InfoHub Logo

Seıfýllın Sáken (Sadýaqas, 1894-1938) — qazaqtyń kórnekti jazýshysy, qazaq ádebıetin qalyptastyrýshylardyń biri, memleket jáne qoǵam qaıratkeri.  Týyp ósken jeri — Qaraǵandy oblysynyń Shet aýdanyna (burynǵy Jańaarqa aýdanyna) qarasty Ortaý keńsharynyń Qarashilik qystaǵy. Saıası repressıanyń qurbany bolǵan.

Nildidegi orys-qazaq jáne Aqmoladaǵy bastaýysh prıhod mektebinde (1905-1908), úsh klastyq qalalyq (1913-1916) oqyǵan. Ombyda qazaq jastarynyń «Birlik» qaýymyn, Aqmolada «Jas qazaq» uıymyn ashyp, «Tirshilik» gazetin shyǵarýdy uıymdastyrǵan. Aqmola Sovdepi prezıdıýmynyń múshesi (1917). KOKP múshesi (1918). Aqmola sovdepshilermen birge tutqyndalyp (1919) Atamannyń «azap vagonynda» 47 kún azap shegip, Kolchaktyń Ombydaǵy túrmesinen qashyp shyqqan. Aqmola Atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary jáne ákimshilik bóliminiń meńgerýshisi (1920). Qazaqtyń Keńestik Avtonomıalyq Respýblıkasyn jarıalaǵan Keńesterdiń 1-Quryltaı sezinde Ortalyq Atqarý Komıteti Prezıdıýmynyń múshesi (1920). «Eńbekshi qazaq» gazetiniń redaktory (1922). Qazaqstan Halyq Komısarlary Keńesiniń tóraǵasy (1922-1925). Halyq aǵartý komısaraty janyndaǵy Ǵylym ortalyǵynyń tóraǵasy, Qazaqtyń proletar jazýshylary assosıasıasynyń (Qaz.APP) basshysy (1925). BK(b)P Ólkelik komıteti partıa tarıhy bóliminiń meńgerýshisi (1926). Qyzylorda halyq aǵartý ınstıtýtynyń, Tashkenttegi qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń dırektory (1927). «Ádebıet maıdany» jýrnalynyń redaktory (1932). Qazaqtyń komýnıstik jýrnalısıka ınstıtýtynyń profesory (1934).

Sákenniń alǵashqy óleńder jınaǵy «Ótken kúnder» degen atpen 1914 jyly jaryq kórdi. Poezıalyq týyndylarynyń ishinde Sákenniń shyǵarmashylyq ereksheligi men ıdeıalyq saıası ustanymyn bederli aıǵaqtaıtyn týyndylary — «Kel jigitter», «Jas qazaq marselezasy», «Jumyskerlerge», «Joldastar» sıaqty saıası lırıkalary, sondaı-aq «Sovetstan», «Kókshetaý», «Álbatros», «Sosıalısan», «Qyzyl at» poemalary. Proza salasynda «Jer qazǵandar», «Aısha», «Bizdiń turmys», «Sol jyldarda», «Jemister» povesteri men «Tar jol, taıǵaq keshý» memýarlyq roman jazǵan. «Baqyt jolynda», «Qyzyl suńqarlar» dramalary óz zamanynyń rýhyn tanytatyn eleýli shyǵarmalar. Qazaq ádebıetiniń qalyptasýyna aıryqsha eńbek sińirgen S.Seıfýllın ádebıettiń basqa janrlarynda da aıtarlyqtaı iz qaldyrǵan. Onyń ádebı-syn maqalalary, baıandamalary men sóılegen sózderi ulttyń mádenı-rýhanı ómirine sergek aralasqan synshyldyq oıynyń qunarlylyǵyn jáne pármendiligin tanytady. Ásirese, qazaq ádebıettaný ǵylymynda kúni búginge deıin qunyn joımaǵan «Qazaq ádebıeti» atty zertteý eńbeginiń máni zor. Sáken shyǵarǵan ánder halyqtyq dástúrdi tuǵyr ete otyryp, dúnıege kelgen ózindik daralyq sıpattarmen erekshelenedi.

Sáken qazaq mańdaıyna bitken birtýar dara tulǵalardyń biri. Ol óz ultyn qaltqysyz súıip, halqyna joıdasyz eńbek sińirdi. Bul jolda Sáken sosıalısik júıeni, onyń ıdeıalyq dem berýshisi komýnıstik partıany halyqtarǵa baqyt pen bostandyq ákelýshi dep sendi. Tipti, senbegen kúnde, sóz júzinde meılinshe tartymdy komýnıstik partıanyń saıası platformasyn ulttyń kógerip kókteýine paıdalanbaqshy bolyp jan-tánimen qımyldady. Alaıda, memlekettik tóńkerister men ıdeologıalyq ózgeristerge qaramastan Reseıde ózgerissiz qalǵan ımperıalyq ozbyrlyq Sákenniń de, Sáken sıaqty júzdegen-myńdaǵan bozdaqtardyń da, kerek deseńiz, múlde basqa joldardy tańdaǵan ultjandylardyń da armandaryn qıalǵa aınaldyryp, ómirlerin qasiretke tap qyldy. Demek, tarıhı tulǵalardyń taǵdyryn paryqtaǵanda olar qandaı joldy tańdaǵany boıynsha baǵalanbaý kerek, halqyna qanshalyqty qyzmet etkeni, qanshalyqty eńbek sińirgeni, qanshalyqty jiligi tatıtyn mura qaldyra alǵany boıynsha laıyqty baǵasy berilýge tıis. Tarıhı ádildiktiń de, ǵylymı-ádisnamalyq obektıvti ustanymnyń da qısyny osy. Bul turǵydan kelgende, Sáken halqymen máńgi birge jasaıtyn, halqynyń máńgi syı-qurmetine laıyq birtýar tulǵa.

Sáken Seıfýllınniń aqıyq aqyndyǵy óz aldyna, ol kisiniń áńgime,  hıkaıattar, “Tar jol, taıǵaq keshý” atty tarıhı memýarlyq roman jazyp, ádebıettiń bar salasyna atsalysyp,  sol bir qıyn-qystaý kezeńde qazaq zıalylarynyń kósh basynda bolǵany kózi ashyq kópshilikke belgili.

Aǵartýshy, ádebıettiń úlken ókili bola júrip Sáken Seıfýllın sol kezdegi qoǵamdyq ómirden tys qala almady.  Ol 1920 jyly Qazaq Keńes Avtonomıalyq Respýblıkasyn jarıalaǵan Keńesterdiń İ quryltaı sezine delegat bolyp qatysyp, Ortalyq Atqarý Komıtetiniń múshesi bolyp saılandy. Jer-sý komısıasynyń jumysyna jáne baspasóz isine  basshylyq etip, 1922 jyly “Eńbekshi qazaq” gazetiniń redaktory, Halyq Aǵartý Komısarynyń orynbasary boldy. Al osy jyly Qazaq ASSR Keńesiniń İİİ sezinde Halyq Komısarlary Keńesiniń Tóraǵasy bolyp saılandy.

Eńbek jolyn Omby qalasynda bastap, keshikpeı Aqmola qalasyna aýysyp, úlken isterge aralasqansha osy Aqmolada atqarý komıteti tór-aǵasynyń orynbasary jáne ákimshilik bóliminiń meńgerýshisi bolady. Iaǵnı, Sáken Seıfýllınniń burynǵy Aqmola, qazirgi Astanada jyl saıyn dástúrli ádebı kúniniń atalyp ótýi oryndy desek, búginde elordada Sáken Seıfýllın murajaıy jumys isteıdi. Qaladaǵy irgeli oryndardyń biri de aqyn esimimen atalady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Sáken Seıfýllınniń óleńderi

Sáken Seıfýllınniń týyndylary

Sáken Seıfýllınniń naqyl sózderi

---