InfoHub Logo

Qoıan — sút qorektilerdiń bir tuqymdasy, 8 týysqa bólinetin 50 túri bar. Bulardyń ishinde tez júgirýge, in kazýǵa, júzýge, aǵashqa órmeleýge beıimdelgen túrleri kezdesedi. Salmaǵy 0,1 - 4,5 kg, dene turqy 12-75 sm, Madagaskar araly, Ońtústik Amerıkanyń ońtústik aımaǵy, Antarktıdadan basqa barlyq jerde taralǵan. Shóp, aǵash qabyǵyn, búrshigin, bútaǵyn jeıdi. Jylyna 4 ret 2 - 8 (keıde 15) kójek týady.

Turaqty ini bolmaıdy, kójegi júndes, birden júrip ketetindeı jetilip týylady, birneshe kúnnen keıin ózi qorektenedi. Úı qoıany ǵana in kazady, top-top bolyp tirshilik etedi. Kójegi kózi ashylmaı, óte dármensiz, qyzylshaqa bolyp týylady. Kásiptik mańyzy bar, áýestik úshin de aýlanady. Qoıannyń keıbir túrleri jaıylymǵa, jemis baǵyna, jas ormanǵa úlken zaqym keltiredi. Keıbireýleri indet taratady.

Qazaqstanda kezdesetin 3 túri (aq qoıan, qum qoıan, or qoıan) bar. Aq qoıan, negizinen, qalyń qar túsetin Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar jáne Aqmola oblystaryndaǵy ormandy dalalarda, Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan oblystaryndaǵy taýly aımaqtarda kóptep, al Batys Qazaqstan, Aqtóbe, Almaty oblystarynda sırek kezdesedi. Jyl boıy jaıylym jaǵdaıyna, qardyń túsýine oraı, jyrtqyshtardyń azdy-kóptigine qaraı qonystaryn aýystyryp otyrady. Dene turqy 68 sm, salmaǵy 5-6 kg-daı bolady. Jazda túsi surǵylt qońyr, qysta túgeldeı appaq bolyp túleıdi. Aq qoıan eti, terisi men túbiti úshin aýlanady.

Qum qoıany — qoıandardyń ishindegi eń kishisi. Dene turqy 38 - 53 sm, salmaǵy 1,5 - 2,5 kg. Arqasy men búıiri qońyr, sur, al baýyry aq tústi. Qazaqstanda Aral Qaraqumy, Qyzylqum, Moıynqumda jáne Qyzylorda, Jambyl, Ońtústik Qazakstan, Mańǵystaý oblystaryndaǵy qumdy jerlerde mekendeıdi. Qoregin izdeýge ymyrt túsken kezde, túnde shyǵady. Uıyǵýy qańtar men aqpannyń aıaǵynda bastalady. Qum qoıany — óte ósimtal, jylyna 3 ret kóbeıedi, ár týǵanda 1 - 9 kójekten tabady.

Or qoıan — qoıandardyń ishindegi eń irisi. Dene turqy 53-69 sm, salmaǵy 3,5-5,8 kg. Artqy aıaqtary aldyńǵysyna qaraǵanda eki esege jýyq uzyn. Túsi ár maýsymda ár túrli. Jazda jáne qysqa qaraı quıryǵynda qara jolaq paıda bolady. Qazaqstannyń batysy men soltústiginde, ásirese Batys Kazaqstan, Atyraý, Aqtóbe oblystarynda taralǵan. Shól, shóleıt, dalaly jerlerdi mekendeıdi. Tirshilik áreketi ińirde jáne túnge qaraı bastalady. Jylyna 2, keıde 3 ret, 3-9 kójekten tabady. Qoıandar kóbeıip ketse baý-baqshaǵa zıan keltiredi. Olar eti, terisi úshin aýlanady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Kúzgi tabıǵat aıasyndaǵy janýarlar

Erekshe tústegi janýarlar

Janýarlardyń keıbir qasıetteri

Janýarlar balalarymen

Jan-janýarlar ataýlary

Janýarlardyń rentgen sýretteri

Qyzyl kitapqa engen janýarlar (omyrtqalylar)

---