InfoHub Logo

Naqyptyń alǵashqy ataǵy Basbaımen shyqty. Ósektiń qyzyl tili órt jalynyndaı jalańdap, onyń alysta jatqan eri Tóreńdi de bir sharpyp ótip edi. İshinde kúzdiń qara daýyly soǵyp, qyzǵanysh oty álep-jalap bara jatqanymen bárin aqylǵa jeńgizgen jigit buǵap kóterile qoımady. Kim biledi, «súıreńdegen jaman til súıgenińnen aıyrar» degendeı álde bireýler ósekke qoldan telip, sútteı uıyp otyrǵan semány irkitteı iritip jibergisi kelmeıtinin kim bilsin... Biraq quryǵyr álgi «shóptiń basy jel soqsa ǵana qımyldaıdy» degen de bar. Osylardy oılap qansha tolqyǵanymen jigit oqýyn bitirip Almatyǵa bir-aq qaıtty. Degenmen sóz quryǵyr beker shyǵýshy ma edi, áldekimderdiń ólip baramyn degen hattaryn da taýyp aldy. Biraq áıeli o dúnıe, bu dúnıedegi qarǵyspen qarýlanyp, tishatanǵan soń, sózine senip múmkin meniki durys emes shyǵar dep qoıa salyp edi.

Elý segizinshi, elý toǵyzynshy jyl osylaı ótip, alpysynshy jyly syrty bútin, ishi tútin Tóren «Tashqarasý» sovhozynda dırektor bolyp júrip jatty. Tipti jaqyn jer bolǵandyqtan demalys qurǵatpaı kelip te turdy. Biraq osy kezde Naqypqa ekinshi bir ósek qosa jabysyp, Boraq degen bireýdiń aty qosamjarlaı estilip qalyp otyrdy. Jigit qansha qınalǵanymen Naqyp ekeýin aıyrmas dánekerdeı aldy onǵa, arty bir jasqa kelgen úsh balanyń taǵdyryn oılaǵanda ishtegi jalyn jalp etip sónip, qapy salqyndap, janyp keshirimdilik pen qaıyrymdylyq torlap, soǵan burylyp sala berdi.

Qalashyl Naqyp aýyl dese ústińgi erni kók, astyńǵy erni jer tirep, qabaǵy qars jabylyp, «Tashqarasýǵa» barsa ajalynan buryn óletindeı bolyp júrgende arada eki jyl ótip te ketti. «It kózi tútin tanymaspen» ótken bul jyldar Tórenniń qap-qara shashyn appaq, etti. Naq osyndaı ishtegi renishti syrtqa shyǵara almaı qusa bolyp júrip jatqan kezde Almatydan telegramma sart ete tústi. Telegrammaǵa beıtanys áıel qol qoıǵan. «Sizdiń áıelińizdiń tártibi týraly» depti. Shynynda Naqyp bul kezde úsh balany úıge qamap tastap, jalǵyz basty Jámı sıaqty jeńgetaılardyń úıinde bolýshy edi. Telegrammaǵa qol qoıǵan Basbaıdyń jubaıy Naqypqa naq sol neke buzarlyq jaǵdaıda kezdesken eken.

Aqyry áıeli sovhozǵa kóshýge úzildi-kesildi qarsylyq bildirgen soń Tóren qımasa da sovhoz basshylyǵyn tastap, alpys ekinshi jyldyń noıabrinde Almatyǵa qaıtty. Óz úıine qaramaǵannyń qoly qarynan kesiledi deıdi ǵoı, Tóren óz úıiniń otymen kirip, kúlimen shyqty. Áıteýir úsh balasy úshin kórgenge soqyr, estilgenge kereń bolyp júre berdi. Bireý ynjyq dep, bireý qyljyq dep, bireý tiri ólik dep estimegen qańqýy bolmasa da, týysqandary tabalap jatsa da bylq etpedi. Mundaıda tabanyń basy týysqandardan keledi ǵoı.

Naqyptyń qyzmetten ýaqytysymen qaıtýy uzaqqa barmady. Az kúngi kóz aldaý bitip, qısyq basyp úırengen taban ilgerindi-keıindi kete bardy. Keı kúni keshtetip, keıde ándetip, keıde ıis maıy burqyldap sándetip keletindi shyǵardy. Birde kesh qaıtqan Naqyp yrjalaqtap kúlip, aýzynyń qıýy qashyp, zorǵa sóılep, táltirekteı kirdi. Ásheıindegi oıyn mastyqpen syrtqa shyǵaryp ta qoıdy: «Sýdan qurǵaq shyǵý áıeldiń isi, ha-ha-ha... Men de qurǵaq shyǵyp júrmin, men de... ha-ha...»

Áıeliniń bul isi erinin eńsesin túsirip jiberdi. Sheshesi esikten yrjalaqtap kirisimen-aq balalar ákesiniń qoınyna tyǵyldy, ún joq. Tek úlken qyzy: «Kóke, al endi jaman sózder bastalady» dep sostıyp, esi ketip turyp qaldy.

— Mine, sen alyp bermegen altyn júzik,— dedi ol aýzyn oń qulaǵynyń astyna qaraı qısaıtyp. Men sensiz de... ıttiń balalary...

Shynymen Naqyp mal tapqysh bolyp aldy. Bir kúni altyn júzik, bir kúni dúmbir syrǵa, taǵy birde tipti altyn saǵat ta qolyna salyp keldi. Jylan terisindeı qara shubar, jyltyr kóılek, súıir tumsyq, bıik ókshe týflı. Ia, áıeli dúnıeni naq osylaı jınaı berse, Tóren kóp uzamaı-aq baıaǵy Almatynyń baılary Ǵabdýálıev, Pýgasov sıaqty kóshe almaı qalar. Naqyptyń qaltasynan aqsha borap shyǵyp, uzyn-uzyn «Jambyl», «Qazbek» shylymdaryn bir-bir qarys etip býdaqtatyp soryp otyrady. Kókala tútin, býaldyr dúnıe buǵan qatty unaıtyndaı. Úıim, balalarym, erim bar edi deý, semá aldyndaǵy jaýapkershilik — bári de Almaty ózeni julyp aǵyzyp ketken kúzgi japyraqtaı zym-zıa. Bettegi boıaý qalyńdap, burynǵy beıne ózgerip ketken.

Naq osynyń erteńine áldeqalaı kóshege shyqqan Tóren bir áıelge kezdesip qaldy. Áıel:

— Siz áıelińizdi izdep júrsiz be, men erimdi izdep júrmin. Ekeýi bir jerden tabylmasa ne aıtarsyń!— dep yzaly kúlkimen býlyǵyp tur. Bul el arasyndaǵy bir ertegini eske túsirdi: Túlki men tyrna dostasyp, balalaryn bir jerge baǵypty. Tyrna joqta onyń balapanynyń birin qylǵytyp qoıǵan túlki tyrnany kóre salyp: «Seniki, meniki deıtin ne bet bar, uzyn moıyn balanyń bireýi joq» degen eken. Sondaı-aq kimdi kim súıregenin kim bilsin, áıteýir qýǵa qý qyzyl ińirde tap bolǵan ǵoı. Tóren ashshy da bolsa, myrs etip kúlip jiberdi.

Azdan keıin bular izdegenderin tapty da. Áıeli áldebireýdiń úıinde Boraqtyń qoltyǵynda otyr. İshti buǵan yza basqa shyǵyp, ol kórine kózge áıelin ıemdengen batyrdy uryp jyqqysy da keldi. Bylǵanyshqa qol bylǵaǵysy kelmeı, sabasyna qaıta tústi. «Qartaıǵanda kári boz jorǵa shyǵarady» degendeı ilgerilegen jasqa, aǵarǵan basqa qaramaı, saqaldy qyryp tastap, terek túbin kúzetip júrgen Boraq ta óz tóseginen bezgen biz aıaq eken. Biz aıaqtyń bári áıelden shyǵady deımisiz, olardyń apasynda bir erkek te júrmesin be? Úıindegi úsh balasy, áıeli jel obatyndaı tapqanyn araqqa salyp qısyq jolǵa túsken eken, paqyryń. Araq degenge aqsha shaq kele me, sondyqtan memleket qaltasyna da túsip shyǵady eken. Onysy bilinip qalyp, urlyǵy da ashylǵan.

Kórip otyrsyzdar, qısyq tabandardyń qısyq júristeri alty balany jylatyp, aradan attap ótti. İs nasyrǵa shaýyp Biraq isteıtin jol qurylysy tresiniń partıa uıymy sovet semásyn buzǵan nekebuzardyń máselesin qarady. Naq osy jerde bul qubylmaly túlki bulań etip ózgerip túsip, «Bárin qoıdym, aýyl sharýashylyǵyna ketem» dedi. Mundaǵy jumsaq júrektiler buryn memleket qaltasyn ańdyǵan neke buzýshynyń endi ózderinen ketetin bolǵanyna qýanyp, aman shyǵaryp saldy.

Qazir neke buzar Qalpe stansıasynan Naqypqa hatty qarsha boratatyn kórinedi. Baıaǵysynsha ólip, óship jazady. Úsh balasy oıynda joq... Bir kúni ol sovhozdyń da qarjysyn saqına-bilezikke salyp júrmesin kim biledi? Alty balanyń kóz jasyn kim kóteredi. Jalpy mundaı qısyq tabandylardyń balalarǵa ata-ana bolýǵa qaqy bar ma! Taıǵanaq tabandarǵa taǵa qaǵý kerek bolmas pa eken?

1976

---