InfoHub Logo

Qoja Ahmet Iassaýı (? — 1166 j.) — túrki halyqtarynyń, sonyń ishinde qazaq halqynyń, baıyrǵy mádenıetiniń tarıhynda aıryqsha oryny bar uly aqyn, pálsapashy.

Óz aty Ahmet, esiminiń aldyndaǵy «qoja» musylman dinin taratyp, ýaǵyzdaýshylyq qyzmetine oraı berilgen ataý, al sońyndaǵy «Iassaýı» aqynnyń qaı jerden shyqqandyǵyn kórsetedi. Biraq naqtylyq úshin aıtsaq, Iassy qalasy onyń týǵan jeri emes, jastaıynan jetim qalyp, aǵaıyn týystarynyń qolyna kelip, bala keznen ósken jeri. Aqynnyń týǵan jeri qazirgi Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saıram aýdany. Ákesi Ibrahım musylmansha saýaty bar, sóz qadirin biletin bilikti adam bolǵan. Sheshesiniń aty — Qarashash.

Ata-anasynan erte aıyrylǵan ol ataqty túrki sheıhy Arystan bab jáne Júsip Hamadanı degen sheıhtardan tálim-tárbıe, bilim, bata alady. Bilimin Buharadan jalǵastyrady. Óziniń ustazy qaıtys bolǵan soń kóp uzamaı týǵan qalasyna oqymysty adam, sopy retinde qaıtyp oralady.

Ahmet Buqar qalasynda Iýsýf Hamadanıdan dinı bilim alǵannan keıin, Túrkistanǵa kelip, sol kezde Ortalyq Azıada keń taraǵan sopylyq, dinı-taqýalyq ıdeıalardyń iri nasıhatshysyna aınalady.

Onyń búgingi urpaqqa jetken kólemdi shyǵarmasy — «Dıýanı Hıkmat» (Hıkmat jınaq). Bul shyǵarma alǵash ret 1878 j. jeke kitap bolyp basylyp shyǵady. Sodan keıin ol Ystambul, Qazan, Tashkent qalalarynda birneshe qaıyra basylady. Sonyń biri 1901 j. Qazanda Tynyshtyqulynyń qazaqtarǵa arnap shyǵarǵan nusqasy bolatyn.

Tórt tarmaqty óleńmen jazylǵan bul shyǵarmasynda aqyn óziniń bala kúninen paıǵambar jasyna kelgenge deıin ómir jolyn baıandaıdy, tirshilikte tartqan azabyn, kórgen qaıǵysyn aıtady, buhara halyqqa ústemdik júrgizýshi handardyń, bekterdiń, qazylardyń jibergen kemshilikterin, jasaǵan qıanattaryn synaıdy, bul fánıdiń jalǵandyǵyn bildiredi.

«Dıýanı Hıkmattan» túrki halyqtaryna, sonyń ishinde qazaq halqyna, ertedegi mádenıetine, ádebıetine, tarıhyna, etnografıasyna, ekonomıkasyna qatysty baǵaly derekter tabýǵa bolady.

Túrkistan qalasynda jerlengen Qoja Ahmet Iassaýı «ázireti sultan» atalyp, basyna 14 ǵ. aıaǵynda ataqty Aqsaq Temir kúmbezdi saǵana ornattyrady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Túrkistan

---