InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan: Tu-43 top stýdenti Aqjol Marjan Baqtıarqyzy
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy

Rýbıdıı jáne sezııdiń ottekti qyshqyl tuzdaryn alý úshin eń ońaı joly - ár túrli ádispen alynatyn rýbıdıı men sezıı karbonattarynan alý. Ottekti qyshqyldardyń tuzdary eki metadmen túziledi, tússiz jáne sýda kóp mólsherde jaqsy erıdi, ásirese kóp erigishtermen karbonattar sıpattalady. Ss₂S0₃ erigishtigi 15°S-da - 2100 g/l, al Rb₂S0₃ 20°S-da - 4500 g/l. Aýada rýbıdıı jáne sezıı karbonattary balqıdy. Sýda az erıtini perhlorat, permanganat jáne rýbıdıı men sezııdiń perrenattary,

Rýbıdıı jáne sezııdiń nıtrattary men súlfattary sýsyz krıstal- danady, biraq azot qyshqylynyń artyq mólsherinde nıtrattar MeN₃ NN0₃ nemese MeN0₃ 2NN0₃ túrdegi qosylys beredi, al súlfattar basqa siltilik metaldarmen jáne amonı ıondarymen qos tuzdar beredi. Qos tuzdardyń sońǵy túrleri V.I.Spısyn men A.M.Meerovpen tolyq zertteldi.

Rýbıdıı jáne sezıı basqa siltilik metaldarǵa óte uqsas, qyshqyl súlfat jáne pırosýlfat túzedi. Súlfattardy sýtek aǵynynda nemese amıakta qyzdyrsa rýbıdıı nemese sezıı sýlfıdi túzedi.

Biraq rýbıdıı men sezııdiń lıtııden aıyrmashylyǵy úshvalentti metal súlfattarymen ashýdas túzedi, eń kóp kezdesetini alúmosezııli jáne alúmorýbvdııli ashýdastar, erigishtikteri sýda alúmokalııli ashýdasqa qaraǵanda az:

 

Qosylys	Erigishtigi, g/mol	0 0 S, mol/l
KA1 (SO4)2 12H2 O	29,6	0,117
RbA1 (SO4)2 12 H2 O	7,2	0,024
Cs A1 (SO4)2 O	2,1	0,006

Rýbıdııli jáne sezııli ashýdastardyń az erigishtigi olardy kalııli eritindilerden bolip alýǵa qoldandy. 1 sýrette alúmorýbıdııli jáne alúmosezııli ashýdastardyń erigishtik qısyǵy keltirildi, al salystyrmaly retinde alúmoashýdastyń erigishtik qısyqtary keltirildi.

Rýbıdıı jáne sezıı basqa da úshvalentti elementtermen ashýdastar túzedi, olar sýda az erıdi.

 

Qosylystar	Sýdaǵy erigishtigi 25 0 S mol/l
Temir rýbıdııli	0,58
Vanadı rýbıdııli	0,177
Indıısezııli	0,172
Temirsezııli	0,045
Galıısezııli	0,038
Vanadısezııli	0,02
Hromsezııli	0,016
Alúmosezııli	0,012 (200 S-da)
	0,017 (30 0S-da)
Alúmorýbıdııli	0,0503(200-da)
	0,0725 (300S-da)

«Shenıt» degen jalpy ataý boıynsha rýbıdıı jáne sezııdiń súlfattarynyń tuzdary eki valentti metal súlfattarymen birge belgili. Bul tuzdar alty molekýla sýmen krıstaldanady. Bul tuzdarǵa mysal retinde Rb₂SO₄ MgSO₄ 6H₂O, Rb₂SO₄ NiSO₄ 6H₂O, Ss₂SO₄ COSO₄ 6H₂O, Cs₂SO₄CuSO₄ 6H₂O t.b. keltirýge bolady. Shonıtterdiń erigishtigi ashýdastardyń erigishtigine qaraǵanda joǵary, biraq rýbıdıı men sezııdiń jaı súlfattarynyń erigishtiginen az.

Ásirese sezıı súlfatynyń erigishtigi joǵary:

	Erigishtigi 0S
	Mol/l	g/l
Rb2SO4	1,36	364
Cs2SO4	1,6	167,1

Jaı súlfat, qos súlfat jáne rýbıdıı men sezıı ashýdastarynyń erigishtigin salystyra otyryp qorytyndy jasaýǵa bolady, súlfattardyń erigishtigi olardyń quramy kúrdelengen saıyn azaıady.

Sonymen birge rýbıdıı jáne sezııli basqa ottekti qyshqyldardyń tuzdary alynǵan, onyń ishinde organıkalyq (qymyzdyq, sharap, benzoı, t.b.).

İshki katıon retinde rýbıdıı men sezıı bolatyn komlleksti qosylystar zerttelgen, mysaly: Me₃|So(NO₂)₆|, Me₂RtSl₆(hlorıdti qosylystary týraly tómende aıtylady), rýbıdııli jáne sezııli kremnııvolframdy, fosforpol-framdy, kremnıımolıbdendi jáne fosformolıbdsndi qysh-qyldardyń tuzdary jáne t.b.

Kremnıımolıbdendi qyshqylynyń rýbıdııli jáne sezııli tuzdaryn zertteýmen E.A.Nıkıtana jáne A.G.Kogan kóp aınalysty. Siltilik metal molıbdattaryn zertteýmen, sonyń ishinde rýbıdıı jáne sezıı molıbdattaryn zertteýmen V.I.Spısyn aınalysty. Osy jumystarmen rýbıdıı jáne sezıı polımolıbdattarynyń quramy zertteldi jáne olardyń termıalyq turaqtylyq mánderi alyndy.

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---