InfoHub Logo

“Saryarqa” gazetindegi Júsipbek Aımaýytovtyń qoltańbasy. “Partıa” maqalasy

Tarıh betterin paraqtaı otyryp, ótken kún ótti endi biz bolashaqpen ómir súrýimiz qajet. Ótkenge burylyp qaraılaýdyń qajetti ne?-dep tarıh betin aqtarǵan jas balalar ıakı eresekter esepteıtin bolar. Alaıda,keleshek urpaq óz tarıhyna qatysty bar shyndyqty bilgeni jón.  Tarıh - bizdiń isterimizdiń ótkeniniń kýási, qazirgimizdiń úlgisi men ónegesi, al bolashaǵymyzdyń asyl qazynasy. (Mıgel de Servantes).  Óz tarıhyn bilmeıtin, ótkenine úńilmeıtin jannyń keleshegi bulyńǵyr.  Óıtkeni qazaq jerindegi “Kishi Oktábr”, “asharshylyq”, “repressıa”, “ult jaýlarymen kúres”, “tyń kóterý”, “jeltoqsan oqıǵalary” tikeleı osy keńes úkimeti saıasatynyń jemisi bolyp esepteledi jáne sony bárin tarıhı zańdylyq sanap, “ýralaǵandar” da boldy. Qazan tóńkerisiniń alǵashqy kúnderinen-aq qazaqtarǵa qarsy bólshevıkter tarapynan “basyp alýshylyq” saıasat júrgizilgendegi aıqyndalyp otyr. “(Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy,48 bet)”. Bul saıasatty eń aldymen júzege asyrý úshin qazaq zıalylardyń únin óshirý qajet edi. Al ony júzege asyrý úshin, álbette, qazaq tilindegi baspasóziniń kózin qurtý qajet. Quıtyrqy josparmen talaı qazaq gazetteri men jýrnaldaryna qara kúıe jaǵyp, “ultshyl”- dep tabalap, ómirdiń tabaldyryǵyn attaǵan sátte kózin joıady. Reseı bıliginiń qurbandarynyń biri “ult qamyn oılap, sharq qurǵan, “Saryarqa” gazeti. “Qazaq” gazetimen úndes,baǵyttas bul – basylym 1917-1918 jyldary Semeı qalasynda shyǵyp turǵan. Gazetke jaýapty shyǵarýshy-Halel Ǵabbasuly.

Kóp degen qazaq qaıratkerleri osy gazetke óz eńbekterin jarıalap otyrǵan. T. Qunanbaıuly, Á. Bókeıhan, H. Ǵabbasuly, M. Turǵanbaıuly, J. Aımaýytuly sıaqty iri, bedeldi azamattar elimniń qamy úshin dep qam jegen aqtyq demi qalǵansha,qasyq qany tamǵansha qazaq dep kúresken jandardyń júrekjardy eńbekteri jarıalanyp otyrǵan.

Osy zıalylardyń ishinde “Saryarqa” gazetiniń belsendisi J. Aımaýytuly ekenin jazǵan maqalalarynan aq ańǵarýǵa bolady.

J. Aımaýytulynyń “Partıa” degen maqalasy ózindik shynaıylyǵy men jan-jaqty anyqtama berip,oı eleginen ótkizip, partıa qandaı bolmaq kerek degende zor saýattylyq tanytqandyǵyn ańǵarýǵa bolady. Ózge eldiń partıasy halqynyń turmysyn ońdaýǵa tyrysady. Al “bizdiń qazaqtyń partıasy basqa partıalarǵa uqsamaıdy, kerisinshe kóptiń qamyn emes, óz qamyn oılaǵandar, bul-bir; Joǵary da otyrǵandar óńkeı baı, kúshtiler ,bul-eki; óz basynyń bıligin, ataq, mansap qýǵandar, maqtanýy úshin talasady, bul-úsh. Endeshe qazaqtyń partıasy ózge elden oǵash,maqsaty basqa,tileýi qıǵash,teris partıa”,- dep tujyrym jasaıdy.

J. Aımaýytuly bul maqalasynda qazaqtardyń ishteı toz-toz bolyp, partıaǵa bóliný eshqashan jaqsylyqqa aparmaıdy. İshten yrý-dyrý bolyp, el ishin búldirip, sútteı uıyp otyrǵan qazaq halqynyń ortasyna iritki salady. As bergendi “myrza” dep, mal shashqannyń artynan erdi de otyrdy. Keshe jasaǵan qıanatty búgin toısa umytý, óz paıdasyn oılap, keleshegin oılamaý. Kásipsiz qolynyń bostyǵy. Bulardyń báriniń túp tamyry sol “nadandyqtyń kesiri, qazaqtyń oı-kóziniń tarlyǵynan, sol baıaǵy nadandyǵynan”- dep ishteı kúızelip jetkizedi.

Qorytyndylaı kele, Júsipbek Aımaýytuly “ qazaqqa “ partıa” kerek emes. Osy kúnge deıin alǵandaryń jetedi. Onsyzda azyp, tozyp qazaq elinen dym qalmady. Elden partıany shyǵaryp, eldiń shyrqyn buzbaı, jaqsylyq zamannyń tileýinde bolyp, elge bereke keltirer dep senemiz”- degen sózimen aıaqtaǵym keledi.

Dál qazirgi qoǵamdaǵy partıa týraly ne aıtasyz? Sol zamandaǵy partıamen qazirginiń aıyrmasy qaısy. . ? Tipti, J. Aımaýytuly HİH ǵasyrdaǵy saıasatty kórip qaǵaz betine túsirgen sekildi me?- dep qaldym.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

1. Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy (1870-2008 jj. ) Almaty “Raýan” 1996 Almaty “Bilim” 2010

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti Jamanbaı Marjan Ádilbekqyzy Jýrnalısıka 1 kýrs

---