InfoHub Logo

Nege bulaı bop ketkenin qaıdan bileıin, bul ǵasyrdyń tolqynysy tym bólek. Baıaǵy babalardyń rýh tárbıesi týraly qalyptastyrǵan ilimi birtutas, ortaq dúnıetanymǵa qyzmet jasaıtyn. Solaı ómir súretin. Qazir qazanshynyń erki ózinde bolǵan zaman. Erki ózinde bolǵan soń qaıdan qulaq shyqpaıdy? Bizge jat túrli mádenıet «qarańǵy qazaq kógine órmelep shyǵyp Kún bolǵysy» kelipti. Túrli aǵymnyń jeteginde júrgen eldiń Jarylqaýshysyn jattan tapqany da kóp. Atam qazaqtyń adamı bolmysy saǵynyshpen eske alatyn saǵymǵa aınalǵany qashan...

Aıtmatov jaryqtyqtyń «Shyńǵys hannyń aq bultyn» oqyǵan shaqta kir basqan júrektiń Qudaıdan alystap, bergen nyǵymetinen kóz jaza bastaıtynyn «saýsaǵyn jaıǵan jas júrek» tym tereń túısinip qoıǵan edi dep aıtsaq, asylyq bolar. Balań kezde oqydyq qoı. Er men áıeldiń juptasýyna qatań shekteý qoıǵan Uly Shyńǵys Qaǵannyń qosynynan áıeldiń júktiligi baıqalyp, ol sorly aıýandyqpen naızaǵa túırelgen sátte Qaǵanǵa saıasyn túsirip, birge kóship júretin shókimdeı aq bulttyń ǵaıyp bolǵany aıtylýshy edi ǵoı onda. Bizge ondaı muǵjıza buıyrmasa da, tý bastaǵy tazalyqtan qalaı kóz jazyp qalǵanymyz jaıly oıladyq pa eken deshi. Adasqan tusymyzdy dáp basyp tappasaq ta, júregińdi bir shymshyp ótetin kezeńge moıyn burdyq pa? Rýhyńa ustaz bolar baıaǵyńnan ulaǵatty ne bar?..

«El basyna kún týyp, Altaıdy tastap údire kóshken jurttyń Gımalaı asyp, Úndistandy endeı ótip, Túrkıaǵa taban tiregeni — tarıh betinen qanmen jazylǵan qazaq taǵdyrynyń bir parasy. Qazaq ózine sengendeı basqa jurtqa da solaı sengish halyq. Gımalaıdy betke alǵan el, tilinde kálıma, qolynda Quran bar dep dúńgendi pana tutqan áý basta. «Butany panalaǵan torǵaı da aman qalady». Qazaqta túsinik solaı-dy. Amal qansha?! Tilinde musylmandyq bolsa da, dilinde musylmandyq joq eken ol jazǵandardyń. Qytaıdyń qandy qylyshynan ázer qashyp qutylǵan eldiń basyna aqyrzamandy sol dúńgen degen pále ornatyp edi...». Kózi jasaýrap, ótken kúnnen syr shertip otyratyn atam Sálim jaryqtyqtyń únemi qozǵaıtyny osy taqyryp bolatyn. Altaıdan aryp-ashyp Tıbetke barǵan eldi bir túnde dúńgen áskeri basyp, búkil aýyldyń shańyraǵyn ortasyna túsiripti. Atam qasyna eki joldasymen tiri qalypty. Qan sasyǵan dalada rýly elinen aıyrylǵan úsh jaıaý baǵytyn Altaıǵa buryp, azǵantaı oq-dárisi bar jol shegedi. Neshe kún, neshe tún júrgende azyq-túlik te túgeıdi. Tek myltyqtyń tańdaıynda birneshe tal oq qalady. Qońyr ańy qoıdaı órip jatatyn en dalanyń da peıili tarylyp, tiri tyshqan jolyqpaıdy. Ál-dármeni qalmaǵan úsh beıbaq jyǵylyp, súrinip bir jerge kelgende bireýi sál alǵa ozady. Atammen qasyndaǵy joldasy aqyldasyp, alǵa ozǵan kisini atyp, tiri qalýdyń qamyn oılastyrady. Sońǵy oqty myltyqtyń tańdaıyna basyp, alǵa arqan boıy ozǵan sorlynyń qosókpesin kózdeıdi. Janarlarynan qandy jastary sorǵalap, endi masany basa bergen mezette Qudaıdyń qudiretimen ózderinen sál qıys jerden qaraquıryqtyń laǵy júgire jónelipti. Myltyqtyń uńǵysy buryla bere laq ta jer súze qulaıdy. Qumaısha shúılikken úsheýiniń áp-sátte asqazandary maılanyp, kózderine úmittiń shamy janady. Biraz kúnde el shetine de ilinedi...

Atamnan talaı ret: «qaraquıryqtyń laǵy kezdespegende shynymen ana kisini atyp jeıtin be edińder?», — dep suraǵanymda, atam jaryqtyq: «E, e,e.. balam! Nıettenip qoıǵan soń jediń ne, jemediń ne bári bir emes pe?! Qudaı keshirsin, sol kúnániń bul dúnıede qaıtarymy bola ma, bolmaı ma? Kózimdi jumsam boldy aýzynan qan sorǵalap, adam etin jep otyrǵan úreıli túster kórem. Kúni búgin mazalaıtyny sol meni! Elge oralyp, esimizdi jıǵan soń qasymdaǵy joldasym ekeýmiz jetegimizdi alyp, oqqa baılaǵan ana paqyrdan keshirim surap bardyq. Keshirdim dedi. Áı, ol keshirgenmen Alla keshirer me eken?..», — dep eńkildep jylap alýshy edi. «Atyp jemegen soń nesine taýsyla beredi eken?». Men túsinbeıtin saýaldyń úlkeni osy. Shynymen nesine taýsylady sonsha? Áli túsinbeımin...

Ómir bolǵan soń sanańa talaı nárse kirip, shyǵady. Kúndelikti qoǵamdyq kólikterde kele jatyp málkildegen shal-kempirlerge amalsyz ornyńdy bergen kezde de «jatpaı ma eken úıinde. Osylarǵa ne bar eken tań atpaı qaqshańdap» dep, ishteı bir qompyldap alyp, naraý qozǵalasyń. Bireýdiń jaqsylyǵyna da ishimizden qýanyp ketpesek te, ótirik máz bolǵan syńaı tanytýǵa mapandaı bop aldyq. Úırenshikti ǵadet. Nıetti qoıyp, jasap júrgen is-áreketimizdiń kúnálisine úńilerge ýaqyt tapshy. Qashan, qaıda adamshylyqqa jat pıǵyldarǵa oryn bergenimiz týraly derek atymen joq. Bizdiki sol ómirge kelip qalǵan soń áıteýir júrgen sekildi...

---