InfoHub Logo

Qońyzdar, qatty qanattylar jándikter klasynyń eń iri otrády. Qazba qaldyqtary perm kezeńiniń shógindilerinen tabylǵan. Qońyzdar jer sharynda, ásirese, tropıktik aımaqtarda keń taraǵan. Bular Antarktıdada, Arktıkanyń muzdy beldemi men bıik taý shyńdarynda ǵana kezdespeıdi.

Qazaqstanda 20 myńnan asa túrleri kezdesedi. Deneleriniń uzyndyǵy 0,3 mm-den 155 mm-ge deıin. Eki jup qanattarynyń bir juby   múıizdenip, qanat júıkeleri joıylyp, qatty elıtra dep atalatyn ústińgi qatty qanatqa aınalǵan. Ol, negizinen, qorǵanysh qyzmetin atqarady. Qanatynyń ekinshi juby jarǵaqty, birinshisinen uzyndaý, tynyshtyq qalypta uzynynan jáne kóldeneńinen búktelip ústińgi qanattarynyń astyna jınalyp ornalasady. Ushar aldynda ústińgi qanattary kóteriledi de, astynan ekinshi jup jarǵaqty qanattary jazylyp shyǵady. Qońyzdardyń ústińgi qanattary, ádette qursaǵynyń ushyna deıin jetip, qursaǵyn tolyǵymen jaýyp turady. Úsh jup aıaqtary júrýge, júgirýge beıimdelgen. Biraq keıbir túrlerinde, mysaly, taqtamurttylar tuqymdasynyń ókilderinde aldyńǵy jup aıaqtary qazýǵa, júzgish qońyzdarda artqy jup aıaqtary júzýge beıimdelgen. Jup murtshalary jáne fasetti kózderi jaqsy damyǵan. Qońyzdardyń kópshiligi qara tústi bolyp keledi. Keıbireýleriniń túsi jyltyr qara, kók-kúlgin, ár túrli jyltyr tústi, qońyr. Bular tolyq túrlenip damıdy, ıaǵnı jumyrtqa (dernásil), qýyrshaq satysynan ótip eresek túrine aınalady. Dernásili qurt tárizdi, aq tústi, jaqsy damyǵan basy jáne úsh jup keýde aıaqtary bar. Qýyrshaqtary ashyq tústi.

Qońyzdar — darajynystylar, keıbir túrlerinde jynys dımorfızmi aıqyn kórinedi. Kópshiligi jylyna bir ret, keıde 2-3 urpaq beredi. Końyzdar et korektiler jáne kóp qorektiler bolyp ekige bólinedi. Et qorektilerdiń kópshiligi jyrtqyshtar, úsh jup aıaqtarynyń tabandary 5 býnaqty, artqy aıaqtarynyń jambas bóligi uzyn, qursaǵynyń birinshi segmentin jaýyp turady. Kóp korektilerdiń — artqy aıaqtarynyń jambas bóligi qysqa, qozǵalmaly qońyzdar. Úsh jup aıaqtarynyń tabandary ár túrli býnaqty. Negizgi tuqymdastary: japyraqjemiri, taqtamurttylar, shyrtyldaq qońyzdar, biztumsyq qońyzdar, qara deneliler, dánek qońyzdar, murtty qońyz, qabyq końyzy, t.b. Qońyzdar óte alýan túrli jáne barlyq jerde kezdesedi. Olardyń arasynda jyrtqyshtary, ósimdik qorektileri, saprofagtary, nekrofagtary jáne qurlyqta, topyraqta, sýda tirshilik etetin túrleri bar. Kópshiligi aýyl jáne orman sharýashylyqtarynyń zıankesteri, sonymen qatar qońyzdar shirigen zattardy (saprofagtar), zıandy jándikterdi (jyrtqyshtar) jep kóp paıda keltiredi, tabıǵattaǵy zat almasýda mańyzdy oryn alady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Bógelek

Jándikter

Inelikter

Gessen shybyny

Kóbelekter jaıly birneshe derek

Juldyzqurttardyń sulý kórinisi

Masalarǵa qarsy 10 ıis

Jándikter

---