InfoHub Logo

Syr boıynan beri jyljyp, ejelgi atamekenderi — Balqash boıyna kóship kelgen: Báıshegir, Aryq, Tynym balalary «Qaýip qaıdan bolsa, qater sodan» degen sózdi maldanyp, qalmaqtardan qorqyp, Syr boıyna qaıtadan údere kóshipti. Oǵan Baqaı batyrdyń ákesi Myqtybek bı qarsy shyǵyp kórgen eken, úreı qysyp, úrikken el ony tyńdamaı, kóship ketedi. Myqtybek ózine qaraǵan jeti úımenen jalaıyrdyń beldi adamy Balpyq bıdiń qasynda qalyp qoıady. Ketken elin saǵyna bastaǵan kezinde ol tús kóredi. Túsinde ózi biletin segiz jasar Tileýǵul on segizge tolyp, qolyna shashaqty naıza ustap, elin ertip, kóship keledi. Jaqsyǵa jorylǵan tús aqyrynda qýanyshqa ulasady. Tileýǵul shyn máninde batyr atanyp, ata qonysyna kelip, týyn tigedi. Alystan aryp-ashyp aǵaıyndary jetken soń, el aǵalary jatsyn ba, jalaıyrdyń sol kezdegi aýzy dýaly arystary — Qabylısa, Jolbarys, Eskeldi, Balpyq, Qarymbaı syndy áýlıeler aldarynan shyǵyp, «Kósh kólikti bolsyn» aıtady.

Bapekeń qashanda batyl qımyl, shuǵyl sheshimniń kisisi eken. Soǵan oraı ańǵalaqtyǵy da bolypty. Bılik aıtyp, aqyl-keńes berip otyrǵan sátterinde aınalasyndaǵy adamdardyń áreket-qareketterine kóńil bóle bermeıdi eken.

Myqtybek, Tileýǵul aralarynda áńgime birden qonys jaıynan qozǵalady. Sóıtip, Qudyke degen baıdyń aýylynan bastalǵan áńgime attyń ústinde jalǵasýǵa aınalady. Atqa qonar aldynda Tileýǵul úsh dúrkin artyna burylyp, jolbarys jondy qum qoınaýlaryna qadala qarapty. Muny Qabylısa áýlıe ǵana baıqaıdy.

Salt attylar sodan jele-jortyp otyryp, Balyqtynyń basyna jetedi. Kók maısa, kódeli mańǵa kóz tastap turyp Balpyq bı:

— Qary qalyńdaý túsedi demesek, el jaǵdaıyna qolaıly-aq jer eken, taıaǵyńdy shanshımysyń, Tileýǵul? — deıdi.

Tileýǵul basyn shaıqaıdy. Sodan bular Sardońǵal asyp, Qarataldy keship ótedi. Sarnoqaıdyń etegine jetedi. Masatydaı qulpyryp, túkti kilemniń túgine uqsap jatqan jasyl jon, betegeli betkeıdi nusqap turyp Bapekeń:

— Qaýǵa tartyp, qaýqar jumsap jatpaısyń, saı-salasy toly bastaý eken, sýattary beıne astaý eken. Tabyndap sıyr, kelelep túıe ósirseń de, túńilmessiń, bálkim, osy mańdy enshilersiń, Tileýǵul? — deıdi.

Tileýǵul taǵy da basyn shaıqaıdy.

— Nege almaısyń? — dep Bapekeń sál daýsyn qataıtady. «Sabyr, sabyr!» degendeı ǵyp, Jolbarys áýlıe birer ret jótkirinip qoıady. Al Qabylısa áýlıe bolsa, myrs etip:

— Áı, Balpyq-aı, bunyń Balqash boıyndaǵy «úsh qamaýdan» basqa jerdi jersinbeıtindigin Qudykeniń aýylynan attanǵanda-aq ańǵarmap pa ediń? — deıdi.

Eleń ete qalǵan Balpyq:

— Onda qaıtip edi? — dep shalt burylady.

— Atqa miner aldynda artyna úsh qaıyrylyp qaramady ma?

— Qarasa qaraǵan shyǵar, onda ne tur? — deıdi Bapekeń.

— Tileýǵul aryny oılaıtyn aqyldy jas eken. úsh dúrkin artyna burylyp qaraýymen: «Aǵalar, atqa minip, arnaıy kelgen ekensizder, sońdaryńyzǵa ileseıin. Biraq qoınaýy qut, qysy jumsaq osy mańdy bizge qısańyzdar jetedi» degendi ısharattady, — deıdi Qabekeń.

— Oý, masa-sona, shybyn-shirkeı, sor-batpaqtan aýlaqtap, nege tóskeıde jatpaıdy bul Báıshegir? — dep Bapekeń qamshyny taǵy da basyp kóredi. Sonda baryp Tileýǵul:

— Alda áli atys-shabys kóp sekildi kórinedi de turady maǵan. Biz báıshegirler «otyz úı obyr, qyryq úı tobyr» degendeı, at tóbelindeı az ǵana el edik, qyrylyp qalamyz ba dep qorqamyn, — dep sáýegeılik aıtypty.

— Oý, mynaý ne dep tur? — deıdi Bapekeń saparlastaryna.

Jolbarys qysqa sóıleıtin adam eken. «Tileýǵuldyki durys!» degendi jyly júzindegi ısharatpen baıqatady. Al Qabylısa áýlıe bolsa:

— Onysy ras, Tileýǵul kóregen eken, alysty boljap tur. Biz emes, bizdiń urpaq basynan keshetin jáne olar qaraǵan patsha taǵynan qulap, atys-shabysty, qan tógisti kez bolady áli. «Báıshegir tuqymy sodan shalǵaılaý, qum ishinde-aq jata berse, ósip-óngenine táýir bolar edi» dep tur ǵoı Tileýǵul, — deıdi.

Aǵa sózinen asyp kórmegen Bapekeń osy sátte baryp sabasyna túsip:

— Barshańyz biraýyzdy bolyp, bolashaqty da oılaýdy jón kórgen ekensizder, Qudaı berekesin bersin. Al Tileýǵul:

— Qonystaryń qutty bolsyn,
Maldaryń sútti bolsyn,
Balalaryń jupty bolsyn.
Qudaı ońlap, qydyr qoldap,
Elińe dáýlet, basyńa baq bersin.
Qaryndaryń toq bolyp,
Qaıǵylaryń joq bolyp,
Atalaryńnyń árýaǵy tynyshtyqty ap kelsin,
Áýmıin! —

dep, tómengi Qaratal — Balqash boıyn báıshegir, aryq, tynymdardyń enshilerine bólgizipti.

---