InfoHub Logo

Marqum aqyn apam

Maǵırash Appazqyzyna arnaımyn

Aıadaı Qarashoqyda da jańa daǵdylar qalyptasyp, ádetke aınalyp úlgergen. Turmys ta ózgerip, ózgeshe bir qalypqa túsken.

Sińlim Alma keshki bazar arzan bolady degendi syltaýratyp, qyzymen ekeýi kóshe basyndaǵy jemis-jıdek bazaryna ketken. Itten góri uıqyshyl maqulyqqa aınalyp ketken kári tóbet te sabalaq quıryǵyn bulǵaýǵa erinetin maýbastyǵyna qaramaı, úıden shyqqandarǵa ilese ketti. Qaqpa aldynda sál-pál aıaldap, úıge kirgenim sol edi. Iesiz úıde elegzı bastadym.

«Dzzzyńńń!» etip bezildeı jónelgen syrtqy esiktiń qońyraýyna «bul kim boldy eken» degen oımen qaqpany ashsam, aýyl arasynyń adamdaryna uqsamaıtyn ekeý tur. «Kirińiz» dep sart meziret bildirerimdi de, bildirmesimdi de bilińkiremeı tosylyp qaldym. Olar da qıpaqtap «aıyp etpessiz, jolaýshy edik, qonaq úıdiń qaı jaqta ekenin aıtyp jibermes pe ekensiz» dedi. Men úshin bul tosyn estildi. Qarashoqyda... Qonaq úı... bolyp kórdi me eken? Iá, zaman ózgergeli qashan?.. Olarǵa jónimdi aıtyp, ózimniń de meıman ekendigimdi túsindirdim. «Úı ıeleri kelip te qalar, ázirshe úıge kirińizder» dedim. Basqa kórshilerden surańyz dep esikti tars jaýyp alýǵa dátim barmady. Qarashoqynyń bar daǵdysy ózgerse de ózimniń ózgermegen jaratylysymnan asa almaı, abyrjýly júzderine qarap, bul aýylǵa jol-jónekeı kelmegenderin boljadym. Sonda...?

Keshikpeı bazarshylar da kelip, qıpaqtap otyrǵan ekeýmen amandasyp, jón surasty.

Beısaýat jolaýshylar, arnaıy jolǵa shyqqanmen, qydyrystap ne jekjatshylap júrgen jandarǵa uqsamaıdy. Ekeýi de aýa raıyna saı sporttyq úlgide jınaqy ári yqsham kıingen.

— Sizdiń kóshedegi qarama-qarsy úıge habarlandyrýmen kelip qalyp edik. Úıimizdiń úlkeni oqý bitirip, osy aýylǵa joldamamen jibergen. Otbasyn qurmaǵandarǵa qyzmettik páter berilmeıtin kórinedi. Balany jalǵyz jibergenshe, úı-ishimizben kóship kelýdi uıǵarǵan edik. Satylatyn úı bar degendi estisimen erteńge qaldyrmaı, taksıletip jetkenbiz.

— Nemene, satylmaıtyn bolyp pa? Álde baǵasyna kelise almadyńyzdar ma?

— Satylady eken...

Únsizdik.

Bul jerde áldeneniń búkpelenip otyrǵanyn ańǵarý qıyn emes edi. Sińlim kóziniń astymen men jaqqa urlana qarap qoıdy.

— Oblys ortalyǵyna qatynaıtyn taksıler túske deıin ǵana júretin qusaıdy. Qonaq úı izdep, jón suraspaq oımen sizderge kirip edik, aıyp etpessizder... Bizge... tanymaıtyn jerde... tań atqansha panalaı tursaq...

Iá, úı saýdalaı kelip at basyn tiregen mekennen jón suraspaq túgili, aldy-arttaryna qaraýǵa murshalary kelmeı, janushyra bezip shyqqan syńaıly...

Sińlim qonaq úıdiń jabylyp qalǵanyn, aýyldyń shet jaǵynda páter jaldaıtyn úılerdiń tabylyp qalatynyn aıtýyn aıtqanmen, sharasyz adamdaı ornynan qozǵala qoımaǵan ımanjúzdi kelinshekke janym ashyp ketti! Sińlimdi de túsinip otyrmyn. Kúıeýi issaparda. Sibir baǵytyna qatynap júr, alys jolda, júk tasymaldaıdy. Uly oqýynda. Úıde qyzymen ekeýi ǵana. Betaldy júrgen tanymaıtyn kisige jik-japar bola qalatyn da zaman emes... degendeı.

Áńgimege amalsyzdan men aralastym.

— Úı satyp alý nıetimen kelseńizder, tús aýa jolǵa shyqqanda oılaryńyzda ne bolyp edi? Bul úıdi unatpasańyzdar, erteńge qalyp, sharýa yńǵaılaý jaǵyn qarastyrmadyńyzdar ma? Satylatyn basqa úı de tabylyp qalar...

Sháı daıyndalyp, dastarhanǵa shaqyrdyq. Ekeý bir-birine qarasty. Men sińlime ıshara bildirip, «qyryqtyń biri...» — deı bergenimde:

— Durys, ápke, qydyr bolsyn! — dep, sińlim qudaıy qonaqtaryna — qol jýyp, dastarhanǵa kelińizder, — dep ózgeshe shyraı bildirdi.

Eki kese shaı únsiz otyryp ishildi. Jasymnyń úlkendigin paıdalanyp, únsizdikten týǵan jaısyzdyqty seıiltpek oımen:

— Ol úı áli satylmap pa edi? — dep sińlime qaradym. Áńgimeniń ózegine den qoıǵan adamǵa munda bir gáp jatqanyn túsinýge bolatyndaı meńzeý bar edi bul suraǵymda.

Únsizdik taǵy ornady.

...Ótpeli kezeń dep atalatyn so bir jyldar — qyrda bolsyn, oıda bolsyn ıisi qazaq balasy «solqyldaq kópirden» kósh ótkizgendeı kúı keshken tutas dáýirge tatıtyn kezeń edi.

E-ee, ol zamanda kimniń júgi qalaı aýǵanyn, kimniń kerýeni aıly tún, ashyq aspanda-aq baǵyt-baǵdarynan aırylyp qalǵanyn bireý ańdap, bireý ańdamaǵan alasapyran kezder ótti ǵoı bastan. Typ-tynysh, turmystaǵy birqalypty ómirge úırengen halyq aldymen dúken sórelerin typ-tıpyl etken «defısıtpen» betpe-bet jolyqty. Ýaqtyly aılyq almaý, óristegi maldyń ushty-kúıli joǵalýy, «talonmen» úles alý, saǵattar boıyna elektr jaryǵynyń óshirilýi, kitaphana, medısınalyq mekemelerdiń jabylýy, tolyp jatqan taǵy-taǵylarǵa kezigip, daǵdara bastaǵan jurt turmys qajetin óteý maqsatynda arbalap ta, dorbalap ta taýar tasyp, arqalanyp kúnkóriske beıimdelip júre berdi. Arysy qytaı asyp, berisi Bishkek, Almaty... Áıteýir «qoly qımyldaǵannyń aýzy qımyldaıtynyn» túsine bastaǵandaı. Otbasyndaǵy eresekter saýda-sattyqqa shyqty. Munyń da óz «órnegi» baryn bireý erte, bireý kesh túsindi. Poıyzy bar, jol-jónekeı máshına, áıteýir taýaryńa da, ózińe de jol pulyn berseń, jolaýshy jolda qalmaıdy. Qaýip-qater saqshylary qujat tekserip, sál nárseden aıyppul óndirip degendeı, qıyndyqtar shash-etekten bolatyn. Sodan ba, álde er-azamattardyń jaratylysy bólek pe, kim bilsin, áıteýir saýda-sattyqta aıaq alyp júrgisiz qıturqylyqqa tózimderi jetińkiremeı, shetinen saǵy synyp shyǵa kelgen. Bul «jibek joly kerýenine» kóbine áıel adamdar qolaılyraq bolyp shyqty. Kónbistik pen kónterilik urǵashynyń mańdaıyna jazylǵan bir artyqshylyǵy bolar. Jol tabý, til tabysý jaǵyna kelgende, temir jolda bolsyn, avtobýstarda bolsyn, aıaq asty paıda bolǵan problemalardy retteýge ıkemdilik tanytty. Endi úıdegi bala-shaǵaǵa, otbasyna jumyssyzdyq qamyty moınyna ilingen er-azamattar ıe bolyp, qazan-oshaq ıeleri birjola saýdany meńgerip shyǵa kelgen...

Bireýge bireý kúlip bolmaıtyn edi. Degenmen, kúlgender de, tabalaǵandar da tabylyp jatty... Jut jeti aǵaıyndy. Osy kezeńde jutap baryp jutylmaı qalǵandar, otbasyn bútin saqtap qalǵandar oljaly eken, qarap otyrsa...

Jekeshelendirýdiń mán-mánisin kópshilik túısinip úlgergenshe, bılik basyndaǵy azǵandaı ákim-qara tý-talaqaıyn shyǵaryp, aýdanǵa tıesili mal-múlikti pyshaq ústinen úlesip úlgerdi. Erteńgi kúnge senýden úreılengender, «munyń artynda qaıyry bolsa jarar edi» degen raı tanytyp, úrke qarap, áliptiń artyn baǵysty.

Ógiz aıań, mıtyń tirlikpen eńbegi esh, tuzy sor bolǵandar da «er óler ashtyq joq» degendi ash ózekke talǵajaý qylyp, áıteýir, shúkir deıtin kúnge de jetti ǵoı aqyry.

Toıyp sekirgendi de, tońyp sekirgendi de kórdim. Áneý bir jyldary ákemniń qadesine kelgenimde aıadaı aýylda gý-gý áńgime ózegine aınalǵan osy oqıǵany estip jaǵamdy ustaǵan edim... Sodan beri talaı ýaqyt ótse de, mine búgin sol jaǵymsyz oqıǵa jaıynda áńgime jańǵyryp otyr...

Qarashoqydan attanatyn poıyz ornynan aqyryn jyljı bergen... Áldeqandaı bir vagonnyń jabylyp úlgermegen esiginen basyn shyǵaryp «bul Qarashoqyǵa endi qaıtpaspyn, kelse — súıegim keler!» dep adýyndy da ashyna shyqqan áıeldiń doldana aıtylǵan oqys aıqaıyn perrondaǵylar túgel estigenmen, daýys ıesin bireý tanyp, bireý tanymaǵany anyq. Óz qulaǵymen estigeni tóbe quıqasy shymyrlaı, óz qulaǵymen estigennen tyńdaǵan jan tula boıdy titirkendire áńgimelep, biraz kúnge deıin basyla qoımaǵan... Perishte «áýmın» depti degen osyndaıdan qalǵan sóz bolsa kerek, arada kóp uzamaı bularǵa naǵashy jeńge bolyp keletin álgi «tilinen jazyqty» pende shirkinniń Talas qalasynda turatyn balalary sol bir qysyltaıań kezeńde elge analarynyń súıegin ázer jetkizgen edi.

Aldy azamat bolǵan jeti balanyń kóbi úıli-kúıli. Osynshalyqty kúıinetindeı ne bolyp, ne qoıyp jatqanyn bireý bilse, bireý bilmeıdi. Shesheleri áldekimmen kóńil jarastyrǵan kúıeýiniń júrisine jabyrqap, erjetken balalaryna shaǵynbaqshy bolyp, ashýmen jolǵa shyqqan beti eken...

Jastaıynan bosaǵasyn kúzetip, tútinin tútetken shańyraǵynan saıa tappaı, júıkeniń syr bergen tusy bolǵany da. Árkim ózinshe ton pishýge sheber emes pe mundaıda.

— Qazirgi zamanda kimge kim kózin súzbeı jatyr, soǵan bola talaǵy tars aıyrylatyndaı ne kórinipti...

— Iá, bireýdiń qańsyǵy bireýge tańsyq degen...

— İshkeni aldynda, ishpegeni artynda, neden qyjalat kórgenin...

— Oı-bý, Jaıqońyrdaǵy medbıkeniń qolyna birjola ketem dep shabadanyn jıǵan kórinedi kúıeýi...

— Nesi bar, ketpese, ádiram, mal-múlikti bólisip otyra bermeı me?.. Baıynyń kezinde memleket menshiginen qarpyǵany úrim-butaǵyna jeter edi ǵoı...

— Pysyqaı baısyz urǵashylar bireýdiń shetke shyqqan súmireıgen erkegin de jerde qaldyrmaı qaǵyp alyp baı qylyp jatqan zaman emes pe?..

Aıtar aýyzǵa bári jeńil... Tas túsken jerine aýyr... degendeı. Taýqymet kórse de tarshylyq kórmegeni ras edi, paqyrdyń. Imany serik bolǵaı... Sabyr túbi sary altyn bolǵanymen, altyn da ashyq aýada kezdespeıdi. Belshesinen beınettengen kisi ǵana kenishke keneledi. Sabyr da tózimdiniń tórt eli tózimin synap baryp keletin bolsa kerek. Jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziletin tusyna dóp kelgeni bolar. Adamnyń aqyl-sanasyna sezim-túısiginiń baǵyna bermeıtin sátterine kim ne deı alar?..

Tiri adam tirligin túgendeıdi. Ólmek artynan ólmek joq. Sóıtip, sanap shyqqandardyń sózine sensek, on segiz bólmeden turatyn záýlim úı bir-aq kúnde ıesiz qaldy. Turmys qurǵan tórt bala oqý jasyndaǵy baýyrlaryn qoldaryna alady. Úlken uly qańyrap qalǵan áke shańyraǵyna ýaqytsha qonystanyp, ıesine qaıyry bolmaǵan baspanany satýǵa bel býǵanyn estigem... Sodan beri de onshaqty jyl arada ótip úlgeripti-aý...

— Satylmaı tur, — dedi sińlisi bir kúrsinip, — siz estimegen ekensiz-aý! — jolaýshylap kelgen kelinshekke qarap — al, siz kórdińiz be? — dedi. Ol basyn ızedi.

— Neni kóredi?

... Úıdi satyp alýǵa talaı ret satyp alýshylar saýdalap, alystan da, jaqynnan da kelgen. Estigender kózimen kórgenshe senbegen. Kórgen adam ómir boıy umytpastaı áserden aldy-artyna qaraýǵa da murshasy kelmeı, kelgen izimen keri qaıtatyn kórinedi...

Bólme-bólmeni túgel aralap, tipti árbir qabyrǵanyń, qýys-qýystyń kásibı qurylysshynyń bilikti qolymen, asqaq talǵamymen turmys jaılylyǵyna ıkemdelip turǵyzylǵan úı! Keremet jobanyń iske asqany tań qaldyrady. İshi de kirse — shyqqysyz! «Úı dep osyny aıt!» dep tamsanady úı saýdalaı kelgender... Sońǵy bólmege, ıá jaryq ta keń zalǵa kelgende... Qaq tórdegi dıvanǵa jaıǵasqan shubar jylandy kórgen adamnyń selk ete túspegenin estidińiz be? Árıne, joq. Amaly túgesilgen úı ıesi, dıvandy satyp qutylady. Jańa jıhaz satyp ákelip qoıyp kóredi. Ásheıinde mini quramaı jarqyrap turǵan bólmege álgi kórinis úı saýdalaýshy kelgen sátte-aq ǵaıyptan paıda bolatyn kórinedi...

— Men bul jáıtten habarsyz ekenmin, — dedim, tula-boıym túrshige.

— El qulaǵy úırengen, qazir eshkim asa mán bermeıtin de boldy buǵan, — dep sińlim áńgimesin aıaqtady.

Taǵy únsizdik. Qas qaraıǵan shaqta kóshe shamdary jarqyraı jandy. Úreıli áńgimeniń áserinen serpilmek oımen dalaǵa shyqtym. Týǵan aýyldy bir aralap qaıtýdy uıǵardym. Ortalyq kóshege ótip, áldeneshe ret kózim kórip, kóńilim áldeqashan sýynsa da búginde bir belgisi de qalmaǵan áke murasy — qara shańyraqtyń ornyna qaraı bettedim. Ákem qaıtqan soń... áldekimder satyp alyp, bıik dýalmen qorshap, bizdiń kindik qanymyz tamǵan, jaryq dúnıege tuńǵysh ińgálaǵan daýsymyzdy taratqan altyn uıamyz — áke shańyraǵyn typ-tıpyl etip buzyp, ornyna záýlim úı turǵyzypty. Balalyq shaǵym ótken aýla-qoranyń izi de joq... Tereze aldyna men mektepke barǵan jyly ákem óz qolymen ákelip qadaǵan tal shybyq — aýlamyzdaǵy alyp báıterek..! Ákemniń jetisin bergen kúni... buryn-sońdy Qarashoqyda bolyp kórmegen dúleı jel turdy. Aıaq astynan soqqan qatty daýyldan álgi báıterek túbirimen qoparyla, kóshege kese-kóldeneńinen sulap túskeni... Áli kúnge deıin kóz aldymda. Kóliktiń jolyn jaýyp tastaǵan báıterekti dem arasynda aralap kesip, jurt otynǵa tasyp áketti...

Sol kúngi daýyl! Ǵumyryn osy aýylda ótkizgen úlken-kishini tańǵaldyrǵan sol daýyl «endi bári ózgeredi, alyp báıterekti sulatar surapyl kúshti tanydyńdar ma? Typ-tıpyl qylmadym ba? Keshe ǵana bar edi, búgin qaıda, a?» dep óktemsı tabalap turǵandaı boldy. Artynsha nóser quıyp ótti de, alty aı jaz boıyna bir tamshy kórmeıtin sur topyraǵyn jyldar boıy jel men kún qaqtaǵan Qarashoqy aımaǵy ózinshe bir qaryq bolyp edi.

Al, ákemniń sońǵy qadesine kelgende álgindeı sumdyq áńgimeni — «perrondaǵy oqıǵany» estigenmin. Aýylǵa oralyp soǵýǵa da zaýyqsyz jyldar arada zymyrap óte shyǵypty... Sodan beri oralyp turǵanym osy...

Burynǵy aýatkomnyń eski aýlasyndaǵy úlken eskertkishtiń mańynda biraz serýendep qaıtýdy jón kórdim. Alystap ketken be, samaladaı jarqyrap turatyn alań da jetkize qoımady. Á, onyń da bir kezderde ... bolǵanyna kózim jetip, endigi sátte túngi aspannan kózge tanys jetiqaraqshyny izdep taptym da, «shúkir eken, táýba!» demeske amalym qalmady...

Adam qoly, adam nıeti jerdeginiń bárin ózgertipti... Aspannan basqanyń bári jańarǵan zaman-aı!

Ǵasyr men ǵasyrdyń toǵysýy ońaı dep pe ediń!

...Qarashoqy ózgergen eken!

---