InfoHub Logo

Qaraqoja uly Qorqyt Ata qazirgi Qyzylorda oblysy, Qarmaqshy aýdanyna qarasty Syrdarıa ózeniniń tómengi jaǵasynda, Jańakent (Ienıkent) qalasynda ( VIII—IX ǵ.ǵ.) ómir súrgen. Óz halqynyń baqyty úshin “Jer uıyǵyn” izdep, kóptiń múddesin kózdegen Qorqyt Ata — aqyn, jyraý, kompozıtor, ánshi, kúıshi, qobyzshy, óz dáýiriniń oıshyly bolǵan adam. Bul jańa qala Syr ózeniniń Aral teńizine quıylar jerinde turǵandyqtan, qazaq halqy ony “Sý aıaǵy — Er qorqyt” dep te ataǵan.

Tarıhı jazba málimetter men halyq shejiresi boıynsha Qorqyttyń ákesi Qaraqoja oǵyz taıpasyna jatatyn Baıat deıtin rýdan shyqqan, al sheshesi qazaq quramyna kiretin qypshaq qyzy, onyń týǵan jeri qazirgi Qostanaı oblysynyń Aıat ózeni. Qorqyt minip, jer dúnıeniń tórt buryshyn kezip, ańyzǵa aınalǵan ataqty Jelmaıany onyń sheshesiniń jaqyn týystary syılaǵan. V.M.Jırmýnskııdiń aıtýynsha, Qorqyt Ata jyraýlar men jyrshylarǵa tán kóne halyq poezıasynyń erekshelikterin boıyna sińirgen ánshi-jyraý ári boljaǵysh aqylgóı bolǵan.

Oǵyz-qypshaq qoǵamnyń ishki-syrtqy isteriniń bilgiri Qorqyt óz zamanynda tórt-bes handyqty basynan ótkizip, solardyń bárinde de bas ýázirlik qyzmetin atqaryp otyrǵan. Olar: Inal han, Doıly han, Kól-Erki, Tuman han jáne Qańlyqoja. Handarǵa kúshti yqpal jasaǵandyqtan, olar Qorqyttyń aqyldy keńesinen asa almaǵan. Osy pikirdi shyǵys tarıhyn zertteýshi Ábilǵazy da basa aıtqan.

Ár túrli ańyz-áńgilelerde Qorqyttyń týǵan jyl men jasy jóninde ár túrli pikir aıtylady. Keıbir derekter Qorqytty 95 jyl jasaǵan dese, keıbirinde — 195-ke, tipti 400-ge kelgen degen boljam bar. Al “Dede Qorqyt kitabynda” Qorqyttyń ómir súrgen ýaqytyn Muhammed paıǵambardyń zamanyna jaqyndatady. “Rasýl ǵaleı hı ýás-salam zamanyna jaqyn Baıat boıynda Qorqyt Ata deıtin bir er turypty”, — deıdi ol kitapta.

Qazaqtyń ańyz-ertegilerinde Qorqyttyń týǵan kúnin óte qorqynyshty etip kórsetedi. Ol kúni alaı-túleı boran soǵady, nóserli jaýyn quıady, kún tutylǵandaı, aınalany qara túnek basyp, úsh kúnge deıin kúnniń kózi ashylmaıdy. Qarataýdy qaptaǵan qalyń bulttan kún kúrkirep, jurttyń qutyn qashyryp, záresin ushyrady. Halyq ańyzdary men jazba derekterge jáne óziniń ǵylymı eńbekterine súıengen qazaqtyń akademık ǵalymy Á.H.Marǵulannyń málimdeýinde Qorqyttyń sheshesi náresteni toǵyz kún udaıy qatty tolǵatyp, erekshe bir ǵalamat qorqynyshty jaǵdaıda ómirge ákelgenin aıtady. Syrdarıanyń jaǵasy men Qarataýdyń aınalasyn qara tuman bult basyp, kún tutylady. Sondyqtan Qorqyt týǵan bul úreıli qara túnek kúndi halyq “Qaraspan” dep atalǵan. Surapyl dúleıden, qara túnekten qoryqqan halyq jańa týǵan balaǵa “Qorqyt” dep at qoıǵan. Maǵynasy “Qorqyt, qorqytty” degen uǵym beredi.

Mahmýd Qashqarıdyń aıtýynsha, halyq óleńderinde, “Oǵyznama” jyrynda Qorqyttyń týǵany erekshe sıpattalady. Muny akademık Á. H.Marǵulan da qýattaıdy. Syrdarıaǵa jaqyn Qarataý tóńireginde ómirge kelgen Qorqyt týǵanda sóılep týypty. Ol taýdy Qarashyq (Qarataý) nemese “Qaraspan” dep atalǵan.

Oqýǵa keńes beremiz:

Qorqyt

Qorqyt týraly ańyz

Jelmaıa (İ nusqa)

Áýppaı (İ nusqa)

Qorqyt ata kesenesi

---