InfoHub Logo

Qýysmúıizdiler — sútqorektiler klasy juptuıaqtylar otrádynyń kúıis qaıyratyndar tobynyń bir tuqymdasy. Tabıǵatta keń taraǵan, Avstralıa men Antarktıdada ǵana kezdespeıdi. Mekendeıtin jerleri — shól-shóleıtti dala aımaqtary men taý óńirleri. Keıbireýi úı janýarlary retinde qolǵa da úıretilgen. 43 týysy, 125-teı túri bar.

Qazaqstanda 5 týysqa jatatyn 5 túri (qaraquıryq, aqbóken, taýteke, arqar jáne ústirt arqary) mekendeıdi. Dene turqynyń mólsherleri ár túrli, eń kishileri 45 - 80 sm (dıkdıkter), irileri 180 - 325 sm-ge deıin (jabaıy sıyrlar — kúdirler) kezdesedi. Tekelerinde (keıbir túrleriniń eshkilerinde de) mańdaı súıeginiń jalǵasy bolyp tabylatyn, tarmaqtalmaǵan ishi qýys jup múıizderi bolady. Múıiz kapshyǵy ómir boıyna ózgermeıdi. Onyń pishini, teri jamylǵysynyń túsi ár alýan. Negizgi qoregi — shóptesin ósimdikter. Kópshilik túri top-tanyp júredi, al keıbireýleri úıir (antılopalar) qurady. Qýysmúıizdilerdiń sharýashylyq úshin mańyzy zor. Olardan baǵaly shıkizattar (dári-dármek, shıpalyq et, múıiz, teri) alynady. Keıbireýleri (aqbóken, taýteke) kásiptik, ańshylyq jolmen aýlanady.

Qýysmúıizdilerdiń sany jyldan jylǵa azaıýda, keıbir túrleri tek ulttyq saıabaqtardaǵana saqtalyp qalǵan. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń "Qyzyl kitabyna" 26 túri, 21 túr tarmaǵy, al Qazaqstannyń "Qyzyl kitabyna" 7 túri engizilgen.

Oqýǵa keńes beremiz:

Arqar

Taýteke

Aqbóken

Ústirt arqary

Qyzyl kitapqa engen janýarlar (omyrtqalylar)

---