniń de aq kóńil jaqsy adam bolǵanyn, al endi jarty tonna degeniń ájeptáýir salmaq ekenin, qalaıda máńgilik eskertkish bolatynyn aıtyp, áli kelmeı jatqan qulpytasty jer kókke túsirmeı maqtap, birsypyra serpilip qaldy.

— Ony arnaıy kranmen kótermese qansha adam bolsań da, seniń kótergenińe bolmaıdy,- dep qıyndatty alǵashqy murtty qara.

Biraq sóziniń aıaǵynda kórshi aýdandaryń birinde osyndaı qulpytasty áldekimderdiń urlap ketkenin, odan ári bir jerde qoldan qol jasaımyz dep, zırattardy sý alyp, súıekterdiń sýǵa qalqyp shyqqanyn aıtyp aıdalaǵa laǵyp ketti.

— Kesegin bitirdik, endi erteń úıine kirisemiz,- dedi Aýdanbek.

Murtty qara óziniń, artyq sóılep qoıǵanyn sezip, jaǵdaıyn túzep alý úshin jańa suraqqa kóshti.

— Kesekti sovhoz berdi me, joq?...

— Joq ózimiz quıdyq.

— Á, ol durys. Teginde satyp alǵan saýap bolmaıdy deıdi ǵoı.

— Ol ras,- dep quptady otyrǵandar.

Murtty qara aıybynan aqtalyp shaǵyp, alǵashqy abyroıyn qaıtyp alǵandaı kóterilińkirep otyryp, baıaǵyda bir patshanyń ákesine tamdy quldaryna saldyrǵanyn, biraq o dúnıede ákesiniń tamy moınyna qaryz bop mingenin, bireýdiń qolymen salynǵan topyraq topyraq saldyǵa eseptelmeıtinin aıtty. Biraq taǵy da Saǵıdolla degen bireýdiń ákesiniń tamyna quıǵan búkil kesegin araqqa satyp jibergenin aıtyp eldi qaıta shoshytty.

Eseneı qart myna áńgimeden qatty qysylyp, qıpaqtap, áıteýir jurt nazaryn basqa birdeńege aýdarý úshin:

— Mynaý qaı bala? - deı saldy sol jaǵyndaǵy ózi tanymaı otyrǵan kózildirikti jigitke qarap.

— Jarasbaı,- dedi esik jaqtan bireý. — Bolattyń birge oqyǵan joldasy ǵoı. Sonoý Qyzylordadan keldi. Birjola tamyn salysyp ketem dep jatyr.

— E, aınalaıyn-aı,- dedi Eseneı rıza bolyp, — Birge oqyǵan dostar ǵoı, qaıtsyn-aı! Kisi bolatyn bala ekensiń, qaraǵym-aı! Ǵumyrly bol!

Shaı keldi. Tym-tyrys otyryp eki kese ishkennen keıin, bári kelisip qoıǵandaı, bir-birlep keselerin tóńkerdi. Dastarqan sheti búgilgen sátte quran oqylatynyn sezgen jurt japyrlap, bas kıimderin izdestire bastady.

Eseneı qart jalańbas otyrǵan jastar jaǵyna unatpaı bir qarady da, quran oqýǵa kiristi. Qol jaıyldy. Dastarhan jıyldy. Endi tórde otyrǵandar bir-birine alma-kezek qarap, «qaıtpaımyz ba» degendi kózderimen bildirdi.

— Al, Qojabek,- dedi Eseneı irgedegi qamshysyn aldyna qoıyp. — Jer aıaǵy shalaǵaı, jetkenimiz osy boldy. Týdyrǵan sen da, bala halyqtiki edi. Jylamaǵan adam joq. Onyń ornyna bizdiń ketetin jónimiz bar ǵoı. Biraq allanyń isine ne shara? Qudaı basqa saldy kóndik deımiz. Baıaǵyda Dármenjanym qaıtqanda,- búkil el bop... aıaǵynan tik turyp... attandyryp... Sonda «ıapyraý, kúnde bolmashyǵa júz shaıysyp, birde araz, birde tatý bop júrgen osy bir jaman aǵaıyn bolmasa qaıtyp jer basyp kún kóremiz dep oılap em... Aǵaıyn ortany medet qyl. Basqa ne aıtaıyn... — Eseneı únsiz qalyp, oramalymen kózin súrtti, peshpentiniń túımesin saldy. Sosyn qamshysyn taǵy bir qozǵap qoıyp: — Biz endi qozǵalamyz,- dedi nyq daýyspen. — Malǵa adam qalmap edi. Tipti bar ǵoı eshqaıda buryla almaısyń... Al endi bir qudaıǵa tapsyrdyq. Ruqsat et, Qojeke.

Qojabek birdeńe dep aýzyn jybyrlatqan boldy, biraq ne degenin eshkim estigen joq.

Jurt oryndarynan turyp, bir-birlep shyǵa bastady.

Qojabek jalǵyz qalǵannan keıin de, tómen qarap uzaq otyrady.

Balasynyń ólimine taǵdyrdyń jazýy dep lajsyz kónse de, kóńil túkpirinde ómirden osy kúıimshe qý bas ótkenim be degen oı paıda bolǵanda úreı daýyly aıaq-qolyn jerge tıgizbeı júregi qysyldy. «Alla-aý, alla-aý! - deı berdi tynysy tarylyp. — Kisige jasaǵan bir túıir qıanatym joq ǵoı... Ne jazyǵym bar, jasaǵan-aý. Ne jazdym?!»

Aınalýǵa kelmeıtin aıadaı shyńnyń tóbesinde qalt-qult etip qulaǵaly turǵandaı. Taban tirer budyr joq, bári taıǵanaq.

Qojabek shyn qulap ketpeıin degendeı qolymen jer tirep jyljyp tósegine qısaıdy. Osy bir qıamet-qaıym bolǵan alasapyran oqıǵany bir jerinen qate ketkendeı basynan bastap qaıta eske aldy.

Balasynyń oqý bitirip kelgeni, ulan asyr toı jasaǵany keshe ǵana sekildi edi. Kezinde atqa mingen azdaǵan saýaty bar kózi ashyq Qojekeń balasyn yrym-jyrymmen úılendirem dep qopańdaǵan joq. Sol jaqtan ózine teń bireýdi ala keler dep oılaǵan. Olaı bolmady. Sóıtse de balany qystamady. Aqyly bar bala ǵoı, bir oılaǵany bar shyǵar degen. Odan joǵarylap qyzmeti ósti.

Aýdanda da, oblysta da jınalys bolsa, Bolatty maqtady. Gazetke de shyqty. Áne bir sekretar jigit (ıapyraı, til men kóz degen ras pa eken) «Qojabekov bizdiń maqtanyshymyz. Óte isker, bilimdi. Óziniń adamgershiligimen, ınabattylyǵymen, rýhanı tazalyǵymen jurtqa úlgi bola alady»,- dep taqyldap edi. Sonda Qojekeń: «İskerligi men bilimdi ekenin bilsin. Al anda-sanda jumys babynda bolmasa, basqa ýaqytta olarmen aralaspaıtyn Bolattyń kisiligin qaıdan bile qoıdy eken. Álde iskerligin de kisiligi dep baǵalaı ma eken»,- dep oılaǵan. Bárin de qoıshy. Qojekeńniń kókeıin tesip júrgen nárse – balasynyń úılenýi edi Aqyry oǵan da qoly jetkendeı bolyp, toı jabdyǵy bastaldy. Biraq qý taǵdyr úlgirtpedi. Tóteden bir daýasyz kesel jabysty. Bas aıaǵy bir-aq aı. Aýrýhanadan úıge qaıta ákelgende-aq Qojekeń bir sumdyqty sezgen. Bala tilge kelmedi. Myna tirshilikten bólek ózge bir armanyna jete almaǵandaı nemese álde birdeńege ókingendeı basyn álsiz shaıqaı berdi. Sóıtip jatyp birjola attanyp ketti. Qojekeń álsin-álsin talýmen boldy. Qabir basynda ǵana bir shama esin jıdy. Áldekim qoltyǵynan demep tur. Bireýler «sabyr et» dep jubatatyn sekildi. «Neǵylǵan sabyr, qudaı-aý?! Qaıdaǵy sabyr?! Nege kerek?» Jurt burqyldatyp topyraq sala bastaǵanda, ulyn tirideı kemip jatqandaı jan daýsy shyqty.

— Qojeke, óz qolyńyzben topyraq salyńyz»,- deıdi bireý.

Qojekeń jerden bir ýys topyraq alyp, qabirge tastaı berdi de, tizerlep otyra ketti.

Aýdan basshylarynyń biri bolýy kerek, buıra shashty jas jigit sóz sóıledi.

Abzal dos deıdi, azamat deıdi... İskerligiń, bilimdiligiń deıme-aý... Ómiriń barshamyzǵa úlgi deıme-aý... Maqtap jatyr, maqtap jatyr. O, pendeshiliq, qý jany qaıǵydan qaýsap, bitkeli tursa da, «menen týǵan bala jaman bolmaǵan eken ǵoı» degen bir bolmashy arsyz maqtanysh kóńil túpkirinde boıdaǵy balanyń qımyldaǵanyndaı áregidik bir búlk etip qalady.

Aǵaıyn-el topyrlap kelip kóńil aıtýda. Ólikti jóneltý saltanatynan birdeńe tússe, aýdany bar, týǵan-týysy bar, jandaryn salyp-aq jatyr, Jetisi berildi. Kesegi quıyldy. Erteńnen bastap tamyn salýǵa kirispek. Endi qur ýaıymnan eshteńe ónbesi, ólikten adamnyń sýıtyny, taǵdyryń quryǵynan pendeniń qashyp qutylmaıtyny, óıtkeni pendeniń ózi áý basta osylaı quryq salý úshin jaratylǵany – bári, bári túsinikti-aq sekildi. Biraq Qojekeńniń kóńili bekimedi.

— Áttegen-aı,- dedi daýsyn shyǵara kúbirlep. — Áttegen-aı!

Qojekeń kózin ashyp aldy. Úı ishi qap-qarańǵy, typ-tynysh. Eldiń jatyp qalǵany ma?.. Júregi shanyshqandaı boldy. Oń búıirine aýnap tústi. Kempiri kúrsinip qoıady. Áli uıyqtamaǵan sekildi. Shalynyń óz háli áldeqalaı bop bara jatqanyn kórgen soń, baıǵus shıryǵyp ketti. Jurttyń bári: «Kempiri myqty eken, berik eken»,- dep qoıady. Qaıbir jetiskennen myqty bop júr...

Túnniń bir ýaǵyna deıin Qojekeńniń kózi ilinbedi. Dúnıeniń aldamshylyǵy, ótkinshiligi jaıshylyqta san aıtylyp júrgen sóz bolsa da, tap qazirgideı ap-aıqyn, túsinikti bolyp kórgen emes. Jurtqa aıtyp júrgen óz aqylyna óziniń qalaı baıybyna jetip túsinbeı kelgenine tań qaldy. Qudaı-aý, keshe ǵana emes pe... (Qojekeńniń taǵy da júregi shanyshty). Keshe ǵana emes pe, elmen birdeı tirshilik qyzyǵyn teń bólisip júrgeni. Endi qazir tobynan bólingen aqsaq qoıdaı, óz, ýaıymynan artyla almaı jatqan jatysy mynaý. Shynynda da adamnyń barar saparda uly dúrmekke aralasyp, qaıtarynda jalǵyz qaıtatyny sekildi, orta jastan ári asyp, qaıtar sapar bastalǵanda ǵumyrynyń shyǵar esigine jalǵyz oralaryń aınymas aqıqattaı... Jubanaryń – urpaq bolsa... (Qojekeńniń júregi úshinshi ret shanyshty).

Ulynyń qabiri qazylyp bolǵanda Qojabektiń: «Joq, bul maǵan qazylǵan, bosatyńdar»,-dep qabirge tap-tap bergende, osydan basqa ne kúıigi bar.

Oı ushyna jete almaı uzaq jatqan Qojekeń tań aldynda kóz shyrymyn aldy. Biraq kóp uıyqtaı almady. Kún shyǵa ornynan turyp, kıinip syrtqa shyqty. Kánigi kólikteı aıaq shirkin ózinen-ózi zırat jaqqa bastaı berdi. Qojekeń aýyl syrtyndaǵy qorymǵa qalaı kelgenin bilmeı qaldy.

Shóp basqan qos emshek molanyń tusyna kelgende kidirip kóz toqtatty. «Jaryqtyq! Qyz Bátish pen Erseıittiń molasy ǵoı...» Bular jaıly ańyz osy tóńirekke keń taraǵan. Qozy Kórpesh pen Baıandaı bir molada ólgen ǵashyqtar eken. Jumba jaryqtyq jyryn kelistirip aıtýshy edi. Tyńdaǵan adamnyń bárin jylatatyn.

Qojekeń balasynyń zıratyna kelgende Jarasbaılar tamnyń alǵashqy kesekterin qalap úlgirgen eken. Bul joly kóńili burynǵydaı bosaǵan joq.

— Jatqan jeriń jaıly bolsyn, jaryǵym,- dedi peshpentin sheship jatyp. Sodan tús aýǵansha dem almastan óz qolymen kirpish qalady. Elmen birge laıdyń, kirpishtiń sapasyn, 20 qatardan baryp kúmbez kóterý keregin, esh jerden qulaq shyǵarmaı-aq, kıiz úıshe kómkergenniń durys ekenin t.s.s. áńgime qyldy.

Besin shamasynda jurt dem alýǵa otyrǵanda Qojekeń Jarasbaıdy janyna shaqyryp aldy.

— Balam-aý, osy seniń ýaqytyńdy tekke alyp júrgen joqpyz ba? Ýaqytyń bitse qysylma. Seniń osy kelisińe de men rızamyn.

— Ýaqytym bar, aǵa,- dedi Jarasbaı shylymyn tutatyp jatyp. Qysylyp júrgem joq. Bitirip birjola-aq qaıtamyn.

Qojekeń tómen qarap úndemeı qaldy.

— Tym bekerge nalı bermeńiz, aǵa,- dedi Jarasbaı jerge shyntaqtaı berip. — Túnimen uıyqtamaı shyqtyńyz. Sabyr etseńizshi...

— Qarǵam-aý... — Qojekeń kózi jasaýrap tamǵa qarady. — Qarǵam-aý, jubatqanyń durys qoı. Dúnıeden ótpeıtin pende bar ma?.. Biraq, Bolatjannyń artynda aldanysh qylar bala qalsa, men búıtip qajymas em ǵoı. Aıaq astynan... armanda ketti... Tuıaq qalsa, qudaı-aý, kózi soqyr, qulaǵy sańyraý bir boqmuryn qalsa, men búıtip sharshamas em ǵoı...

Kenet álde ne esine túskendeı Jarasbaı basyn kóterip aldy da.

— Aǵa,- dedi, — men sizge bir qyzyq aıtaıyn, Bolattan bala bar.

Qojekeń selk ete qaldy.

— Tek, ne deıdi? - dedi oqys burylyp.

— Bolattan bala bar,- dedi Jarasbaı qaıtalap. — Ony maǵan ózi aıtqan.

— Iá?

— Ýnıversıtette oqyp júrgen kezimizde... Áıteýir, atyn umyttym, Sáýle me, Gúlsim be, bireýden balam bar degen.

Qojekeńe myna sóz balasy tirilip kelgennen kem áser etken joq. Kózine kelgen jasty kórsetkisi kelmeı, tómen qarap oramalyn alyp sińbirine berdi.

— Iá? - dedi sodan keıin kemseńdep.

— Ol ózi qalanyń qyzy bolatyn, Almatyda bolýǵa tıisti.

— Apyr-aý, ony tabýǵa bola ma ózi?

— Nege bolmasyn.

— Iá? - dedi taǵy da aýzyna basqa sóz túspeı.

— Almatyda bizben birge oqyǵan jigitter bar. Solar arqyly tabýǵa bolady.

— Toqtashy, shyraǵym,- dedi Qojekeń Jarasbaıdyń ıyǵyna qolyn tıgizip. — Apyrm-aı, qaraǵym-aı... apyrm-aı... kishkene sabyr qylshy... — Qojekeń ózine ózi kele almaı biraz otyrdy.

— Iá? - dedi álden soń ne surap turǵanyna ózi de túsinbeı.

— Almatyda birge oqyǵan jigitter bar...- dedi Jarasbaı sózin qaıtalap.

— Sonda ózi balanyń qalǵany anyq pa? - dep Qojekeń senbegendeı Jarasbaıǵa týra qarady.

— Balanyń bary anyq.

— Iá?

— Óz basym ol qyzdyń qaıda isteıtinin bilmeımin. Asylbek degen joldasymyz sonda ınstıtýtta qalǵan. Ol bárin de biledi.

— Iá?

— Soǵan barý kerek. Men adresin bereıin.

— Iá, súıtshi, qaraǵym. Úıge barǵan soń, umytpaı bershi.

Budan keıin Qojekeńniń jumysqa berekesi bolmady... «Erteń de kún bar ǵoı» dep, eldi asyqtyryp, kún batpaı taratyp jiberdi.

Úıge jetisimen brezenti kún kózinen aǵaryp ketken jem-jem áskerı sómkesin ashyp, ishinen tor kóz dápter aldy.

— Mynaǵan álgi adresińdi jazshy, qarǵam,- dedi Jarasbaıǵa.

Jarasbaı qaltasynan qalamyn alyp, úlken áriptermen battıyp adresti jazyp shyqty. Qojekeń adresti alyp, buryn bir kórgen jerindeı, oılanyp uzaq otyrady.

— Taýyp bara alasyz ba?

— Tabatyn shyǵarmyn,- dedi Qojekeń áli de adreske shuqshıǵan kúıi. — Tyshqanbaı bar. Soǵan bersem boldy emes pe?

— Árıne, qalanyń adamy bolsa, túk qıyndyǵy joq.

Qojekeń júregi lúpildep, keshki shaıdy da jóndi ishe almady.

Jatarda dápterin alyp, taǵy da adreske shuqshıdy. Badanadaı etip jazylǵan osy bir jazý óne boıyn jalatyp barady. Osy adreske jetse boldy, aldynan beıtanys kishkentaı nemeresi «atalap» qarsy shyǵatyndaı kórinedi.

Biraq Qojekeń bul syryn tiri janǵa aıtpaýǵa bekindi. Ún-túnsiz ketip qalyp, kókten túskendeı nemeresin alyp kelip, «Qojabekti qudaı jylatty» degen jurttyń tilin jelbezeginen tizgen balyqtaı bir symǵa shanshyp, búkil eldi aıran-asyr qylatyn sol sátti arman etti.

Kelesi kúni zırat basynda jurttyń áńgimesi tek Qojabek boldy.

— Iapyr-aı,- desti olar kesek qalap jatqan Qojekeńe tý syrtynan qarap. — Súıegi asyl shirkin ǵoı. Adam bolmaı qala ma dep qorqyp ek. Synbaǵan eken...

— Qaıratyn aıtsaıshy, tańerteńnen áli tize búkken joq.

— Qaıtsyn, qudaı basqa salǵasyn,- desti bireýler amalsyzdyqqa joryp.

Qojekeńniń qabaǵy kúndegiden ashyq edi. Amandasqan eldiń bárinen úı-ishiniń, aýyl-aımaǵynyń amandyǵyn surady.

Jurttyń «otyryp demalyńyz» degenine de qulaq asqan joq. Sementtiń qatyp bara jatqanyn kórip, sý quıǵyzdy, joǵaryda kirpish qadap jatqan Jarasbaıǵa:

— Kesekterdi baılap qala, aınalaıyn, minekı bylaı, laıyńdy molyraq sal,- dep keńes berdi.

Qojekeńniń kóńilindegi ózgeristi Jarasbaıdan basqa tiri jan bilmedi, baıaǵy bir eńkeımes iriligine, myqtylyǵyna jorydy.

Qojekeń keshke úıge kelisimen taǵy da Jarasbaıdy syrtqa shyǵaryp alyp, keshegi máseleni aqyldasýmen boldy.

— Qyrqyn berip, bata oqyr aǵaıynnyń aıaǵy saıabyrlaǵasyn júrip ketemin,- dedi barar jerin shamalaǵandaı alysqa qarap. — Densaýlyq tómendep barady, júrek shanshıdy... Dáriger bala anada bálneske jatý kerek degen edi... Almatyǵa kóringenniń bótendigi bolmas.

Jarasbaı biraz oılanyp turyp:

— Men onda Asylbekke hat jazyp bereıin,- dedi,- túsinbeı qalyp júrmesin.

— Súıte qoıshy, qaraǵym!

Úıge kirgen soń, Jarasbaı hat jazýǵa kiristi. Shaı kelip dastarqan jaıylǵan kezde Qojekeń hatty tórt búktep, tós qaltasyna saldy. Kishkene nemeresi endi eshqaıda qashyp qutylmaıtyndaı kórindi.

...Úsh kúnnen keıin kúmbez salynyp bitti. Jurttyń bári ony búkil aýdan kólemindegi eń sáýletti kúmbez boldy dep sheshti.

Qojekeń týǵaly zırat ataýlyny jany túrshigip unatpaıtyn. Biraq sáýletti kúmbezdiń tek tirshilikke emes, ólimge de jarasatynyna ishteı qaıran qaldy. Tap endi munyń balasy ózge ólikterden mereıi ústem bop, uıalmaı jatatyn sekildi.

Ólim bárin de teńestiredi. Qaıdan teńestirsin. Zırattaǵy tamdardyń ózi ár túrli. Anaý shettegi baıaǵy ashtyqta shala-pula jabylǵan qabirler jermen jeksen bolyp, astynda kim jatqany beımálim, bolar-bolmas tómpeshikke aınalǵan. Iá, qaıdan teńestirsin Ólikter de ózderinshe baqytty, baqytsyz bolyp bólinetin bolǵany da.

* * *

Bolattyń qyrqy berildi. Qojekeńniń kóńilin kóterip kúni-túni qasynda otyrǵan et jaqyn aǵaıyndar da óz qamdarymen sharýalaryn kúıttep ketti. Qashanǵy otyrsyn. Tiri adamnyń tirshiligi kóz jumbaı bitpeıdi eken. Qojekeń de qys qamyn oılastyra bastady. Sovhoz dırektorynyń orynbasaryna kirip azǵantaı kómir túsirtip aldy. Ekinshi fermanyń meńgerýshisi ózi kelip:

— Azǵantaı maldaryń qysta qarap qalmasyn. Qarsaqbaıǵa aıtyp, bir mashına shóp túsirtip bereıin. Bıyl shóp az. Eshkimge ruqsat bermeı jatyr. Qıyn, qıyn,- dep jasaıtyn jaqsylyǵynyń salmaǵyn aýyrlatyp ketti.

Qojekeń endi ári keshigýge bolmaıdy degen oımen keshke kempirimen aqyldasty.

— Balanyń kóktasy keletin túri joq,- dedi Qojekeń shaı ústinde. — Tyshqanbaı bir jaqqa ketip qaldy ma, álde basqa bir qıyndyqtary bar ma... Soǵan ózim barǵym kelip otyr.

Kempiri túsinbeı, shalyna buryla qarap, aqqumandy kótergen qalpy turyp qaldy.

— Ózim barmasam qaıdan bitsin,- dedi Qojekeń kók jyrtys oramalymen bileginiń terin súrtip.

— Úıbaı-aý, sen ne bitire alasyń. Qańǵyp qalarsyń aıdalada.

— Nege qańǵımyn? Tyshqanbaıdikine telegram jiberemiz. Qarsy alatyn shyǵar.

— Qudaı ne deıdi?..

Qojekeń kempirine ne dep túsindirerin bilmeı, jelpinip uzaq otyrdy. Bir zamanda: «Já, bolar»,- dep kesesin tóńkerdi. Sosyn qaltasynan shyna shaqshasyn alyp, nasybaı atty. Qalǵan nasybaıdyń mólsherin bilgisi kelip, shaqshanyń aýzyna syǵyraıa qarap kishkene otyrdy da, kenet aýzyna sý toltyryp alǵandaı sóıleı almaı:

— M-m-m,- dedi ymdap kempirine.

Kempiri onysyna birden túsinip, aıaq jaqtan túkirgishin alyp berdi Qojekeń túkirgishti alyp, sheginip otyrdy.

— Onyń bir sebebi bolyp tur,- dedi aqyryn ǵana.

Kempiri jaqsyraq estý úshin kımeshegin ysyryp qulaǵyn ashty.

— Bolatjannan bala qalǵan eken... (Kempirinde ún joq). Ony Jarasbaı aıtty... (Kempiri saldyrlatyp shyny-aıaqtardy jýa bastady). Ádirisin de aldym... Almatyda kórinedi.

Qojekeń myna sóziniń nege áser etpegenine túsinbeı basyn kótergende selkildep jylap otyrǵan kempirin kórdi.

— Táýekel, baryp kórem...

— Jasaǵan,- dep sybyrlady kempiri jasqa tunshyǵyp. — Jasaǵan, jappar ıem...

— Jarasbaı ózderimen birge oqyǵan joldasyna hat jazyp berdi. Sol kómektesedi dep otyr.

Kempiri odan ári tyńdaýǵa shamasy jetpeı qolyndaǵy kesesin saldyr etkizip tastap jiberip, qaltasynan kóldeı aq oramalyn alyp kózine basty da, so kúıi daýys qylyp qoıa berdi.

— Jasaǵan-aı... jalǵyzymdy aldyń dep, tilim tıip ketip edi... Endi jylata kórme jasaǵan... Qudireti kúshti jaratqan... tilegimdi bere gór!.. Óshkenimdi jandyra gór! Meıirimińdi bere kór... allataǵala...

Qojekeńniń qoı deýge shamasy kelmedi. Kempiriniń jalbarynǵan tilegin ishteı ózi de qaıtalap, betine sorǵalaǵan jasty saýsaǵymen qaǵyp qap otyrdy.

Shúıkedeı kempiriniń qara tasty jibiterdeı zarly úni qabyrǵasyn qaıystyrdy.

— Jaman yrym qylma, kempirim-aý,- dedi ózine de beıtanys meıirban jumsaq únmen. — Meni qajytpashy, jarqynym. Qudaıdan tilek eteıik. Jasaımyn dese jaqsylyǵy az ba?..

Tósekke jatqannan keıin de ekeýi jaratýshy qudaıǵa, búkil áýlıe-ámbelerge jalynyp jalbarynýmen boldy.

...Kelesi kúni Qojekeń jınalysqa júrgeli jatqan partorgtyń mashınasymen aýdanǵa júrip ketti. «Almatyǵa baryp emdelip kelem, júrek shydatpaı barady»,- dep túsindirdi suraǵan jurttyń bárine. Partorg sovhozǵa jaqynda kelgen jas jigit edi. Myń jasaǵyr jaqsy bala eken. Qojekendi aeroportqa deıin aparyp, bıletin alyp berip, oǵan qosa Tyshqanbaıdyń adresine telegramma salmaq bolyp ýáde berip qaldy.

* * *

Qojekeń Almatynyń aeroportyna tún ortasynda kelip tústi. Samaladaı jarqyraǵan elektr shamdaryna, qazdaı tizilgen shamadan tys úlken samoletterge tańyrqaı qaraǵan kúıi «ıapyrmaı, Tyshqanbaıy túskir kelmeı qalsa qaıttym»,- dep ishteı qobaljyp kele jatty.

Kirer esikte jurt ý-shý bolyp qushaqtasyp, qyryq jyldan beri kórispegendeı bir-biriniń betterinen súıip, máre-sáre bolýda. Qojekeń jan-jaǵyna alaqtap, úreı men daǵdarystyń ortasynda ári-sári turyp qalǵan. Osy kezde:

— Qojeke, assalaýmaǵalaıkúm! - degen daýysty estip, qýanǵannan ne isterin bilmeı qalbalaqtap qaldy.

Tyshqanbaı kele chemodanǵa jarmasyp:

— Men Sizdi! ana júk berip jatqan jerden izdep júrsem...- dep quraq ushyp júr.

— Álıkisálám,- dedi álden soń Qojekeń esin jıyp.

Tyshqanbaı da baıaǵy bala kezindegi qańǵalaq minezinen ózgermegen eken.

— Samoletten qashan tústińiz,- deıdi apalaqtap. — Á, ıá, aıtpaqshy osy eken ǵoı... e, táıiri... mende ne es bar,- dep keńkildep ózinen ózi máz bolady.

— O, hudaýanda, aýmaǵan ákesi,- dedi Qojekeń kúbirlep. — Marqum únemi ústip dabdyrap júrýshi edi.

Kenet Tyshqanbaı esine áldene túskendeı tunjyraı qaldy:

— Oıbaı-aý, Qojeke, ǵapý etińiz... es shyǵyp... Bolattyń qazasy qaıyrly bolsyn... Apyraı...

Qojekeń ne aıtqany belgisiz aýzyn jybyrlatty.

— Apyr-aı, jóndep te estı almadyq, neden boldy?

— Aýryp qaıtty ǵoı.

— Ne aýrý?

— Bilmeımin, shyraǵym. Áıteýir bir tóteden kılikken kesel boldy. Rak deı me? Ýh!

Tyshqanbaı óz ózinen úreılenip, qyryqqa jetpegen jap-jas jigittiń qalaısha rak bolatynyna túsinbeı, álde bir joǵarǵy jaqqa aryz etýge bolatyndaı-aq, munyń eshqandaı aqylǵa da, zańǵa da syımaıtynyn dáleldep turyp aldy.

— Úı-ishiń, aman ba, shyraǵym? - dedi Qojekeń bir túrli qamyqqan únmen.

— Aman, aman, aman,- dep asyp-sasty Tyshqanbaı.

Kóshe jaq bette mashına da kútip tur eken, bular kóp uzamaı-aq eki betin aǵash kógergen oqtaı túzý tam kóshelermen júrip Tyshqanbaıdyń úıine jetti.

Bálenbaı qabat záýlim úıdi kórgende Qojekeń alǵashynda «qudaı-aý, osynsha úlken úıdi ne isteıdi»,- dep shoshyp ketken. Súıtse úıi sonyń eki-aq bólmesi eken. Aǵash shkaftar men stoldar, dıvan sosyn tek kitap jınaı beripti... Orys ekeni, qazaq ekeni belgisiz, erkekshe shalbar kıip alǵan áp-ádemi taldyrmash kelinshek shúldir-shúldir etedi. Dámin jasap, araq-sharabyna deıin samsatyp, stol ústin ázirlep qoıypty.

Tyshqanbaıdyń aqyly bolar, bir ret amandasyp ketip qalǵannan keıin qaıtyp kelip:

— Ata, sizge kóńil, aıtamyn balańyzdyń ólimine biz de ýaıymdaımyz,- dedi bir túrli jattyqpaǵan tilmen.

— Raqmet, shyraǵym,- dedi Qojekeń kádimgideı rıza bolyp, — Qudaıdyń buıryǵy shyǵar. Shyǵarǵa jan bólek bolǵan soń, amal joq. Qaıteıik...

Qojekeń jumsaq dıvanǵa otyrǵanda óziniń ábden sharshaǵanyn bir-aq sezdi. Jastyqqa jantaıyp, uıyǵan belin jazyp jan shaqyrdy. Azdap dem alǵannan keıin, kıimin juqartyp, jýynyp-shaıynyp aldy. Sodan keıin barlyǵy stolǵa otyrdy.

— Myna kelin balańyzdyń aty — Gýlá, to estGúlsim,- dedi Tyshqanbaı zat kórsetkendeı áıelin saýsaǵymen nusqap. — Ana bólmede kishkentaıymyz uıyqtap jatyr. Onyń aty – Abylaı...

— Bári de qaıyrly bolsyn, qaraqtarym. Baqytty bolyńdar.

Etke bir-eki ret qol salǵannan keıin-aq. Tyshqanbaı bótelkelerdiń birine jarmasty.

— Aınalaıyn, men ishpeımin ǵoı, qaıtesiń sony,- dedi Qojekeń.

Tyshqanbaı oǵan kóńil aýdarmaı áldenege asyp-sasyp, bótelkeniń tyǵynyn tartyp qalǵanda, qańyltyr tyǵyn qolyn kesip ketti.

— Oıbaı, Gýlá, marlá,- dedi saýsaǵyn ustaı alyp.

Qojekeń Tyshqanbaıdyń jańǵalaqtyǵyna qarap, onyń ákesin esine alyp otyr. Jaryqtyq ushyp-qonyp, kóringen jerde kezin shyǵaryp ala jazdap, jaıdaq shanadan aýdarylyp, júz adam saý júrgende ortasynda jalǵyz ózi attan qulap, yńǵaı birdeńege urynyp júretin. Biraq kisige aramdyǵy joq, aqkóńil edi.

Tyshqanbaı saýsaǵyn dákemen baılap alǵannan keıin, rúmkelerge araq quıdy. Quıyp jatyp:

— Siz endi ishpeı-aq qoıyńyz, biraq quıýly tura bersin...İshpeı-aq qoıyńyz, ishpeı-aq qoıyńyz... biraq quıýly tursyn,- deıdi bir sózin myń qaıtalap.

Áıeli birdeńe dep orysshalaıdy, ishpe dep jatqany bolar. Tyshqanbaı qıpaqtap, ishpeıtin adamdaı rúmkesin ysyryp qoıdy.

Qojekeń et jep bolyp, qaǵazǵa qolyn súrtti. Osy kezde Gúlsim sorpa ákelýge as úıge shyǵyp ketken edi, Tyshqanbaı jalma-jan rúmkesin qolyna alyp.

— Al, Qojeke, sizdiń aman-esen kelgenińiz...- dep sóziniń aıaǵyn aıtýǵa úlgire almaı qaǵyp saldy. Áıeli qaıtyp kelgende bir túrli jylaıtyn adamdaı tyjyrynyp, Qojekeńe qarap:

— Al endi... sonda... sonda - deı berdi ne aıtyp turǵanyna ózi túsinbeı.

Áıeli bos rúmkany kórdi de, Tyshqanbaıǵa kóziniń astymen bir qarap úndemeı otyra berdi.

Dámnen keıin Tyshqanbaı óziniń bir aılyq komandırovkada bolǵanyn, kók tasty kele salysymen zakaz berip, osy jýyrda ǵana salyp jibergenin, endigi jetip te qalǵanyn, al endi Qojekendi kez-kelgen dárigerge kórsetip alýǵa qudiretiniń jetip jatqanyna aıtty.

Gúlsim ydys-aıaq jýýǵa as úıge ketti.

— Meniń kelgen sharýam odan bólek,- dedi Qojekeń osy kezde:

— Iá, ıá? - dedi Tyshqanbaı estigenshe shydamaı.

— Meniń sharýam bólek,- dedi taǵy da Qojekeń kúrsinip. — E-e, óler bala óldi... Qudaıdyń jazǵanyna ne isteımiz. Bárinen de janǵa batqany bir nemere súıdirmeı ketkeni. Toı jabdyǵyna kirisip jatqan kezimiz edi ǵoı. Súıtip tirlikten túńilip otyrǵanda, bir habar estidik.

— Iá, ıá,- dedi Tyshqanbaı Qojekeńniń aýzyna kirip keterdeı entelep.

— Ony Bolattyń birge oqyǵan joldasy Jarasbaı aıtty. Ádeıi kelip, tamyn salysyp ketken. Bolattan osynda bala bar kórinedi. Sony izdep keldim. Mynaý... — Qojekeń tós qaltasynan Jarasbaı bergen adresti aldy,- osyndaǵy bir joldasynyn ádirisi... Sol biletin kórinedi.

Tyshqanbaı adresti oqyp shyqty da:

— E, mıkroraıonda turady eken ǵoı,- dedi beımálim bir jaqty basymen nusqap.

— Onyń qaı jaq?

— Qalanyń shet jaǵy. Tabamyz ǵoı. Mynda qyzmet telefony da bar. Men tańerteń ornynan zvandarmyn. Qaıda isteıdi eken?

— Jadymnan shyǵyńqyrap ketipti... Instıtýtta muǵalim... dedi me? Áıteýir oqıtyn jaqtyń tóńiregi bolar.

— Sonda qalaı, Bolat osynda úılengen be eken?

— Aınalaıyn-aý, ol jaǵynda meniń sharýam qansha. Maǵan kimnen týsa, odan týsyn, Bolattyń belinen qalǵan bala kerek. Men qazir jetpistiń ekeýinde turmyn, shyraǵym. Erteń kempir ekeýmiz ólgende, shańyraǵym... bos qala ma dep qorqamyn ǵoı... — Qojekeń áldeqalaı bosap, oramalyn alyp kózin sútti...

— Qoıyńyz, Qojeke, bolmaıdy,- dedi Tyshqanbaı adamnyń ózi kónbese ólmeı qoıýǵa bolatyndaı. — Nege ólesiz? Bolmaıdy onyńyz.

— Shaıtan emespin ǵoı endi. Buıryqtan qashyp qaıda baram.

— Ol durys emes,- dedi Tyshqanbaı taǵy kelispeı.

Qojekeńe otyrǵan dıvanǵa tósek salyndy. Tyshqanbaı Qojekeńniń ólgenine kelispegen kúıi uıyqtaıtyn bólmesine ketti.

...Qojekeń tańerteń dabyrlaǵan daýystan oıanyp ketti. Bala baqshaǵa barmaımyn dep, qıǵylyq salyp jatqan kishkentaı Abylaı eken.

Tyshqanbaı áıeli ekeýi jalynyp-jalpaıyp, oıynshyq satyp alyp beretin bolyp kelisip, áreń degende alyp ketti.

Qojekeńe beıtanys kishkentaı nemeresi de osyndaı erke, úı ishin óziniń qurtaqandaı alaqanynda ustaıtyn súıkimdi tentek bolyp elestedi.

Kóp uzamaı Gúlsim qaıtyp oraldy. Tósek-oryndy jınap, Qojekeńe shaı berip, túste taǵy keletinin, aıtyp jumysyna ketti.

Qojekeń endi Tyshqanbaıdyń kelýin asyǵa kútti. «Ne habar ákeler eken, álgi Asylbegi bir jaqqa ketip qalmasa jarar ed» degen oı mazasyn aldy.

Túski shaıdan keıin úıde taǵy jalǵyz qalǵan Qojekeń kózin ilindirgisi kelip, dıvanǵa qısaıdy. Biraq kózi ilinbedi. Ári-beri aýnaqshyp jatta da, ornynan turdy. Galoshyn kıip, esikti ashyp, korıdorǵa shyqty da, basqyshpen jaılap tómen tústi. Aýla tolǵan bala, ý-shý. Qojekeń esik aldynda oryndyqta otyrǵan kózildirikti kempirdiń qasyna kelip otyrdy.

— Áı, Quralaı, ant urǵan-aý, qaıda kettiń, beri oına deımin beri,- dedi kempir Qojekeńe kóńil aýdarmaı.

Qojekeń jótkirinip alyp:

— Esensiz be? - dedi.

— Beri oına dedim ǵoı men saǵan.

— Esensiz be? - dedi Qojekeń qattyraq.

— Nemene?

— Oıbaı-aý, esensiz be deımin,- dedi Qojekeń aıqaılap.

Kempir sál-pál oılanyp:

— Jaqsymysyz? - dedi aqyryn ǵana.

Kempirdiń qulaǵy aýyr ekenin túsingen Qojekeń taqalyp otyrdy.

— Neshedesiz báıbishe?- dedi álden soń áńgime qozǵap.

— Shúkir, shúkir,- dedi kempir betimen laǵyp.

— Neshedesiz deımin, bátir-aý.

— A... ıá... alpystyń segizindemin. Jylym tyshqan ǵoı.

— Neshe balań bar?

— Elde úlken ulym bar, qyzdarym bar. Myna bir kenjem qolyma kel dep bolmaǵan soń,- kempir qolymen úıdiń joǵarǵy qabatyn kórsetti. — Kele qalyp em, qudaı saqtasyn, myna bir balalary jer-kókke turmaıdy.

— E-e, ne bolǵanda da ózińdiki ǵoı.

— Qudaı-aý, óler boldym,- dedi kempir sambyrlap. — Oıbaı apa, ózim asyraımyn, sútińdi aqtaımyn, álgi nemene... qaryzyńdy óteımin, ıá... menen qashan qaryz alyp júrgenin... súıtemin de, búıtemin dep qoıar da qoımaı alyp kelgenge... Men qaıdan bileıin búıtip bala baqtyryp qoıatynyn...

— Bar bolǵan soń shalqaıasyń ǵoı, báıbishe-e!

— Joǵalsyn ári, endi qalǵan ǵumyrymdy, osylardyń balasyn baǵyp, basymdy qatyrar jaıym joq. Etegim elpi, jeńim jelpi bolyp ózderin ósirgenim jeter. Endi mıymdy ashytpa, qudaı sheber, aýlaq, aýlaq,- dep kempir tap bir mıyn Qojekeń ashytyp otyrǵandaı qolyn siltep keıin ysyrylyp otyrdy.

Tórt-bester shamasyndaǵy sary shashty qyz júgirip, kempirdiń qasyna keldi, erkelep súıkene bastady.

— Joǵashy-eı ári!!!

— Áje, áje...

— Ket dedim ǵoı, tartyp jibereıin be jaqtan.

Kempirdiń zilsiz ashýynan yǵatyn bala joq, órmelep moınynan qushaqtap, tamaǵynan tilimen qytyqtaı bastady.

— Ájetaı...

— Kógermegir, adamnyń ishi-baýyrynan ótedi ǵoı,- dedi kempir qarsylyǵyn doǵaryp.

Álden keıin kishkene qyzdyń qytyǵy kelip shyqylyqtaı kúlgenine qaramastan moınynan súıdi de, ózi de kúlip jiberip:

— Shirik nemelerdi jaqsy kóreıin demeısiń, shydatpaıdy,- dedi Qojekeńe qarap. Sodan keıin nemeresin uratyn adamdaı-aq qolyn kóterip qorqytqan boldy. — I, zálim neme, joǵal!

Kishkene qyz kempirdiń qaltasyn aqtaryp júrip, bir kámpit taýyp aldy da, qaıtadan oınaýǵa ketti.

Qojekeń kempirdiń qasyna qaıta jaqyndaı otyrdy.

— Qulaqtan erte qalypsyz ǵoı, báıbishe.

— E-e, qaıbir jetiskennen deısiń. Jalańash-jalpy boldyq, - jesir boldyq... Osylardy jetkizemin dep, kórmegen qorlyq joq. — Kempir Qojekeńe kózildiriginiń ústinen qarady. — Ózińiz osynda turýshy ma edińiz, álde... siz de balańyzǵa keldińiz be?

Iá, balama keldim...

— E, e, shydaý qaıda, ishten shyqqan soń... alańdaısyń da otyrasyń.

Qojekeń bárin aıtyp aqtarylǵysy kelip, bir turdy da, tilin tistep úndemeı qaldy. Áldeqalaı kóńili bosap, endi kempirmen áńgimelesip qaryq qylmasyn bildi de:

— Al, báıbishe, men úıge baraıyn,- degendi úzip-úzip áreń aıtyp, ornynan turdy.

Kesh túse aldymen kishkentaı Abylaıdy ertip Gúlsim, odan keıin Tyshqanbaı keldi, qasynda kózildirikti bir jigit bar.

— Assalaýmaǵaláıkým,- dep amandasty kózildirikti jigit.

— Álıkisálem! — Qojekeń bul qaı bala degendeı Tyshqanbaıǵa qarady.

— Asylbek degen jigitińiz osy,- dedi ol gastýgin aǵytyp jatyp.

— E, aınalaıyn, amansyńdar ma?

Jón biletin bala eken, aldymen kóńil aıtty. Qojekeń óziniń ádetimen ne aıtqany belgisiz aýzyn jybyrlatty.

Asylbek Bolattyń neden qaıtys bolǵanyn, qansha aýyrǵanyn surady, óziniń habarsyz qalǵanyn, estigen bolsa baryp keletinin aıtty.

Shaı ishildi. Gúlsim balany uıyqtatýǵa tórgi bólmege áketti. Osy kezde Qojekeń Asylbekke Jarasbaıdyń hatyn berdi. Asylbek hatty únsiz oqyp shyqty da, oılanyp otyryp qaldy.

— Nemene, shyraǵym? - dedi Qojekeń áldenege kúdiktenip.

— Ne, ne, beker me balanyń qalǵany? - dep asyqty Tyshqanbaı.

— Joq, balanyń bary ras,- dedi Asylbek kózildirigin qozǵap. — Tek ekeýi...

— Ne deıdi,- dep Qojekeń shoshyp ketti.

— Qansha? - dedi Tyshqanbaı entelep.

Asylbek kúlip jiberdi.

— Ekeýi de osynda ma eken deımin. Qyzdardy aıtamyn da... Aqsaqal keshirer. Jas kezde jigitshilik kimde bolmaıdy. Bolat sulý jigit edi. Qyzdar sońynan erip júretin. Solardan bala bar dep estigem... Dáldep aıta almaımyn... — Shyraǵym-aı, on bala qalsa da, kópsineıin dep otyrǵanym joq,- dedi Qojekeń alǵashqy kúdikten keıin túsi jylyp.

Áldebir sharýaǵa aldanyp, sózdi shala estigen Tyshqanbaı daýryǵyp:

— Nemene, nemene, on boldy ma? - dep kıip ketti.

«Túý, mynanyń jańǵalaǵyn-aı»,- dedi ishteı Qojekeń eriksiz jymıyp.

— Joǵa,- dedi Asylbek kúlip.

— Al endi, qarǵam, sózdiń toq eteri - meni qalaıda júzdestir,- dedi Qojekeń qaltasynan shaqshasyn alyp jatyp.

— Jaraıdy, erteń habarlasaıyn. Bireýi restoranda isteýshi edi.

Bolsa ózim kelip, sizdi alyp ketermin.

— Súıte ǵoı aınalaıyn.

* * *

Kelesi kúni. Asylbek tús kezinde keldi.

— Aǵa, kıinińiz,- dedi ol kele salyp. — Tezirek baraıyq. Kim biledi, bir jaqqa ketip qala ma...

Qojekeńniń júregi dúrsildep ketti. Ushyp turyp kıine bastady. Syrtta mashına kútip tur eken. «E, alla, jaqsylyǵyńdy bere gór!» - dep syıyndy otyryp jatyp.

Mashına joǵarydan tómen shynylap tastaǵan úlken restorannyń aldyna qazirde ákep tastady. Asylbek Qojekeńdi úshinshi qabattaǵy ońasha bólmege ertip kirgizdi.

— Qazir keledi,- dedi Asylbek stolǵa otyrǵannan keıin. — Osy jerden tamaq isheıik. Tamaq ústinde áńgimelese beremiz ǵoı.

Aldyna appaq aljapqysh baılaǵan, shashyn qarqaradaı qoqyraıtyp qoıǵan jap-jas orys qyzy keldi. Asylbek stol ústinde jatqan eki bet qaǵazdy alyp, tamaqqa zakaz bere bastady. Daıashy qyz aıtqannyń bárin qaǵazǵa jazyp alyp ketip qaldy.

— Osy ǵoı,- dedi Asylbek qyz ketken jaqty ıegimen nusqap.

Qojeke túsinbeı Asylbektiń betine qarady.

— Aty Valá. Bolattyń maǵan aıtyp júrgen adamynyń biri osy. Sóılesip kóremiz ǵoı.

Qojekeń ne derin bilmeı qaldy. Ol beıtanys kelinim orys bolar dep oılamaǵan edi. Ári-sári biraz otyrǵannan keıin: «E, meıli ǵoı,- dep bekitken boldy kóńilin. — Osy zamanda orys áıel alǵandar az ba? Aýyldaǵy Tyrqaıdyń jaman uly da orystan aldy. Túgi de joq. Balalary qandaı súıkimdi!»

Tamaq ústinde Asylbek Valány qastaryna shaqyrdy.

Valá aldynda Asylbektiń aıtqan sózderin túregep turyp tyńdady, artynan júzi áldeqalaı ózgerip, tańyrqaǵandaı bir túrmen stolǵa otyrdy.

Qojekeń olardyń sózderine túsinbeı, bet qımyldaryna, kóz qarastaryna jaltaqtap qaraýmen boldy. Aldymen Asylbek uzaq sóıledi. Sodan keıin «endi sen ne aıtasyń?» degendeı, Valányń betine qarady. Anaý kóz sharasy keńeıip, áldenege úreılengendeı, júzi surlanyp únsiz qaldy.

Bolattyń qazasyn estigen bolar. Álden ýaqytta tómen qarap otyryp birdeńe degendeı boldy. Asylbek taǵy da uzaq sóıledi. Qojekeńdi kórsetti. Valá burylyp Qojekeńe qarady. Qojekeń «aıtyp jatqannyń bári ras» degendeı, basyn ızedi. Valá stol ústindegi maılyq qaǵazdy ýqalap taǵy da únsiz qaldy. Kenet basyn kóterip, Asylbekke týra qarap, basyn shaıqady. «Tek...!» Qojekeńniń sanasyn áldene qaryp ótkendeı boldy. Júregi órekpip, kómek suraǵandaı Asylbekke qarady. Onyń túrinde de jaqsylyqtyń nyshany joq sekildi. Valásy qurǵyr bezerip bas shaıqaýyn qoıar emes. Asylbek qolynyń arasynda aınaldyryp otyrǵan sirińkesin stolǵa laqtyryp tastap, sheginip otyrǵanda Qojekeń istiń endi ońǵa baspaıtynyn sezdi.

— Ne deıdi? - dedi daýsy dirildep.

— Kónbeı tur. Bala túgil, tipti eshqandaı baılanysymyz da bolǵan emes dep moıyndamaıdy.

— Apyrmaı, qaraǵym-aı,- dep kúńirendi Qojekeń qyzdyń qazaqshaǵa túsinbeıtinimen sharýasy bolmaı, — bizdeı ǵariptiń kóz jasyna qarasań bolmady ma? Alla tileýińdi bergir-aı, jasym jetpisten asqanda ıt ólgen jerden ıt janymdy súıretip kelip em, jibimediń-aý, shyraǵym-aı!..

Asylbek tamaqtyń aqshasyn tóledi. Qojekeńdi súıemeldep, ornynan turǵyzdy. Qojekeń syrtqa qalaı shyqqanyn, úıge qaıtip jetkenin sezgen joq. Júregin aýzyna tyqqan sol bir úreı taǵy da tynysyn taryltty.

Túni boıy kóz ilgen joq.

* * *

Óstip bárinen de túńilip otyrǵanda álgi Asylbek apaq-sapaq eki keshtiń arasynda taǵy jetip keldi. Qojekeń áldeqalaı

abdyrap:

— Al, balam, tórge shyq, tórge shyq,- deı berdi Asylbekten kózin almaı.

— Aǵa, kıinińiz,- dedi Asylbek entigip. — Shyqqan soń aıtarmyn...

Qojekeńniń shyqpaǵan jany qaldy. Apyl-ǵupyl kıinip, galoshyn sirisinen basa kıip, syrtqa shyqty.

Asylbek taǵy da mashınany restorannyń aldyna toqtatty. «Restorannan basqa jerde áńgimelesýge bolmaı ma, bularǵa», dep oılady Qojekeń.

Asylbek esik aldynda turǵan kók kóılekti áıelge qolyn berip amandasty.

— Ǵapý et, keshigip qaldyq.

— Oqasy joq endi, ishke kirmeı-aq qoıaıyq...

Asylbek oılanyp qaldy.

— Al jaraıdy,. onda anaý oryndyqqa otyraıyq.

Qojekeń kelinshektiń júzine qarady. Betinde kishigirim túımedeı meńi bar, qara tory ádemi kelinshek eken. Qazaqsha tárbılengen bala sekildi, tili jatyq ıbaly.

— Sáýle,- dedi Asylbek jaqyndaı otyryp, — bizdiń kelgen sharýamyz mynadaı. Myna kisi Bolattyń ákesi... Bolattyń ózi qaıtys bolyp ketti. (Kelinshektiń «ah» degen daýsy shyǵyp ketti). Endi ol o dúnıelik adam, oǵan degen renishińdi umyt. Ólim bárin jýady...

Kelinshektiń qýaryp ketken júzin kórip, Asylbek úndemeı qaldy. Sáýle betin basyp, uzaq otyrdy. Álden soń basyn kóterip, Qojekeńe qarap:

— Qazasy qaıyrly bolsyn,- dedi aqyryn ǵana.

Qojekeńniń júregi shym ete qaldy. Kózine tirelgen jasty bildirtpeı, ózine tán ádetpen aýzyn jybyrlatty.

— Bir shańyraqtyń astynda shal men kempirden basqa eshkim qalmady. Bolat úılenbeı ketti... — Asylbek kelinshektiń betine qarady. — Seniń Bolattan balań bar ekenin men jaqsy bilemin... Aradaǵy bolǵan istiń aq, qarasyn talqylap jatýdyń múlde reti joq. Bolattan bir tuıaq qaldy degendi estip, sonaý elden kelip qańǵyp júr myna kisi. Ne aıtasyń?

Sáýle áńgimeniń bulaı oralyp ózine soǵaryn kútpegen tárizdi, sup-sur júzi kúreńitip sala berdi.

— Sen durys túsin, - dedi Asylbek. — Úlken kisiniń bul arada jazyǵy joq. Saǵan balanyń keregi joq dep aıta almaımyn. Biraq seniń ómiriń alda. Al myna kisiniń endigi ǵumyry tek soǵan tirelip otyr... Túsinemisiń?.. Tipti...

— Men bárinde túsinip turmyn,- dedi Sáýle daýsy dirildep. — Men túsinip turmyn, Asylbek... Ótken kúnder ótti ǵoı... Bári de umytylǵan... Meniń Bolatqa degen ókpem de joq. Biraq... men balany saqtap qala almadym... jastan asqanda qaıtys boldy... Ósirgim kelip edi, qolymnan kelmedi. Japadan-jalǵyz, ne jumysqa turarymdy, ne balaǵa qararymdy bilmeı, kóp azap shektim. Deni durys páter de tabylmady. Balaǵa da, ózime de sýyq tıdi... Súıtip...

Úsheýi de únsiz qaldy. Qojekeń qaltasynan oramalyn alyp sińbirgen boldy. Aýzyndaǵy kermek dámniń kóz jasy ekenin túsingen kezde baryp, oramalyn kózine apardy. Ólimniń ornyn toltyramyn dep júrip, ekinshi ólimdi estirmin dep ol tipti oılamaǵan edi.

— Aty kim edi? - dedi bir kezde daýsy qarlyǵyp.

— Kimniń? — Sáýle túsinbeı Qojekeńe qarady.

— Balanyń aty kim edi deımin?

— Atyn... Bolat dep qoıǵan em,.. Bárinen de batqany... — Sáýle kóńili bosap, kishkene sómkesinen oramal aldy... — Jerlesetin bir adamnyń bolmaǵany... Kórshi áıelge jalynyp... ekeýlep áreń degende kómip qaıttyq. Bar bolǵany sol,- dedi kenet kelinshek nyq daýyspen. — Sodan keıin basqa adammen dám-tuzymyz jarasyp turmys quryp jatyrmyz...

Taǵy da únsizdik. Asylbek oqıǵanyń mán-jaıyna tolyq túsingendikten úndemedi.

Qojekeń júregin syrqyratqan jańa ýaıymnan áldebir rızashylyqtan, aıanyshtan ishi tolyp birdeńe aıtqysy kelip edi, biraq sonyń bári sonshalyqty kúrdeli bolǵandyqtan aýzyna laıyqty sóz túspedi. Al kelinshek aıtatyn sóziniń bárin aıtyp bolǵan edi.

— Ǵapý etińizder,- dedi Sáýle bir kezde, — meniń qaıtatyn ýaqytym boldy.

Úsheýi de oryndarynan turdy.

— Aıypqa buıyrma, aınalaıyn,- dedi Qojekeń aqyrynda. — Jetiskennen kelgem joq. Qaıteıin bu da bir qudaıdyń isi shyǵar... Qosh, shyraǵym!

* * *

Ýaıymǵa ýaıym jalǵaǵan Qojekeń túnimen júregi shanshyp kórer tańdy kózimen atqyzǵannan keıin, endi keshigýdiń reti joǵyn sezdi. «Aıdalada ólip qalsam, súıegimniń qaıda qalǵanyn adam bilmes. Odan da elge jeteıin. Aǵaıyn ortasynda ólgennen artyq abyroı bolmas maǵan». Kóńildegi ýaıym birte-birte berishke aınalǵan keseldeı, burynǵydaı janǵa batyp aýyrmaıdy, qınamaıdy tek óziniń endi eshqashan da jazylmaıtynyn uqtyryp, bir kónbis, beı-jaı, meń-zeń sezimge ıtermeleıdi.

Asylbektiń úıi qonaqqa shaqyrǵan kúni, Qojekeń Tyshqanbaı baryp alyp kelgen samolettiń bıletin tórt búktep peshpentiniń qaltasyna salyp, aýzy qaıta-qaıta ashylyp kete bergen chemodanynyń belinen jippen shandyp baılap, qazir júrip ketetindeı dıvan ústinde qazdıyp otyrǵan da qoıǵan.

Ekindi shamasynda Asylbek keldi. Qojekeń de apyl-ǵupyl kıine bastady. Asylbek jumystan áli kelmegen Tyshqanbaılarǵa qaǵaz jazyp qaldyrdy da, Qojekeńdi tysqa alyp shyqty.

Mashınaǵa otyrǵan kezde:

— Aldymen bir jerge soǵaıyq,- dedi Qojekeńe burylyp.

— E-e, shyraǵym...

Mashına áldeqandaı esik aldy sapyrylysqan adamǵa toly bıik úıdiń aldyna toqtady. Asylbek esik aldyna baryp, bireýlermen uzaq sóılesip, aqyry Qojekeńdi ishke kirgizip aldy.

— Mynaýyń taǵy da restoran ba, shyraǵym-aý,- dedi Qojekeń qanbazardaǵydaı seńdeı soǵylysqan halyqty kórip.

— Ie, sol restoran sekildi. Biraq muny «Bar» deıdi. İshimdik ishetin jer ǵoı. Osy jerde qazir bireýmen sóılesip kóremiz, Taǵy bir baǵymyzdy synap kóreıik... Sátin salsa...

Qojekeńiń júregi dúrsildep ala jóneldi. «Iá, alla, ıá, alla...» Bular buryshtaǵy stolǵa otyrdy. Taǵy da daıashy qyz keldi, zakaz berildi. Birazdan soń Asylbek ornynan turyp symǵa qonǵan qarlyǵashtardaı satýshynyń tóńireginde qaz-qatar tizilip otyrǵan jurttyń arasyna bardy. Áldekimmen shuqshıyp uzaq sóılesti. Araq ısi, temeki tútini, ý-shý bolǵan radıo úni Qojekeńniń basyn aınaldyrdy. Álden soń bı bastaldy. Qyz ekeni, ul ekeni belgisiz uzyn shashty bireýler ortaǵa shyǵyp alyp, ustamasy bar adamdaı selkildep, aıaq qoldaryn sermep, ózderin ózderi julyp jep taırańdap júr.

— Oıbaı, mynaý ne pále? - dedi shoshyp ketken Qojekeń.

— Bı ǵoı,- dedi Asylbek otyryp jatyp.

— O, ámiri kúshti qudaı... — Qojekeń áldekimderdiń súıisip jatqanyn kórip kózin taıdyryp áketti.

— Jastardyń kóńil kóteretin jeri ǵoı.

— E, bárekelde shyraǵym, kóńil kótergenge ne jetsin.

Daıashy stolǵa bir bótelke shampan qoıdy.

— Qarǵam-aý, mynaýyń ne? – dep. Qojekeń Asylbekke tańyrqaı qarap.

— Qazir izdegen adamymyz keledi, soǵan aldym...

Bı bitken kezde jyn oınaqtyń ishinde aıryqsha kózge túsip alasuryp júrgen aq shalbarly qyz Qojekeńderdiń stolyna qaraı júrdi. Ózi mastaý sekildi, aıaǵyn yrǵalyp basady...

«Myna pále qaıtedi»,- dep tiksinip qaldy Qojekeń.

Asylbek ornynan ushyp turdy.

— O, Gúlsim, káne tórge shyq. Kútip otyrmyz.

Gúlsim eki ortadaǵy oryndyqqa sylq etip otyra ketti. Munyń kim ekenine túsingen Qojekeń basyn kóterip, onyń betine týra qarady. Týra qarady da qyzdyń sulýlyǵyna qaıran qaldy. «Apyrmaı, ajary kelisken bala eken, osynsha qor bolǵanyn qarashy».

— Gúlsim,- dedi Asylbek qyzǵa kózimen Qojekeńdi kórsetip. — Myna kisi Bolattyń ákesi...

— O, o,- dedi Gúlsim kisi syılaýdan qalǵan mastarǵa tán dóreki únmen. — Prıvet, starık... Ochen rada vas vıdet...

— Gúlsim,- dedi Asylbek renishti únmen. — Úlken kisimen bulaı sóılesýge bolmaıdy ǵoı...

— Úlken kisige meni emes, balasyn jóndep alǵany paıdalyraq bolatyn edi...

— Gúlsim...

— Ladno, ladno...

Qojekeń qyzdyń myna minezin kóńiline aýyr aldy. «Iapyrmaı, osynsha shekten shyǵýǵa bola ma eken...»

Asylbek bokaldarǵa shampan quıdy. Sodan keıin qyzben soǵystyryp, ózi bir jutty da, bokalyn jylytqysy kelgendeı qos qoldap ustap turyp:

— Gúlsim,- dedi taǵy da. — Sen bulaı sóılesýge tıisti emessiń. Birinshiden Bolat pen ekeýińniń arandaǵy oqıǵaǵa bul kisi jaýap bermeıdi. Ekinshiden bul kisi jalǵyzynan aırylǵan jarymkóńil adam. Bolat qaıtys boldy.

Gúlsim sál oılanyp qaldy da:

— Sol úshin, dedi bokalyn kóterip.

Qojekeńniń tóbe shashy tik turdy. Tizeleri dirildep ketti...

— Qoı, shyraǵym, men keteıin,- dedi daýsy qaltyraı.

Asylbek Qojekeńdi áreń toqtatty...

— Sabyr etińiz, Qojeke, ne bolǵanda da sharýamyzdy bitirip keteıik.

Qyz bokalyn túbine Deıin simirip ishti de, stolda jatqan sıgarettiń alyp, asyqpaı tutatyp, aýzynan saqınalap tútin shyǵardy.

Qojekeń basyn kóterip, onyń osynshalyq sulý júzin kórgende taǵy tań qaldy. «Jasaǵan, adam balasyn minsiz ǵyp týdyra beredi eken-aý... Nege bir-aq osynsha qara júrek boldy eken?»

— Bizdiń sózimiz mynaý. Gúlsim... — Asylbek te sıgaret alyp tutatty. — Bolat úılenbeı qaıtys boldy. Ózi bir shańyraqtaǵy jalǵyz bala eken. Myna kisi Bolattan bala bar eken degendi estip kelip otyr. Bul kisiniń ýaıymyn sen ekeýmiz túsinbeımiz...

— Al meniń ýaıymymdy túsinetin adam bar ma? - dedi Gúlsim tili kúrmele.

— Nege joq...

— Sen túsinesiń be? Myna kisi túsine me? Joq... Eshqaısy da?

— Jurttyń bári birdeı qatygez emes qoı.

— Bolmaı-aq qoısyn. Meni baqytsyz etýge bir adamnyń qatygezdigi jetip jatyr. — Gúlsim shaıqalaqtap oryndyqqa sheginip otyrdy da qaıtalap: Qaıtys boldy,- dedi keketken únmen. — Podýmaesh... Men de qaıtys bolǵam... — Mastyqtan býadyrlana bastaǵan tańǵajaıyp kózderin shekten tys bajyraıtyp Qojekeńe tesile qarady. — Senbeı tursyz ba? Baıaǵyda qaıtys bolǵam. Al mynaý (saýsaǵymen keýdesin túrtti) basqa adam... Meni óltirgen sizdiń balańyz...

— Gúlsim, — Asylbek qolynan ustap ony ózine qaratty. — Sen tym bolmasa bizdi tyńdasańshy.

Gúlsim tyńdaýǵa keliskenin bildirip, ilgeri jyljyp otyrdy.

— Aqylǵa sal, Gúlsim,- dedi Asylbek sózin jalǵap. — Seniń de ata-anań bar. Myna otyrǵan shaldyń aǵarǵan shashyn syıla.

Bolattan qalǵan sábı úshin ózderin qurbandyqqa ataýǵa ázir. Ol sábı shańyraq ıesi ǵoı. Bir áýlettiń jalǵasy ǵoı, túsinseńshi. Bárine de ortaq bolmaı ma? Qojekeńniń kelgen maqsaty, sábıdi alyp ketý.

Gúlsim áńgimege jańa túsingendeı eleń ete qaldy da, kenet múlde óz boıyna úılespeıtin dóreki únmen selkildeı kúldi.

— Endi oınastan qalǵan balany jınap...

— Tek, shyraǵym,- dedi shoshyp ketken Qojekeń.

Ótirik-shyny belgisiz, Gúlsim kúlkisin tıar emes.

— Qyzyq eken,- deıdi ishin basyp. — Oıpyraı, á!?..

Kúlkisiniń aıaq kezinen ótirik kúlip turǵany baıqaldy.

Asylbek taǵy shampan quıdy. Gúlsim kidirtpesten qaǵyp saldy da, ıegine aqqan sharap tamshylaryn súrtpesten burynǵydan da masańdaý únmen:

— ...Kelgen maqsatty-y-y sábıdi alyp ketý-ý-ý,— dep keketti.

— Shyryǵym ne aıtsań da qorlyǵyńa kóndim. Tilegimdi oryndasań bolǵany,- dedi Qojekeń bir túrli azaly únmen.

— Gúlsim...

— Joq,- dep shańq ete qaldy Gúlsim... Áldeqalaı mastyǵy aıyǵyp, túrinen tarqamas dolylyq pen keshirilmes qatygezdiktiń, ushqyny oınady. — Eshqashanda? - dedi qolyn siltep. — Bári bitkende, bári túzelmesteı búlingende, endi keshirim suramaqshy. Uıattaryń bar ma?..

Asylbek «Gúlsim» dep toqtatpaq bolyp edi, ol odan jaman doldanyp ketti. Shańqyldaǵan daýysqa jurttyń bári buryldy.

— Tyńdamaımyn eshteńeni,- dedi Gúlsim bireýdi tyrnaıtyn adamdaı ashyna aıǵaılap. — Senderiń kókeılerińdi tesip bara jatqan óz qamdaryń... Shańyraq kerek, bala kerek senderge... Al men senderge... Al men senderge adam emespin be?.. Netken qatygezsińder! Meıli Danyshpan-aq bolyńdar, nege meniń ómirim senderiń ómirlerińnen kem bolýǵa tıisti. Nege senderdiń qaıǵylaryńdy búkil el bolyp. bólisýge tıisti, men nege jalǵyz kóteremin? Nege? Sen,- dedi Asylbekti kózin shuqyp alardaı saýsaǵymen nusqap, — myna kisige kómek kerek bolǵanda janyńdy salasyń, al maǵan kerek kezinde nege qol ushyńdy bermediń? Nege osylaı shabylmadyń?

Bolat meniń ómirimdi ýlady. Biraq sender onyń sol qylmysyn serilik dep at qoıyp maqtanysh qylasyńdar. Ne degen qatygezsińder?

Gúlsim stoldy tars etkizdi de, aýyrsynyp qolyn ustaı aldy «Bermeımin balany! Ólsem de bermeımin»,- degen kúıi júgire basyp, esikten shyǵyp ketti.

Qojekeń terezege burylǵanda, daýys qylǵan áıeldeı, betin basyp solqyldap, shaıqala basyp bara jatqan Gúlsimdi kórdi.

* * *

Qojekeń kelesi kúni tańǵy samoletpen oblys ortalyǵyna tústi. Aýdanǵa ushatyn samolet eki kúnnen beri bolmaǵan ba, áıteýir bılet alyp, aeroportty kezip júrgender kóp eken. Qojekeń týra alǵan bıleti keıinge qaldy. Biraq ile-shala kelgen pochta samoleti qalǵan jurtty tegis otyrǵyzdy. Tipti sonyń ózi durys bolypty ushqysh jigit Qojekeńdi pochtamen birge dál aýlynyń ústine tastap ketti. Pochta alýǵa kelgen jas bala – Qaıyrbektiń uly Qojekeńniń qaıdan paıda bolǵanyna túsinbeı, býmalaryn jınap júrip kózine túsken kepkasynyń astynan qaıta-qaıta qaraı beredi.

— Áı, nege sálem bermeısiń,- dedi Qojekeń balany taıaǵymen túrtip, — menimen birge túnep shyǵyp pa eń?

— Assalaýmaǵalaıkým!

— Álıkisalam. Áke-shesheń kúıli me?

— Kúıli.

— Elde bóten jańalyq joq pa? - dedi Qojekeń arbaǵa otyrǵannan keıin.

— Joq.

Zırattyń tusyna kelgende Qojekeń arbany toqtatyp jerge tústi:

— Júre ber, aınalaıyn, mynaý turǵan jer ǵoı, endi jaıaý da baramyn. Bolatjannyń basyna soǵyp keteıin.

Qojekeń aıańdap zırat basyna keldi. Aýzynan nasybaıyn alyp, túkirinip, mańdaıynyń terin súrtti.

Balasynyń kúmbezine taqap kelip tizerlep otyrdy da, áldebir uzyn sonar aıat bastady. Qabir basyn kúńirentip, aıatty uzaq oqydy. Aqyry qolyn jaıyp, betin sıpady da, ornynan turdy. Kúmbezdiń syrtyn aınala berip selk ete qaldy. Bolattyń sýreti salynǵan kók tasty ózi joqta ornatyp qoıypty. Bolattyń sýretin kórip, Qojekeń bosap sala berdi. Kók tasty qushaqtap:

— Jaryǵym-aý,- dedi daýsy tarǵyldanyp. — Jatyrmysyń, jaryq dúnıege kelgende kórgen jalǵymyz-aý. Taıanyshym-aý!..

Qojekeńniń kóńiline jınalǵan áldebir renish zapyrandaı júregin qyjyldatyp, sonyń bárin aqtaryp, áldekimge shaǵynǵysy keldi. Esine qaıtys bolǵan belgisiz nemeresi men sol nemeresiniń anasy jarym kóńil Sáýle túskende ashshy ýaıym ózegin órtedi.

— Bu ne qylǵanyń, jaryǵym-aý. Bári qolyńnan kelgende qıanat qylmaý qolyńnan kelmegeni me jaryǵym-aý. Qudaıdan kórgen zábir tirliktiń zańy shyǵar, adamnan kórgen zábir qymbat, jaryǵym-aý. Sony nege túsinbediń. — Qojekeń saqalyna sorǵalaǵan jasyn sezbeı, qulpytasty sıpaı berdi. — Qalaısha túsinbediń, qulynym-aý! Haıýannyń da obaly jibermeıdi deýshi edi, adam obaly qaıtip jibersin... — Qojekeń kórisken adamdaı qulpytasty qushaqtap aldy. — Qulynym-aý,- dedi kemseńdep,- qara tyrnaǵyńnan sadaǵa keteıin, qulynym-aý...

Qojekeń qaltasynan oramalyn alyp kózin súrtip, kóńilin bekitti. Sosyn ulynyń sýretine qadala qarady. Kórik deseń kórik, bilim deseń bilim bar, El syılaǵan azamat. Bári de bar, qudaı-aý, bári de... Sonda ne jetpeıdi?

Qojekeń eteginiń shańyn qaǵyp ornynan turdy. «Bul dúnıede eshkim eshteńeni ózimen birge alyp ketpeıdi eken-aý,- dep oılady ol. — Jamanshylyq isteseń de, jaqsylyq isteseń, de -bári osy dúnıede qalady. Bireýler sonyń ne azabyn, ne rahatyn kóredi».

Qojekeń zırat shetindegi baıaǵy Qyz Bátish pen Erseıittiń qos emshek molasynyń janynan ótti. Jaryqtyq! Ózderi ólse de arttarynda ańyz qaldy. Erseıitti qyzdyń aǵalary óltirgende, Qyz Bátish tún ishinde mola basyna kelip, ózine-ózi pyshaq salyp ólipti. Eldiń ıgi jaqsylary keńesip, jigittiń qasyna kómse kerek. Qyz Bátish keremet sulý bopty desetin qarıalar. Qojekeń Qyz Bátishti kóz aldyna elestetip kórip edi, kórmegen adamnyń beınesi keshegi tal shybyqtaı Gúlsim bolyp elestedi. Jáne ánebir «Bar» degen báleniń ishinde otyrǵan sekildi. «Jasaǵan adam balasyn osynsha minsiz etip jarata beredi eken-aý»,- dep kúbirledi taǵy da.

* * *

Odan beri - minekı úsh jyl ótti. Qojekeńniń kempiri qaıtys bolǵan. Ózi jamaǵaıyn bir týysynyń qolynda, aty jeke shańyraq bolmasa, tamaǵy bir, sýy bir, kún kórip júrip jatyr. Azǵantaı pensıasy, tórt-bes usaq maly bar.

Kúndegi ádetimen úı syrtyna shyǵyp, taıaǵyna súıenip, tóńiregine qarap turǵan.

Álgi Áýbákirdiń Qamıdollasy bir arba tal áketip bara jatyr eken.

— Ay, shyraǵym, kelin bala aman ba? Maǵan bir tórt-bes tal qaldyryp ketshi, aınalaıyn tipti nasybaıǵa kúl taba almaı óler boldym,- dep qıyldy Qojekeń.

Qamıdolla sóz aıtpaı bir qushaǵyn aýdara saldy.

— Oıpyrmaı, qandaı táýir bala edi,- dep máz boldy Qojekeń. — Myna taldyń kúli endi kúzge deıin jeter... Mynaý dúnıeniń taly ǵoı... Oıpyrmaı, aınalaıyn-aı... Qarashy myń bolǵyrdyń...

Qojekeń muratyna jetkendeı jymyń-jymyń etedi...

«Rahat boldy-aý» dep qoıady..

Arsyz tirshilik!

---