InfoHub Logo

«Aryqbaı atańnyń aýylynyń tusynan at oınatyp, esik pen tórdeı býryl at mingen, seri men seter ertken myrzanyń kúmis shaqshasyn ala qashýdan bastalypty bul áńgime». Aýylǵa barǵan saıyn, estimegen hıkaıanyń shetin shyǵaryp otyratyn qara shaldyń (ákeıdiń) kezekti keńesi osylaı bastalǵan-tuǵyn. Qadarı halimizshe qaǵazǵa túsirip kóreıik.

Jylqysyn jýsatyp, aýylǵa aǵyzyp kele jatqan Jylqyshybaıdyń (Aryqbaıdyń uly) kózine, kúre jolda álde neni aspanǵa atyp, kúlisken, dabyrlasqan toptyń qylyǵy oǵash kórinedi.«Ary-beri aǵylǵan attyly-jaıaýdyń Aryqbaı ákeme burylyp, sálem bermeıtini bolmaýshy edi. Sálem bermegenimen qoımaı, sonsha esirgeni nesi», — dep aǵyzǵan boıy býryl attynyń aspanǵa atyp, oınap kele jatqan nársesin ala kep qashady. Aralarynan bir jigit jalma-jan ilesip qýmaqshy bolǵanda, jańaǵy býryl atty aıqaılap toqtatyp, óz jónderine kete barady. Jylqyshybaı ilgen oljasynyń kúmisten jasalǵan keremet shaqsha ekenin kóredi. Úıge kelgen boıy istegen isin jary Baǵyshaıǵa baıandaıdy. Sonaý jyldary Aryqbaı aqsaqal ulyn ashamaıǵa mingizip, Semeı óńirine izdep kelgen kezden-aq kózge túsken Baǵyshaı saýaldy Jylqyshybaıdyń ózine qoıady. «Shaqshasyn alyp qashyp ketken kisileriń qandaı adamdar eken? Seni qýalamady ma?». Jylqyshybaı nege alyp qashqanyn, artynan qýalamaqshy bolǵanda, ortadaǵy býryl attynyń toqtatqanyn túgel baıandaıdy. Az oılanyp, eriniń júzine qaraǵan Baǵyshaı: «Jaıyńa júrmeı, tapqan báleńdi qara! Ol — alys-jaqynǵa áıgili qara Ospan bı ǵoı. Endi bizge toǵyz tarttyrýǵa keledi. As-sýyńdy daıyndaı ber», — dep ózi de sandyq-pandyǵyn aqtaryp, sharýasyna kirisedi.

Erterekte arǵy bette qara Ospan degen bı ótken. Kóp adam batyr Ospanmen shatystyryp jatady. Batyr Ospannan burynyraq ómir súrgen. Kezinde Qytaı úkimeti qazaqtan ásker alamyz dep, bı men bekke qysas qylǵanda, qara Ospan qarsy bolyp, kónbeıdi. Qytaı úkimeti qara Ospandy kóndirý úshin basyna temir noqta taǵyp, kósheni aralatyp, masqaralaǵanda da sózinen tanbaıdy. Aqyry túrmede otyrǵan qara Ospannyń osal tusyn ustap, shartqa kóndirýdiń jolyn taptyq dep oılaıdy qytaılar. Shoshqany soıyp, basyn jylmaqtaı qyp úıtip, matamen jabylǵan tóre tabaq etti bıdiń aldyna tartady. Matasy ashylǵan soń, aldyna tartylǵan haram asty kórgen jaryqtyq aspaı-saspaı qolyn jaıyp: «Qudiretti Jaratýshy Iem! Siz saldyńyz, men kóndim. Sizden túsken sózdiń tazartpaıtyny joq shyǵar. Bısmıllááhır-rahmaanır-rahıım! Aýmın Allahý ákbar!», — dep kezdigin tabaqqa apara bergende, kúzette turǵan soldattar jalma-jan dońyzdyń etin alyp ketedi. Et jelinse, ısi musylmannyń bas kótereri qytaıǵa málim. Ásilinde qýlyǵyna quryq boılamaıtyn qytaıdyń kútkeni bul emes-tuǵyn. Shoshqanyń etin jemek túgili, atyn aýyzǵa almaıtyn qazaqtyń utylar jeri osy bolar dep shamalaǵan-dy. Matany ashyp, shoshqanyń basyn kórgende, tabaqty teýip jiberse, synyqqa syltaý bolar degen aram oıdyń buǵyp jatqanyn bilmeıtin Ospan deısiń be! «Qazaqtan ásker almaımyz» degen kelisimsharttyń bir tóbelespen ońaı sheshilgeli turǵany marqumnyń Qudaıǵa qaraǵan ulylyǵynan asa almapty...

Qosh, sonymen áýelgi áńgimemizge oralaıyq. Arada úsh-tórt kún ótkennen keıin bir top nókerlerimen qara Ospan jetedi. Aýyldyń ıgi jaqsylary jigi-japar kútip, aldyna aqsarbas ákelgende de Ospan qyrysyp, bata jasamaıdy. «Meniń shaqshamdy qolymnan ilip alyp ketken tentektiń aıyby ońaıǵa túspes», — dep, ókpesi qara qazandaı bolyp, teris qarap jatyp alady. Eshkimniń sózine ılikpegen soń, Baǵyshaı anamyz kólbegen bıge dúrse qoıa beredi: «Eı, Ospan! Seni de bı deıdi ǵoı. Dastarhannan, astan úlken emessiń. Aıybymyz bolsa, jýarmyz. Aldymen batańdy jasa!». Basyn jastyqtan julyp alyp, Baǵyshaıǵa tesile qaraǵan Ospan qolyn jaıyp, aqsarbasqa bata jasaıdy. Et jelinip, ar jaqqa el qo-nyp, sary qymyz sapyrylǵan soń, Baǵyshaı jigitterge tórde turǵan úlken sandyqty ortaǵa alyp kelýdi buıyrady. Jurttyń kózi eki-úsh jigit ázer kóterip ákelgen sandyqqa qadalady. Sandyq ashylyp, toǵyz qabat torǵynnyń búkteýi jazylǵan soń baryp, ortasynan Ospannyń shaqshasy shyǵady. «Mine, shaqshańyz», — dep endi bıge usyna bergende, Ospan ornynan ushyp turyp: «E, e, e... Baǵyshaı! Jurt beker atyńdy ańyz qyp aıtpaıdy ǵoı. Meniń jaman shaqshamdy sonsha qasterlep, toǵyz qabat torǵynǵa oraǵan kisiligińe tántimin! Oıy bardy oılantar tuspaldyń túıinshegin sheshpesem, meniń kim bolǵanym? Túkke turmaıtyn daýdy qýalap kelgen kemistigimdi keshir!». Osyny aıtyp, esh tartý-taralǵyny qanjyǵasyna bóktermeı, bı eline qaıtyp ketedi. Aryqbaı shaldyń alaqany aspanǵa jaıylyp, kelinine taǵy bir uzaq batasyn beredi...

Qazaq ta Qudaı degen halyq edi ǵoı, á...

---