InfoHub Logo

Ońtústik Qazaqstan obylysy
Shardara aýdany
№ 16 kolej
Oryndaǵan: A-51 top stýdenti Haırýlla Dáýlet Baqytuly
Jetekshisi: Aıtenova Nurgýl Ydyrysqyzy

Selen men telýrdiń birneshe fızıkalyq konstantalary 1 kestede berilgen. Al bý qysymdary 2 kestede berilgen.

1 keste

Selen men telýrdyń fızıkalyq konstantalary

Qasıeti	Selen	Telýr
Atom salmaǵy	78,96	127,61
Rettik nómiri	34	52
Ion radıýsy , Ǻ/1303/	İİ – 1,93 İV-0,69 Vİ-0,35	İİ – 2,11 İV-0,89 Vİ-0,56
Tyǵyzdyq, g/sm3	Amorfty 4,27 Monoklındi 4,47 Súr 4,80	Untaq  tárizdi  5,85-6,15 Krıstaldy  6,24
Balqý temp.,0S Qaınaý temp., 0S	217-220 680-688	452 990,1
Qattylyq (krıstaldyq túr), kg/mm2	75	27

Telýr qalypty jaǵdaıda eki túrde bolady: krıstaldy aq-kúmisti zat túrinde jáne qoıý-sur  untaq túrinde, qara tústi dese de bolady. Biraq  untaq tárizdi telýr amorfty zat emes ekendigi kórsetilgen, onyń da geksagonaldy qurylymy (β-túri), krıstaldy (α-túri) sıaqty. Untaq  tárizdi telýrdy  N₂TeO₃ eritindisin kúkirtti gazben, qalaıy hlorıdi jáne basqa da totyqsyzdandyrǵyshtarmen totyqsyzdandyryp  alady. Qyzdyrǵanda krıstaldy telýrǵa aınalyp ketedi. Telýrdyń bir túrden basqaǵa aýysý núktesi 354⁰S-ta  jatady.

2 keste

Selen men telýrdyń býynyń qysymy

Selen		Telýr
t, 0S	r, mm. Synap baǵany	t, 0S	r, mm. Synap baǵany
215	0,0047	488	0,468
221,0	0,01	511	1,0
238,0	0,0138	578	3,34
274,8	0,1	605	5
343,7	1,0	629,9	10
390	3,0	697	20
430,7	10,0	753	40
480	21,0	791	100
546,3	100,0	990,1	760
620	313,0	-	-
660	550,0	-	-
648,8	760,0	-	-
710	970	-	-

 

Selen men telýr  hımıalyq qasıetteri jaǵynan kúkirtke óte uqsas,  S-Se-Te  qatarynda metaldyq qasıet ósedi, al beımetaldyq qasıet tómendeıdi. Qalypty temperatýrada selen men telýr aýady ózgermeıdi, biraq jańadan tunǵan untaq tárizdi telýr aýada tez totyǵady  jáne de paıda bolǵan TeO₂ sýmen álsiz árekettesedi. Nyǵyz selen men telýr qalypty jaǵdaıda sýmen árekettespeıdi.

Selen men telýr totyqtyrǵysh-qyshqyldarda erıdi, kóbinese azot qyshqylynda. Tuz qyshqyly men suıytylǵan kúkirt qyshqyly olarǵa áser etpeıdi.  Konsentrli kúkirt qyshqyly selen men telýrdy eritedi, jasyl eritindi SeSO₃  jáne qyzyl-kúlgin TeSO₃  túziledi. Osy eritindilerdi sýmen suıyltsa elementtik selen men telýr bólinedi.

Selen men telýr sýtek peroksıdinde, kúıdirgish siltilerdiń kúshti eritindilerinde erıdi:

3E + 6KON →K₂EO₃ + 2K₂E + 3N₂O,

Mundaǵy: E – selen nemese telýr.

Eki elementte gologendermen ońaı árekettesedi. Kúkirt sıaqty, selen Na₂SeO₃ jáne KSN-de erıdi, nátıjesinde Na₂SSeO₃ – selenosýlfaty jáne KSNSe^-  selenosıanıt túziledi.

Ádebıetter tizimi:

1. Fersman A.E. Redkıe metaly. 1932, № 4-5.
2. Sajın N.P., Meerson G.A. Redkıe elementy v novoı tehnıke // Hım. naýka ı prom., 1956. T.İ, № 5.
3. Meerson G.A. ı Zelıkman A.N. Metalýrgıa redkıh metalov. Metıallýrgızdat, 1954.
4. Zelıkman A.N., Samsonov G.V., Kreın O.E. Metalýrgıa redkıh metalov. Metalýrgızdat, 1954.
5. Tronov V.G. Kklad rýsskıh ýchenyh v hımıý redkıh elementov. Izd. Znanıe, 1952.
6. Vınogradov A.P. Geohımıa redkıh ı rasseıannyh hımıcheskıh elementov v pochvah. Izd. AN SSSR, 1950.

---