InfoHub Logo

Ertede, japan dalada, myjyraıǵan eki shym úıdiń birinde shyr etip dúnıege bir náreste keldi. Náresteniń tili shyǵa bastaǵannan-aq ákesi oǵan «Qudaı bir, paıǵambar haq, quran shyn» dep úıretti. Odan ári saýaty jetpedi, moldaǵa berdi. Molda «Álipte joq bı astynda bir noqat, tı ústinde eki noqat, sı ústinde úsh noqat» dep úıretti. Sóıtip, bir jylda azar degende arabsha hat tanypty. Bala on jasynan asqan soń, bir jyl orys mektebinde oqydy. Mekteptiń, ustazdardyń bergen bilimi osy ǵana. Sizder qazir sol balanyń seksen jasyn toılap otyrsyzdar. Toılaryńyz qutty bolsyn. Seksenge ol jáı kelgen joq jáne basqalar kelgen jolmen kelgen joq. Sony qardy ombylaı, tóteleı júrip jetti.

Ondaǵan jyldar boıy ol uly Lenın partıasynyń, sovet úkimetiniń múshesi. Ondaǵan jyldar boıy ǵalymdardyń, akademıkterdiń qatarynda. Osylardyń ústine jazýshy. Kóz kórmese buǵan naný tipti qıyn, kórgen soń nanbasqa bolmaıdy. Al, osy dárejege qalaı jetti?— degen suraq týady. Jetýinde eki-aq sebep bar. Birinshi sebep: áýel basta náresteniń basyna tabıǵat ózi bir qasıetti dándi salyp jiberipti. Sol dánniń qýaty, qudireti jetkizdi. Biraq, dán qansha qudiretti bolsa da ózdiginen mardymdy eshteme bitirmeıdi. Bap tileıdi. Baptaýshy — zamany, sovet zamany, sovet topyraǵy, sovet áýesi boldy. Zamandy bastaýshym, baptaýshy uly Lenın partıasy boldy. Mine, sonymen men adamshylyqtyń nedáýir joǵary satysyna kóterildim. Aldyma qarasam, ózimnen ozyqtardy kórem, ózimdi-ózim kemsinem. Artyma qarasam, ózimnen keıin qalǵandardy kórem, shúkirlik etem. Shúkirlik kerek. Nápsi toımaıdy, bolǵan saıyn bola bersem deıdi. Aǵar bola berse, tozbasa, ólmese adam dúnıege syımas edi, dúnıeniń ózin jep bitirer edi. Sondyqtan tozý, ólý zańy bar. Bul zańǵa baǵynbaıtyn eshkim, ishteme joq.

Maǵan arnap jyly sózder aıtylyp jatyr. Jyly sóz jan semirtedi. Semizdik keıde keıbir adamdardy esirtedi. Saıasat maıdanynda bolsyn, ádebıet maıdanynda bolsyn, jalpy ǵylym, bilim, óner maıdanynda bolsyn esirgen adam aqylynan adasady. At jalyn tartyp mingeli qulaǵymnan bir sybyr ketken emes. Áman: «esirme, esirme» dep turady. Sondyqtan men esire almadym. Degenmen, kóptiń qoshemeti kóńildi kóterdi, tipti uıtqytady, sonymen birge moıynǵa úlken mindet artady. Osy mindetti atqarýǵa qýat qanshama jeter, ómir qanshaǵa jeter — keleshek kórsetedi, al atqarý jolynda aıanbaıtynyma sene berińizder.

Saıyp kelgende, qoshemetterińizdiń bári ádebıet úshin. Qazaq ádebıeti bundaı qoshametterdi buryn kórgen emes. Tek bizdiń zamanymyzda ǵana, sovet zamanynda ǵana kórip otyr. Kórip qana qoımaı halyqtyq dástúrge aınaldyryp jiberdi.

Dástúr jasaý qıynnyń qıyny. Jer astyn úńgip jol salýdan jaqsy dástúr jasaý qıyn. Jasalǵan jaqsy dástúrdi buzý taý buzýdan qıyn. Jaqsy dástúr búgingi qaýymǵa jasap berip ketken dańǵyl joly. Sovet dáýiriniń ádebıet jolyn aldyńǵylar jasap ketti. Keıingiler sol joldyń jalǵasyn jasaı bermek. Ádebıet degenimiz — halyq aınasy, aına durys kórsetse quba-qup. Qısyq kórsetse qoqystardyń astynda qalady. Ádebıet — adam janynyń, adam pıǵyldaryn tárbıeleıtin eń kerekti quraldyń biri, biri bolǵanda biregeıi. Sol ádebıet tilmen jasalady. Til ár halyqtyń, ár ulttyń eń kórkem, eń aıqyn qudiretti sıpaty. Til — kún shalmaǵan qarańǵy kóńildi shalady, kún jylytpaǵan, tas kóńildi jylyta alady. «Óner aldy qyzyl til» degen qazaq. Óle-ólgenshe til qadirin kótere berelik. Buryn ana tilimiz bireý bolsa, endi ekeý — qazaq tili men orys tili. Bul ekeýiniń birin ǵana bilgen ult bir aıaǵy, ne bir qoly joq dimkás adam tárizdi. Sovet jerindegi árbir ult óziniń óner-bilim tabystaryn orys tili arqyly dúnıege taratady. Dúnıede bolyp jatqan óner-bilim tabystaryna orys tili arqyly qol jetedi. Bizde qazir osy eki tildiń birin ustap, birin tastap júgender baıqalady. Olar ózderiniń dimkás ekenin sezbesten tanaýyn kóteredi. Sezdirý kerek olarǵa.

Ulan-baıtaq sovet eliniń ár jerinen, alystan, jýyqtan kelip, osy, keń saraıda úlken toptyń bas qosýyna sebepker bolǵanyma qýanamyn, kórsetken syı-qurmetterińizge, ıgi tilekterińizge kópten-kóp rahmet. Bárimizge baǵyt berip masaıratyp qoıǵan uly Lenın partıasyna kópten-kóp rahmet!

Dekabr, 1982

---