InfoHub Logo

Sámender Jońǵar taýyna ketkende, úıinde áıeli ekiqabat qalǵan eken. Arada jarty jyldan asqanda bir dárýish Sámege jolyǵyp:

— Ýa, batyr, ne bolatynyn aıtyp bereıin, — deıdi. Sonda Sámen turyp:

— Sen odan Aqseńgirge baryp kel, áıelim bosanyp pa, bilip kel, — depti. Dárýish birneshe kún júrip kelse, Sámenniń úıiniń tóńiregi tolǵan áıelder, jańa týǵan balanyń daýysy shyǵady, kindigin kesip, qundaqtap oraǵan balany kórpege tósegen qaptyń ústine jatqyzsa, syımaıdy. Bala kótergen áıel: «Bala úlken eken, qaptyń ústine salsam, syımaıdy», — depti. Osyny estigen dárýish Sámennen súıinshi surapty. Sonda Sámen: «Qaptyń ústine syımasa, balanyń aty Qapsalań bolsyn, saǵan súıinshige bir taı bersin dep aıtyp bar», — deıdi. Osylaısha el jınalyp, azan shaqyryp, Sámenniń birinshi balasynyń atyn Qapsalań qoıypty...

Qalmaqtar qaıta shabýyl jasaǵansha biraz jyl ótip, tynyshtyq bolady. Osy tynyshtyqtyń barysynda qazaq- qyrǵyz birigip, úshqońyr jaılaýynda úlken toı jasaıdy. Toıǵa eki jaq ta myqtap daıyndalady. At jarysynsyz toı ótpeıtin zaman. El báıgege attaryn daıyndaı bastaıdy. Sámen batyr ózimen jıyrma jyldaı joldas bolǵan shubar aıǵyrdyń jal-quıryǵyn súzip: «Tulparym, talaı qıyndyqty birge ótkizdik, osy báıgeni alyp berý saǵan sert, osydan keıin ústińe er salmaı jiberý maǵan sert», — depti.

Qazaqtar báıgeniń máresin Úshqońyr jaılaýynyń etegine belgilemek bolady. Oǵan qyrǵyzdar kónbeı, Úshqońyrdyń ústine shyǵa berisine belgileıdi. Qyrǵyzdar ózderiniń attary týada órge qaraı jaqsy shabady, báıge bizdiki bolady dep oılaıdy.

Toıdyń alaman báıgesine neshe júz at jınalady. Ár attyń ıesi attary alysqa shapsa, sonyń aty keletindeı kórinip, túnemege aıdap, Jamanty saıyndaǵy Qaraqudyqtan kún shyqqanda jiberedi. Kóp at ilese almaı, jolda qalady. Birneshe at taýdyń jolynan qulap óledi. Jalǵyz shubar aıǵyr ǵana úshqońyrdyń jalǵyz aıaq jolymen zorǵa kóteriledi. Eń bıik jerinde bir-eki súrinip, toqtap qala jazdap, áıteýir máreden ótedi. Báıgeni shubar aıǵyr alady. Basqa bir at ta márege jete almaıdy. Shubar aıǵyrdyń úshqońyrǵa kóterilgen jalǵyz aıaq jolyn el «Shubar attyń joly» dep atap ketedi. Alamen báıgeden keıin Sámen batyr shubar aıǵyrǵa er salmaı, toǵyz qysyraq qosyp jiberedi. Shubar aıǵyrdy úıirge qosqan soń úıirimen órisinen tabylmaıdy. Óriste shubar aıǵyr úıirinen qulyndaǵan býryl bıe ǵana qalypty. Jylqyshylar birneshe kún izdep taba almaıdy. Aqyry Sámen batyrǵa aıtýǵa májbúr bolady. Ol álgilerdiń aıtqandaryn únsiz tyńdap otyryp-otyryp baryp:

— Osydan jıyrma eki-jıyrma úsh jyldaı buryn qyrǵyzdardyń jylqysyn qalmaqtar barymtalap aıdap kele jatqanda, qarańǵyda birneshe jylqy bólinip qalyp qoıady da bizdiń jylqyǵa qosylady. Solardyń ishinde osy shubar taı da bolady. Ol dónen bolady. Sodan bir kúni ózime at izdep júrip, súıegi iri, shoqtyǵy bıik, asaýsyǵan shubardy buǵalyq salyp ustap, úıretip, uzaq jaýgershilikke minetin atym boldy. Shubar aıǵyr qyrǵyzdardyń Talqan degen bıiniń jylqysynyń tuqymy, sol jaqtan izdeńder. Eger onda ıt-qusqa aman, qoldy bolmaı barsa, alyp kelmeńder», — dep tabystaıdy. «Óz jerinde qaldyryp ketińder», — deıdi.

Jylqyshylar izdep barsa, shubar aıǵyr úıirimen jylqylardyń ishinde júrgenin kórip, qyrǵyzdarǵa bolǵan jaǵdaıdy aıtyp, olarǵa shubar aıǵyrdy úıirimen qaldyryp ketedi. Jylqyshylar Sámen batyrǵa kelip aıtqanda:

— Esti jylqy qońy kóterilse, kóp jyl ótse de, óz jerin tabatyny osy eken ǵoı, — deıdi. — Eger meniń kóp jylǵy kórgen túsim shyn bolsa, shubar aıǵyrdyń tuqymy bizdiń urpaqqa taǵy bitedi...

Ańyraqaıda oısyrap jeńilgennen keıin qalmaqtar joıqyn shabýyl uıymdastyra almaıdy. Degenmen, oqta-tekte qazaqtardyń tynyshtyǵyn ketirip júredi. Sondaı bir shaıqas Arqarlynyń shyǵysynda bolady. Erteńmen eki jaq bir-birine jaqyndap qarsy kelgende, Sámen batyr «jekpe-jek!» dep aıǵaılaıdy. Qalmaqtardyń birinen soń birimen jekpe-jekke shyǵyp, jeteýin túsiredi. Jetinshi batyry jeńilgen soń qalmaqtardy úreı bıleı bastaıdy. Sol kezde Dolanqara on segiz jaýyngerin shaqyryp alyp: «Qazir, segizinshi bolyp men shyǵamyn, bir-eki qaǵysyp, Sámen jaqyndaǵanda qarsy shaýyp, qorshap alyp, naıza túıreýdi tabystaıdy da», ózi «Jekpe- jek!» dep aıǵaılap turǵan Sámenge qara tura shabady.

Sámen qalmaqtarǵa jaqyndaǵanda, on segiz qalmaq qorshap alady. Tekebaı sarbazdarymen lap qoıady. Biraq segizinshi jekpe-jekke shyqqan Dolanqara qazaq jaýyngerleri jetkenshe, Sámen batyrdyń saýytynyń osal jeri qoltyǵynyń astynan naıza túırep úlgeredi. Qalmaqtardyń jasyryn toptaryn talqandap qaıtqan Jolaman men Baıserke ekinshi jaǵynan shabýyl jasaıdy. Sámen batyrdyń aýyr jaralanǵanyn estigen qazaq jaýyngerleri qalmaqtardy qaharlana qyra bastaıdy. Sol kúni kún uıasyna taıaǵanda Sámen qaıtys bolady. Ekinshi topty talqandap qaıtqan Toıshybek, Qasabolat, Kótentaı batyrlar qaıǵyly qazanyń ústinen shyǵady. Búkil el bolyp, kúńirenip, Sámendi Kerbulaqqa jerleıdi.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalańtós batyr

Elshibek batyr týraly

Er Jaýǵash

---