Qoltyraýyn
Qoltyraýyn, krokodıl — baýyrymen jorǵalaýshylardyń arhozavrlar klasy tarmaǵynyń otrády. Dene pishini kesirtkelerge uqsas. Qoltyraýynnyń úsh tuqymdasqa (alıgatorlar, gavıaldar jáne naǵyz qoltyraýyndar) jikteletin 23 túri men túr tarmaqtary bar. Olar Afrıkada, Ońtústik-SHyǵys Azıada, Soltústik Avstralıada jáne Jańa Gvıneıa araldarynyn ózen saǵalary men teńiz jaǵalaýyna jaqyn jerlerde, kópshiligi tropıktik jáne sýbtropıktik endikterdegi tushshy sý aıdyndarynda (ózen, kól) tirshilik etedi. Táýliktiń kóp mezgilin sýda ótkizedi. Denesiniń uzyndyǵy 2-7 m. Basy jalpaq, tumsyǵy uzynsha. Kórý jáne estý organdary jaqsy jetilgen. Kózderi men tanaý tesikteri bas súıeginen edáýir joǵary qaraı shyǵyńqy. Aýyz qýysynda ekinshi rettik tańdaı paıda bolǵan. Artqy aıaqtaryndaǵy saýsaqtarynyń arasynda terili jarǵaǵy bar. Terisi tyǵyz, iri múıizshe qalqandarmen qaptalǵan, onyń astynda súıekti taqtashalar ornalasqan.
Qoltyraýynnyń basqa baýyrymen jorǵalaýshylardan ereksheligi — júregi tórt kameraly. Analyqtary 20-100-deı jumyrtqasyn sý jaǵalaýyndaǵy qumǵa nemese shirigen japyraqtary mol batpaqty jerlerge kómedi. Keıbir túrleriniń (Mıssısıpı alıgatorynyń) jumyrtqasynan 63 kúnde, al Nil qoltyraýynynyń jumyrtqasynan 3-4 aıda urpaqtary shyǵady. 50-85 jyldaı tirshilik etedi. Balyqtarmen, sýdaǵy omyrtqasyz janýarlarmen, keıde qustarmen, sútqorektilermen de qorektenedi. Nil qoltyraýyndary, jaldy qoltyraýyndar adam úshin qaýipti.
Qoltyraýynnyń barlyq túri Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń "Qyzyl kitabyna" engizilgen. Qazirgi kezde biraz elderde (AQSH, Kýba, Japonıa, Mánma, Kenıa, t.b.) qoltyraýyndar arnaıy fermalarda qoldan ósiriledi. Ertede Mysyrda qoltyraýyndardy kıeli sanap, oǵan tabynǵan ári arnaıy mýmıalap, perǵaýynnyń múrdesimen birge jerlep, pıramıdalarda saqtaǵan. Qoltyraýynnyń eń irisi — Indonezıada, Avstralıada jáne Jańa Gvıneıa araldarynda taralǵan jaldy qoltyraýyn. Olardyń eresekteriniń denesiniń ortasha uzyndyǵy 4,2-4,8 m, al salmaǵy 408-520 kg.
Oqýǵa keńes beremiz:
Alıgatorlar
Arystan men qoltyraýyn tamaqqa talasýda
Týnıste ejelde ómir súrgen alyp qoltyraýyn tabyldy
Kásipqoılar qoltyraýyndardyń sý astyndaǵy sýretin qalaı túsiredi
You Might Also Like
-
Qońyzdar, qatty qanattylar jándikter klasynyń eń iri otrády. Qazba qaldyqtary perm kezeńiniń shógindilerinen tabylǵan. Qońyzdar jer sharynda, ásirese, tropıktik aımaqtarda keń taraǵan. Bular Antarkt...
-
Qoja Ahmet Iassaýı (? — 1166 j.) — túrki halyqtarynyń, sonyń ishinde qazaq halqynyń, baıyrǵy mádenıetiniń tarıhynda aıryqsha oryny bar uly aqyn, pálsapashy.
