InfoHub Logo

Juqaltaev «Jumaı» kolhozyna predsedatel bolyp bararda oı darıasyna shomyp, ózi barar kolhozdyń bolashaǵyna kóz jiberip aldy. Tipti ájeptáýir, oqyǵan jigit ózi qyzmet eter jerdi qalaı oılamaı tura alsyn: «Bolashaq! Bolashaq degen myna biz, joǵary bilimdi predsedatel. Biz bolmastyń bárin de jasaımyz, kolhoz malynan aq maıdy da aǵyzamyz, aq sútti de sorǵalatamyz». Bul oıyna Juqaltaev kolhozda ol basshylyǵymen jasalatyn iri qurylystar men mádenı oshaqtardy kórdi. Kózin jumyp jiberip edi, onyń aldynan aqtyly qoı, alaly jylqy, bozdaǵan ingen, ókirgen ógiz ótip jatty. Shunańdaǵan laq kórinip, shyńǵyrǵan toraıdyń ashshy daýsy estilgendeı boldy. Ara-tura esek ekesh esek te aqyryp qutyn aldy. Al eginshilik she? Ol bir bulyńǵyr dúnıe bolyp, kómeskilene berdi, kóz aldy mundaı rette tuman tartyp tuńǵıyq túbine ketkendeı typyrshydy.

...Egin oraǵy bastalyp ketti. Predsedatel Juqaltaev mashınaǵa minip alyp, júıtkitip qyrmanǵa bardy, qyrmannan aýylǵa keldi. Kóbine júretin joly osylaı aıaqtalýshy edi. Osyndaı ádetti saıahattyń birinde ol burynǵy jolynan jaza basyp «Egindi qońyrda» astyq jınap jatqan kombaınǵa keldi. Ol traktordyń tyryldaǵan, kombaınnyń gúrildegen daýysyn egistiń ana basynan turyp estip keri qaıtyp ketti. Júrip jatqan kórinedi. Odan ári ne bar? Onyń janyna barý úshin arnaýly kostúm kıip kelmese, aq kıtelim bylǵanady dep qaımyqty. Aq kıimniń aty aq kıim, onyń ústine jibek. Oǵan egin qaǵary tynbaı aınalyp, barabanynan saban-topandy, baqal men qaýyzdy tynbaı atqylap turǵan kombaınnyń maıly topyraǵy túgil, janyńnan janap ótken mehanızatordy kórgennen-aq Juqaltaevtyń esi shyǵyp ketedi, Sondyqtan...

Predsedatel kelesi kúni egis basyna taǵy keldi. Gúrildegenine qaraǵanda kombaın júrip jatsa kerek. Áldeqalaı ańyzǵa qarap qyp qyzyl bolyp tógilip jatqan bıdaıǵa kózi tústi. Nesi bar, bar bolǵan soń tógiledi daǵy. Joq bolsa nesi tógiler edi. Topanmen aralasyp tógilgen bıdaıdy janyndaǵy adamdar-qos ýystan alyp, ushyryp kórsetkende ol áldeqalaı murnyn tyrjyń etkizdi. Jata berse kelesi jyly ázi kóktep shyqpaı ma, myna janyndaǵylar da qyzyq. Masaq qalmaı astyq jınalýshy ma edi. Osy jurt ta ábden qudaısyz bolyp alǵan. «Egindi qońyrdyń» egisinen tógilgen bıdaı sonaý qaıqańǵa deıin qaıyspaı ketip jatyr. Juqaltaev muny kórip turyp, murtty brıgadırge qarap ózinin qyrbaq murtyn sıpap qana bitirdi. Meniń de murtym qalyńdy jerdiń shońaınasyndaı bolyp ósse, óstip jerge túsken jarty dándi taýyqsha qarap turar ma edim degendeı.

Juqaltaev qyrmanǵa jaqyndaǵanda mehanızatorlardyń aspazy Nadejda balshyq pesh ústine qara qazan, eki úre sháýgim qoıyp, jalpyldatyp ot jaǵyp, as pisirip jatyr edi. Páli, shirkin-aı, dep oılady ol. Bizdiń memleketimiz ne degen baı, myna janarmaıdy aspazdyń otqa laqyldatyp qunyp, lapyldatyp jaǵyp turǵanyn qarashy. Sonaý «S-80» traktoryn júrgizgen mynaý janarmaı tamaǵyńdy pisirmeı janyn qoıar ma, sirá! Qarashy, qarashy! Janýyn qarashy! Lap bergen alaý peshtiń aldyndaǵy munaı tamǵan alańnyń eki metr jerin sharpyp, qara tútindetip, ózin otqa quıýshyǵa óshikkendeı, pesh ústindegi sháýgimdi, qazannyń qaqpaǵyn bir-eki qaýyp, otty tilimen jalap-jalap alyp janyp bitedi. Oǵan Nadá kólbaqyrmen toltyryp taǵy maı quıady. Sóıtip egin jınaý úshin jiberilgen janar maı naq osyndaı eki peshke esepsiz jalpyldatyp jaǵa berdi. Muny kórip Juqaltaev ottyń ótkirligine qyzyǵyp ta qarady. Men de nege ottaı bolmady ekenmin dep bir qaldy. Aqyry ózderine bul ádetke aınalǵan jaǵdaı bolǵan soń ótip bara jatyr edi, oıda joqta bir qyzyq oqıǵa onyń kóńilin aýdaryp jiberdi.

Jana ǵana tamaq kútip otyrǵan mehanızatorlar oryndarynan asyǵys tura keldi de, japyrlaı qazan basyna qaraı lap qoıdy. Olar dýyldasyp-shýyldasyp «túıe túıe» oınaǵan balalarsha biriniń biri eteginen ustasa ketti. Keıbiri kerildesip, keıbiri daýys kóterisip te qaldy.

— Seksenbaı senen keıin men,— deıdi traktorıst Sársenbaı kombaınerge qarap.

— Joq, senen basqanyń aýzy joq pa? Seksenbaıdan soń men,— deıdi kombaıner Grısha.

— Nege munsha daýlasasyńdar. Men qasyqty qaıdan taýyp bermekpin? Ystyq shómishpen bastaryna bir-bir salaıyn ba!?—deıdi aspaz Nadejda. Analar qaljyńdap salyp qalsa, salyp qalar deı me, seskenip sheginisip ketedi.

Baıybyna bara kelgende bul qasyqqa talas eken. Qostaǵy qyryq mehanızatorǵa bes qana qasyq bar eken.

 

Kúndiz bári sypyra egis basynda júrgende oılarynda eshteme joq, keshke qas qaraıyp, qaryn ashyp, qasyqqa qısypyr talasady eken. Qaıtsin, qıyn-aq! Pisken astyq kúıigi jaman degendeı, aldynda móldirep as tursa, pıazdyń, buryshtyń ısi muryndy qytyqtasa, jutqynyp qasyq tappaı siz otyrsańyz, ishińiz quryldap, tamaǵyńyz jybyrlap bara jatsa, naǵyz qorlyq osy emes pe! Sol bir kezde segiz kisi bip qasyqqa qarap tursa, o dúnıe degen! Ol dúnıeńiz tarylyp júrip bermeı me!?

Myna qasyqty al bireýin, dep Nadejda buryla berip edi aspazdy ańdyp turǵan kókala kúshik shelekke basyn qoıyp jiberdi. Naq osy shýǵa jurt burylyp kóńil alaý bolǵanda qasyq alýǵa umtylǵan kombaıner Ultannyń nanyn qyrman basyna, kolhozdyń erkin astyǵyna ákelip qoıǵan álde kimniń ala shoshqasy qorsyldap ala jóneldi. Qasyq tıgen bireý tamaqty maı tatypty, biri ys tatypty dep jatyr. «Ala shoshqanyń ózin alyp uryp soıyp jer me edi» dep kijingender de bar. Bul jerde predsedatel ıt pen shoshqaǵa zootehnıktik jaǵynan qarap, medısınany umytyp ketipti. Ol óziniń zootehnık ekenin osy jerde esine taǵy bir aldy. Sondyqtan bolar kóz aldynda ala shoshqa turyp aldy.

Qyrman ortasynda tazalanyp, maıqandalyp jatqan astyqtan óte berip, avtomashınanyń kombaınnan ákelgen astyqty ólshemeı tógip jatqanyn da predsedatel kóre ketti. Eseptep alǵan astyqty kesektep jutý qıyn bolady. Ony da ishi bilip tur...

Mine, osynyń bárin kórip júrgende ymyrt jabylyp keshki as ishetin ýaqyt ta bolyp qalǵan ba qalaı, Juqaltaevtyń qarny qatty ashty. Álde bir borsh iship, ne bip salat jegisi keldi. Tipti sapyrýly sary qymyzdan bir jutsam dep te oılady. Biraq, amal ne osynyń bári de qos basynda bolmaı shyqty. Bar bolsa paıdasy tıer edi, joqty izdemeı-aq bardy uıymdastyrmaǵan bul sordy ózinen kórmese kimnen kóredi. Mehanızatorlar ashanasynan-aq iship keter edi. Predsedatel osyny oılap uzaq oıǵa ketip edi, mehanızatorlar ony qaıdan bilsin. Óz jaǵdaılarymen bolyp ketti, endi qaıtedi? Segiz kisige bir qasyq.

1956

---