InfoHub Logo

Bizdiń úıge tanıtyn adamdar kelgende qabaǵy qarys jabylyp ketetin, ásirese meniń týysqandarym kelgende kóbirek shytynap, solar qoldaryn súrtetin súlgige deıin áńgime etip, biraz jerge aparyp tastaıtyn Sánishtiń kóńil kúıi beıtanys adamdardy ertip kelgende jaınap sala beredi. Sizdiń úıdegige kerisinshe, bizdiń úıde taǵy bir qyzyq jaı bar. Mysaly, keıde úıimizde aqsha joqta, kerisinshe dastarqanymyz tasyp-tógilip jatady da, al ekeýmiz Sánishti aıtyp otyrmyn, odan basqa taǵy bireýi bar dep oılap qalyp júrmeńizder) jalaqy alǵan kezde keıde shaı men nanǵa qarap qalamyz. Árıne, sizder munyń syryn bilmeısizder. Osyndaı ońashada ózińizge sol syrdy bir aqtaryp tastamasam bolatyn emes.

Sánishtiń týysqandarynan meniń týysqandarym ańqaýlaý ǵoı dep shamalaımyn. Óıtkeni olar Sánishtiń aıtýyna qaraǵanda, ylǵı úıde aqsha taýsylyp qalǵanda keledi. Bárin ózi biletin Sánishtiń sózinshe olar aýzynyń salymy joq keraýyz, taıqy mańdaı, yrysqa laıyqsyz taǵy-taǵylar. Men bolsam Sánish sóziniń rastyǵyn qoshtap úırengen janmyn. Qoshtamaýǵa bola ma, ol meniń kózimdi jetkizbeı qoımaıdy. Bir ret ózim de baıqaǵanym bar.

Jalaqy alǵanymyzǵa eki kún bolǵan. Úshinshi kúni maǵan Sánish qalta túbin qaǵyp kórsetti.

— Mine, nan men shaıǵa ǵana jetetin aqsha qaldy. Ýaqyt ótip barady, taýsyp barady.

— Ie, ýaqyt ótip barady, taýsyp barady,— dep qaıtalaımyn men. Demeı kórshi er bolsań. Sánish shańyńdy jibersin. Iapyr-aý, qyzyq. Meniń aýyldaǵy jalǵyz baýyrym Bárimbek sol kúni úıge sap ete túskenin kórdińiz be? Endi Sánishti áýlıe demeı men ne deıin. Aýyzynyń salymy joq, ózinen kórsin-daǵy. Áıteýir aq nan mol, aǵama sonymen shaı bere otyryp Sánish:

— Ýaqyt solaı boldy, qonaqasy jeı almadyńyz,— dep jaıbaǵystap tigisin jatqyzdy. Men ony qoshtaı kettim. Eger Sánish ádemilep óıtip ádemilep aıtpasa men ne isteı alar edim.

— Qonaqasy jeı almadyńyz,— dedim men de. Biraq Sánish ala kózimen atyp jiberdi. Qaıtyp jaýapqa kele almadym. Aýzynyń salymy joq Bárimbek shaımen attandy. Ýaqyt ótkende kelgen ózinen kórsin.

Arada kún ótpeı-aq Sánishtiń nemere apasy keldi. Bulardyń jóni basqa ekem. Keshke qaraı dastarqan jasalyp, aspannan Ybyraıym paıǵambarǵa túsken kók qoshqardaı birdeme bizdiń úıge paıda bola ketse kerek. Úıdiń astyńǵy qabatyndaǵy dúkennen bir qoıdyń etin Sánish bir-aq kóterip keldi. Etti bylqytyp asyp ákelip qoıǵan kezde Sánishtiń apasynyń salymdy aýzyna qarap edim, bizdiń Bárimbektiń aýzynan bólekteý eshtemesi de joq, sıaqty. Salpıyp-aq jatyr. Ásirese, astyńǵy ernin aıtsaıshy, kádimgi qorabynyń artqy jaǵyn túsirip qoıǵan júk mashınasyndaı. Álde salymyn keltirip turǵan kerqyzyldap turyp jaqqan dalaby ma eken? Qap, bizdiń Bárimbek baıǵus ony ózi túgil, jeńgeme de jaqqyzbaıdy-aý! Onda Bárimbekke de birdeme juǵar edi.

— Aýzynyń salymy qaı jerinde tur?—dedim sybyrlap Sánishke, shynymen kórgim kelip. Ol sanymdy shymshyp aldy. Onysy nesi? Nemene salymy sanynda tur ma? Oǵan rıza bolmaı qaıta sybyrladym:

— Salymy qaı jerinde dediń?

— Bul ýaqytqa tap keldi ǵoı. Naǵyz teris azý ózi, bir qoıdyń eti kele ketkenin kórmeımisiń?

Endi ne isteıin. Aýyzyńdy kórset demekpin be! Tynysh otyrdym. Biraq janym tynshymady.

— Ýaqytysynda keldińiz, aýyzyńyzdyń salymy bar eken,— dedi Sánish apasyna. «Bizdiń Bárimbektiń aýzynan túk te aıyrmasy joq, omyrylǵan astaýdaı bolyp tur ǵoı» degim de keldi. Biraq aıta almadym.

Bárinen de qorlyǵy erteńinde boldy. Bárimbektiń ınstıtýtta oqıtyn balasy kelip edi. Álgi «salymdy aýyzǵa» kelgen et soǵan ere ketipti. Qaıteıin, Sánish «ýaqyt solaı»,— dedi. Men de tez-aq qozǵalyp «men-aq dúkenge baryp kele qoıaıyn» dep edim, «nemene bala qusap, elpildeı qaldyń!» dep Sánish qaıyryp tastady.

Shynynda bala emes, úıdiń ıesi sıaqty edim ǵoı. Otyra berdim. Ýaqyt bolmasa kerek. Bárimbektiń balasy da aýzyna qyzyl tımeı qaıtty...

Bul bizdiń úıge tanys adamdar kelgendegi jaǵdaı. Endi tanys emester kelgende qalaı? Muny aıtqym da kelmeıdi. Óıtkeni bul jerde jarym-jartysy ózime de baılanysty edi. Degenmen bir syr bolsyn.

Aıdyń aıaǵy jaqyndap, ýaqyt óte kelgende, aqsha bar bolǵyr ada-kúde bitetin ádeti ǵoı. Naq osyndaı kezde-aq men úıge beıtanys úsh kisini ertip saý ete tússem, bizdiń Sánish saý jelip, jyryq qara qapshyqty alyp dúkenge jóneledi. Ondaıda jyryq qaranyń ezýinen kók moıyndar qyltıyp, qyltıyp kórinip kelip turady. Tistiń qurty ustaǵandaı ár jeri bultıyp-bultıyp shyǵyp bileýlenip ketse-aq bolǵany onyń bárinen-aq konservi qalbyrlary, jylytpa qýyrdaq, maıly shujyq órbı berdi. Aýyzǵa azdap aqań tıip, arǵy jaqqa el qonǵan kezde men qonaqtaryma qarap:

— Syza otyrmaımyz ba?— dep qoıamyn. Osy sóz aýzymnan shyqqan kezde bizdiń Sánish bordaqy, borpyldaq, denesin tez jınap, súıinshi suraǵandaı kók moıyn shólmektiń bórikterin julyp-julyp alady. Olar laqyldatyp-laqyldatyp jiberedi. Kók sý kómeıdi qyryp, ishti jıditip jibere jazdap, óńeshterdi tilip, tómendep ketedi. Pak, osy bir sátte qonaqtar qoshtamaı turyp-aq Sánish bárin jónge keltirip jiberedi. Jón biletin áıelder bólek qoı, shirkin. Sánishtiń osy bir kezdegi kúlkisin korees etti. Onyń ezýi bir jıylmaıdy, «qaınymdap» jigitterdiń esin alyp ta jiberedi. Sánishtiń qaıyndaryn men «temnyılatyp» otyryp, yńǵaıyma aıdap túsire beremin. Eki-úsh ret kóz jumbaıǵa salyp baryp, tarttyryp-tarttyryp jibergende kóńilge bolmasa qonaqtarym totıyp-aq qalady. Mundaıda Sánishtiń dastarhan shyǵynynyń shamasy ózime málim, sodan tórt-bes ese asyp túsken kezde qapysyn taýyp qabaq qaǵamyn. Osy bir jaıdy baıqaǵanda baǵanadan beri betine qatyq jaǵyp sóılemeı otyrǵan Sánish:

Ýaqyt bolsa ótip barady, erteń jumys bar,— dep zarlap júrip beredi. Qansha degenmen de maǵan jaman kisi erip keledi dep oılaısyz ba, mádenıetti jigitter. Sánishtiń emeýrinin tanı qoıady. Bir jaqsy jeri osy jigitter «endi osy úıdi kórsem, áıelimdi kórmeıin» dep ant berip kete me dep qaıtyp esik ashpaıdy. Mundaı beıtanystardy ertip kelgenimdi, shyǵyp bara jatqandaryn kórgender:

Páli, páli, jigit-aq Balbaq! Úlken esikti úı degen em Jurtqa kúnde qonaqasy berip jatady,— dep maqtap júredi. Bárin de ishim bilip turady. Sonymen ýaqyt ótip jalaqy ýaqyty da keledi. Keshe de jalaqy aldyq. Bul joly qonaqasynyń qalaı bolaryn qaıdam. Árıne ýaqyt kórsetedi. Laıym Sánishtiń ýaqyty bolǵaı deńiz!

1957

---