InfoHub Logo

Qalanyń qaq ortasynda shaǵalalar ushyp júr. Myńdaǵan mashınadan shyqqan sasyq ıis, shahar ústin tumshalap turǵan tútin...

Aý, osyndaı jerde shaǵalanyń ne sharýasy bar? Myna qara qala aq shaǵala júretin jer me, qudaı-aý! Ketpeı me sonaý shalqyp jatqan aıdyn kóline. Tolqyndy tolqyn qýalaǵan, kún nuryna shaǵylysyp jarqyrap jatqan jánnatty dúnıege...

Myna tunshyqqan qalada nesi bar, a? Múmkin qyzyq úshin, qumyrsqanyń ıleýindeı jybyrlaǵan qý tirshilikti kórý úshin jaı saıahattap keletin shyǵar.

Qalanyń qaq ortasynda shaǵalalar ushyp júr... Bir túrli úılespeıdi. Qalanyń ishin qasqyrlar kezip júrse, qandaı bolar edi. Úılespeıdi ǵoı. Myna shaǵalalardiki de sondaı.

Qasqyrlar kelse, qalanyń turǵyndary tyrqyrap qashyp, mılısıa, múmkin armıa dúrliger edi.

Shaǵalalardan eshkim qoryqpaıdy. Shaǵalalar aspanda qalyqtaıdy. Adamdar aspanǵa qaraýǵa da murshalary joq. Jerden kóz almaı asyǵyp, aptyǵyp bara jatady. Al shaǵalalar qalanyń qaq ortasynda ushyp júredi.

Sóıtse, onyń syry bar eken.

Aınalasy tórtkúl bolyp kelgen mahallanyń (ıaǵnı kvartaldyń) orta tusynda qoldan soqqan, árkim álinshe árqıly qıýlastyrǵan garajdar turady. Temirden soǵylǵandary, qyshtan órilgenderi... bar. Biraq báriniń tóbesi qańyltyr.

Álgi shaǵalalar sol qańyltyrǵa kelip qonady. Ary-beri jorǵalap júredi. Ádette onda jabaıy kepterler de az emes. Olar endi shaǵaladan yǵysady. Óıtkeni shaǵalalar kepterlerden góri irileý.

Bular garajdardyń tóbesine nege úıir dese, sol úıshikterdiń irgesinde qoqys qoraptary oryn teýipti. Sońǵy kezde qoraptardyń jańa túri shyqqan. Qoqys salatyndaı emes, sál úlkendeý bolsa, adam turatyndaı. Jalt-jult etedi. Qaqpaǵy jáne bar.

Qaqpaǵy kóbinese jabýly turady. Olardy erteńgisin el ornynan endi turyp jatqanda, ıyqtaryna dorba ilgen áldekimder kelip ashady. Qoraptyń ishin tintip, al kelip bir aqtarsyn. Kerek-aý degen zattaryn ıyqtaryndaǵy dorbaǵa tyqpalaı beredi. Kerek emesin laqtyryp tastaıdy.

Qorap qoparýshylardyń kepıetteri — tiri árýaq. Beti-bastary kir, isińki, saqal-murttary ósken, shashtary qobyraǵan, kózderi qyp-qyzyl.

Bular shaǵalalardyń ári dosy, ári jaýy dese de bolady.

Dosy bolatyn sebebi: qanǵybastar qoraptyń qaqpaǵyn ashady. Áıtpese shaǵalalar asha almaıdy ǵoı. Jaýy bolatyn sebebi: qoraptyń ishindegi ilip alaryn qaldyrmaı dorbalaryna salyp áketedi.

Keıde qoraptan jarty bólke, shırek bólke nan da shyǵady. Shaǵalalarǵa keregi de sol nan. Ol biraq qańǵybastardan artylmaıdy.

Nesibelerin jıip-terip alǵan soń, qańǵybastar alysqa uzamaı-aq, qaz-qatar tizilgen garajdardyń artyndaǵy aǵashtardyń kóleńkesine baryp jaıǵasady. Sol jerde tapqan-taıanǵandaryn dorbalarynan shyǵaryp, ortaǵa úıip, tamaqtana bastaıdy.

Myj-tyjy shyqqan gazet dastarqannyń ústinde ne joq deısiń — bári bar. Tuzdalǵan pomıdordyń myjylǵan qaldyǵy, jartysy tistelgen jartykesh qıar, qabyǵy qabat-qabat bolsa da solyńqyraǵan pıaz, qatqan nannyń neshe túri, jartylaı kúıip ketken káýap, kógistenip ketken mánti. Osynyń bárinin ústinen shoqıyp qarap turǵan bir bótelke zahar araq...

Tyrnaqtary aıýdaı eki erkektiń ortasynda jalǵyz áıel. Bet-aýzy dombyǵyp, kóziniń aınalasy kólkildep ketkeni bolmasa, bul ózi áli jap-jas qyz eken. Biraq júris-turysy, túr-turpaty ábden tıtyqtaǵan adamnyń syıqy. Aıaq alysy sylbyr. Eki erkek bótelkedegini qaq bólip iship, solǵan qıardy qarsh-qarsh shaınap jatqanda, myna uzyn etektisi dastarqannan shettep, ala dorbasyna basyn qoıyp, bir jambastap qısaıa ketti.

Osy kezde garajdyń qoqys qoraptaryn aınala ushyp júrgen aqshaǵalalar jerde jem tergen kepterlermen aralasyp, ala dorba jastanyp jatqan urǵashynyń janyna jaqyndap-jaqyndap kelip, áldenege alań syńaı tanytyp, araq iship otyrǵan eki erkekke eleýsiz qarap, jorǵalap júrdi.

Álgi eki erkek bótelkeniń aýzynan qylq-qylq etkizip bir-eki jutqannan keıin-aq beti-bastary qısańdap qaldy.

Ala dorbany jastyq qylyp, jantaıyp jatqan qyzdyń lezde kózi ilinip ketip, bir ǵajaıyp tús kórdi. Túsinde aýylǵa barypty. Aýyly qumnyń shetinde, shahardan shalǵaı edi.

Alystaǵy qoıly aýyldy tań qaldyryp, Jańyl qyz kúmis qanattary jalt-jult etken ushaqqa minip keldi. Ushaq qoıly aýyldyń irgesine kelip qonǵanda, kempir-shal, bala-shaǵa, er-azamat qalmaı túgel jınaldy.

Ushqysh kisi ushaqty arǵymaq at qusatyp qazyqqa baılap qoıdy.

Jurt shetinen Jańylmen qushaqtasyp kórisip:

— Aman-esen oqýyńdy bitirip qaıttyń ba? — desip máre-sáre.

Endi birde Jańyl appaq kóılek kıipti, kelin bop túsken eken deıdi, tóbesinen gúl jaýyp, bári quttyqtap, ý da shý...

Kenet aıqaı-uıǵaı shyǵyp, adamdar bir-birimen janjaldasyp, tóbelesip ketedi.

Sóıtip jatqanda, Jańyl oıanyp ketti. Qarasa, qasyndaǵy eki erkek birin-biri qylqyndyryp jatyr.

Túbinde bir jutymdaı araq qalǵan bótelkeni biriniń qolynan biri julyp almaq bolyp, kókpar tartqandaı talasady-aı kep.

Jańyl qaısysyna jaq bolaryn bilmeıdi. «Biriń ólip, biriń qal» deıin dese, oǵan da qımaıdy. Óziniń ishin bireý burap-burap jibergendeı, jany kózine kórinip, eki erkektiń janjalyna da qaraı almaı, ózimen ózi álek.

Tolǵaq qatty qysqanda, shydaı almaı qatty yńyranyp, dereý alaqanymen aýzyn basa qoıdy. Esirik erkekter estip qoımasyn degeni. Bala týlaǵan ishin bir qolymen basyp, eńbektep qalyń aǵashtyń arasyna kirip ketti.

«Jaqsy ıt óligin kórsetpeıdi» deýshi edi aýyldaǵy ájesi. Onyń ústine ana mas nemeler ıttik istep júre me dep te seskengen. Jany jaman qysylǵanda kóz aldyna apasy baıǵus keldi. Apasy — Bıǵaısha marqum bolǵan. Shaly ekeýi ómir boıy alystaǵy qumda sovhozdyń qoıyn baqty.

Osy qazir ólimshi haldegi Jańyl sol alystaǵy qumda dúnıege kelip edi. Áke-sheshesi qysy-jazy qoı sońynda bolǵan soń, bul sovhoz ortalyǵyndaǵy mektepti nemere aǵasynyń úıinde jatyp oqydy.

Mektepti ortasha ǵana baǵamen bitirse de, qoıshynyń balalaryna jeńildik bar degen soń dúrmekke ilesip N qalasyna tartqan.

Oqýǵa túse almady. Elge qaıtýǵa namystanyp, qaıdaǵy mylqaýlar mektebine «tehnıchka» degen jumysqa ornalasyp edi.

Mylqaýlar mektebiniń bastyǵy dúleı neme eken, Jańyldy bólmesine ońasha shaqyryp alyp, áli beti ashylmaǵan beıkúná qyzdy turǵan ornynda bas salyp... degizgen. Odan taǵy, taǵy...

Keıinirek saýnaǵa aparatyn boldy. Sóıte-sóıte ystyq-sýyǵy basylǵan soń, syrttan keletin qonaq-dostarymen qosaqtap jiberetindi shyǵardy. Sol-sol eken, endigi jerde Jańyl erkinen aıyrylyp, Qaqpaqyl dop sıaqty qoldan-qolǵa ótip ketti-aý.

Al alystaǵy anasy bolsa:

— Qyzymyz N qalasynda oqyp júr! — dep aýzyn tompaıtyp, kúmpildep sóıleıtin bolǵan.

Endi sol anasy myna jan tásilim kezde kóz aldyna kelip tura qaldy. «Qulynym, qudyqqa qulap kettiń ǵoı», — dep shyńyraýǵa qolyn sozady.

Sol-sol eken, ústi-basy jylbysqy sharana jerge domalap tústi. Baqyrǵan daýsy shyqqandaı boldy da, lezde úni óshti. Týmaı, týa shókkir! Jańyl jalma-jan balanyń aýzyn basqan... beıkúnániń úni shyqpaı qaldy.

Bala baıǵus: Jaryq dúnıege men kele jatyrmyn! Al endi ash qoınyńdy! — dep baqyra jar salmaqshy edi, anasy: «mastar oıanyp ketip, álek salar» dep qorqyp, náresteniń aýzyn qaıta basty. Sharanadan arylmaǵan bir japyraq neme tabanda tunshyǵyp, úni múlde óshti.

Aıaq-qoly ádepkideı tyrbańdamaıdy, judyryqtaı qyzylshaqa bylq-sylq. Jańyl sorlynyń úreıi ushyp, basyndaǵy aq oramalǵa ony oraı saldy. Kenet emshegi syzdap, omyraýynyń syrtyna shyp-shyp sút shyqty. Mundaıda balany emizý kerek-aý degen esine túsip, oraýly sorlyny omyraýyna taqap edi, judyryqtaı shirkinnen tirshilik belgisi bilinbedi.

— Jańylka, qaıdasyń? — dep qaldy mas daýys.

Jańyl sasqalaqtap, sharanany analar kórip qoımasyn dep tez ornynan turyp, oraýly náresteni dereý qoqys qoraptyń ishine aparyp tastaı saldy.

Sonan soń, túk bolmaǵandaı, eshteńe kórmegendeı:

— Men mundamyn, — dep kıreleńdep mastardyń qasyna kelgen.

* * *

Qudaıdyń qudiretinde shek joq. Shek keltirgender top-tobymen tozaqta tur.

Dúnıeniń de shegi joq. Shegi joqty adam baıǵus qaıdan boljaıdy. Tipti júırik kóńildiń kók dóneniniń ózi dúnıeniń shegine jete almaı dińkeleıdi.

Alla-taǵala sheksiz, shetsiz álemdi jaratty. Álemniń basy da joq, aıaǵy da joq. Sol sheksiz álem Allanyń ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda. Ol bárin de kóredi. Bárin de biledi. Bar qylam dese bar qylady, joq qylam dese joq qylady.

Alla taǵala qap-qarańǵy túnde qap-qara qumyrsqany da kóredi.

Sonshalyqty qudiretti kúshti Jasaǵan Iemiz úshin úlken qalanyń ishinde, bir top taldyń tasasynda eki maskúnem men Jańyl dese — atyna laıyq jalǵan dúnıede jańylysyp júrgen miskin qyzdy kórý túk te qıyn emes.

Oqıǵanyń qalaı-qalaı órbıtinin aldyn-ala bilgen Jaratýshy Qudiret N qalasyna, qoqys qoraptary qoıylǵan pushpaqqa jeti perishteni ádeıi attandyrǵan. Jeti perishte aqshaǵalalar beınesinde qalanyń kógershinderimen aralasyp, qańǵybastardyń qasynan shyqpaı qoıǵan. Bir sumdyqtyń bolaryn sezgen.

Aqyry dúnıe tóńkerilip, astan-kesteni shyqqandaı orasan kúnákar qylmys jasaldy. Dúnıe qaqpasyn asha bergende, perishtedeı náreste opat boldy.

* * *

Dál sol kúni, dál sol saǵatta, ıesiz qalǵan eski garajda, ıesiz jabaıy qańǵybas qara mysyq, Qudaıdyń qudireti shyǵar, Jańyl jazǵan jalǵyz balasyn týa almaı, jany alqymyna kelip jatqanda, birinen soń biri tórt soqyr tapty. Tórteýin de jalap-juqtap, ústinde bir jalqyq qaldyrmaı, qurǵatty. Kózin asha almaǵan tórt soqyrǵa kesirtkedeı kerilip jatyp, emshek emizdi. Qara qabylandaı qara mysyqtyń bul balalary endi mundaı kútimnen keıin biraz kúnnen soń, kózderi ashylyp soqyrdan máýlenge aınalmaq.

Qara mysyqtyń qojaıyndary bul mekennen qonys aýdaryp, basqa qıyrǵa kóship ketken. Úılerine beıtanys bireýler kirgen. Qara mysyq beıtanystardy jatyrqasa da, úırenshikti úıine kirmek bolyp umtylyp edi, qojaıynnyń aldy-artyn birdeı maı basyp ketken jýan qatyny:

— Oıbaı, qara mysyq! — dep baj ete qaldy.

Dalbasa senim-nanym boıynsha qara mysyq aldynan kes-kestep ótse, adamnyń joly bolmaıdy-mys.

Osylaısha qara mysyq óziniń týǵan úıine kire almaı, lezde BOMJ (oryssha: bez opredelennogo mesta jıtelstva) bolyp shyǵa kelgen. Endi ol ıesiz eski garajdy panalap, tyshqan aýlap, qoqys qoraptardy jaǵalap, timiski tirshilikke kóship edi ǵoı. Ózi qara, ózi jabaıy mysyqtan obal bilmes nadandar shaıtannyń ózin kórgendeı úreılener edi. Sóıtse...

* * *

Bet-aýyzdary dombyǵyp, úsigen kartoptaı tońazyǵan, kózderiniń aldy kólkildegen BOMJ-dar Jańylǵa bajyraıa qarap qalyp:

— Qaıda júrsiń, bládýesh chto lı? Ózińniń lezde qur súlderiń qalypty ǵoı, blád, — desti.

Keshe ǵana birge araq iship, qushaqtasyp birge turyp, birge jatatyn ashynalary qazir Jańylǵa jabaıy ańdar sıaqty bolyp kórindi. Óziniń osylarmen birge júrip, birge jatyp, birge turǵanyna tańyrqaǵan: jaman tús kórip, sodan oqys shoshyp oıanǵandaı, ústi-basynyń bári qusyqqa, nájiske bylǵanǵandaı, jalt burylyp, qoqys qoraptarǵa qaraı tura júgirdi.

Ókpesin qolyna alyp, jetip kelse, qoqys qoraptyń ishinde aq oramal da joq, sharana da joq. Temir qorapqa belýaryna deıin asylyp, qoqysty qolymen ary-beri aýdaryp, túk qaldyrmaı aqtardy. Joq!

Apyr-aý, arada bes mınýttaı-aq ýaqyt ótti. Bireý-mireý kelip alyp ketti deıtin emes. Mundaı eleń-alań bozala tań shaǵynda qoqys qorapqa eshkim de kele qoımas edi. Bireý kelse, ony Jańyl kórer edi ǵoı. Ol tipti jańa kelgen izimen keri qaıtty ǵoı.

Ózegi órtenip bara jatqandaı kózinen jas parlaı berdi.

Zarla baıǵus, saıqal zamannyń qurbandyǵy. Sen endi osy zamannyń qoqys qoparǵan tastandysyń. Tastandydan tastandy týady. Seniń deneńnen dene bólinip shyqty. Biraq týmaı jatyp ol da tastandy boldy.

Endi nesine zarlaısyń, beıshara.

«Erdi namys óltiredi, qoıandy qamys óltiredi». Namystanasyń. Biraq sen er-azamat emessiń ǵoı. Sen alystaǵy aýylda, tóbe-tóbe qumdardyń arasynda ósken qyz ediń. Az úıli aýylyńda tórt synyptyq shaǵyn mektep bar edi. Ony bitirgen soń sovhoz ortalyǵyndaǵy on jyldyqqa kóship, ınternatta jatyp oqydyń.

«Qyz balaǵa qyryq úıden tıý» deýshi edi-aý baıaǵyda áýlıe kempirler. Qaıran da qaıran, oqymaǵan pedagogtar-aı! Internattaǵy jýan qara qatyn ol ájelerge múlde uqsamaıtyn. Aılyǵyn alady, tamaǵy ınternattan, aýqattyń qalǵan-qutqanyn dorbaǵa salyp alyp, úıine qaıqaıyp qaıtatyn kádimgi salpy etektiń ózi edi.

Ol tárbıeshi bolyp jarytpady. Eshqashan oń-soldy kórsetip, jón-josyq aıtpady. Sóıtip Jańyl da ınternattan esh tárbıe kórgen joq, áıteýir, atestat degen kók qaǵaz aldy.

Jańa boı jetip qalǵanda, alqyn-julqyndaý ósken Jańyl qyz qoıshy áke-sheshesiniń bes qoshqaryn sattyryp, sonyń aqshasymen oqýǵa jónelgen...

* * *

Olar — shaǵalalar jeteý edi. Jeteýiniń bireýi — jetekshi. Tóbesinde kádimgi aıdary bar. Óte bir zárý sátterde sol aıdary tikireıip, seksıe qalýshy edi! Dál qazir sondaı sáttiń kelgenin bildirip, aıdary bir jatyp, bir turyp, qarbalas sát-zaman týǵanyn bildirip, daýsy shańqyldap: «Ha-ha-ha, ha-ha-ha» dep jantalas haldi bildirdi.

Shah-shaǵalanyń ne aıtqanyn lezde túsingen alty shaǵala qoqys-qorapqa tez-tez túsip, aq oramaldyń búkteýin jazyp jiberip, sharanany matanyń qaq ortasyna jatqyzyp, eki shaǵala aıaq jaǵynan qyzyl tumsyqtarymen tistep alyp, aq jaımany tik kóterip, aspanǵa ushyp shyqty.

Shah-shaǵala olarǵa jol basshy bolyp, oq boıy bıikke kóterilgen soń, qıly-qıly tirshiligi bar, tómende osyraq mashınalary jybyrlaǵan, aýasy tar, múńkigen N shaharynyń ústinen bir aınalyp, áli de jarqyrap turǵan Sholpan juldyzyna qaraı bet aldy.

Aspan álemindegi qubylystardy kóz ilmeı baqylap otyratyn observatorıa deıtin mekemeniń kezekshi qyzmetkeri qazan aýzyndaı teleskoptyń áınegin qaıta-qaıta súrte berdi. Biraq áınek tap-taza. Al endi teleskopqa úńile berse boldy, kózge túsken aq shel sıaqty birdeńe jabysyp qalǵandaı. Endi sony súrtip tastaıyn dese, tap-taza.

Teleskoptyń kózindegi aq shel bir sátte ózinen-ózi joǵalyp ketti. Kezekshi úırenshikti álemge úńildi: jybyrlaǵan sansyz juldyzdar. Sansyz... sansyz degen uǵym beımálim dúnıe. Sol sansyzdyń ar jaǵynda ne bar degen suraq tursa ne dersiń.

Dúnıe-álem sheksiz de túpsiz. Al álgi ne óli ekeni belgisiz, ne tiri ekeni belgisiz sharana kótergen jeti shaǵala osy sheksiz de túpsiz álemniń qaı túkpirine qaraı ketti? Kim biledi?

Ony tek bir Alla ǵana biledi. Allanyń tapsyrmasyn múltiksiz oryndaǵan jeti shaǵala — Jeti perishte ǵana biledi.

Al kúnáǵa belshesinen batyp bara jatqan qara jerdiń betindegi N qalasynyń qaq ortasynda qoqys-qoraptardyń janynda mysyqty qan qaqsatyp, jańa týǵan soqyrlaryn káýap qylyp pisirip jep otyrǵan qos qańǵybasty baıqaýǵa bolar edi. Qara mysyq aspanǵa qarap mıaýlap, jer betindegi tirshilikten túńilip, beımálim jaqqa bezip ketti.

Kúıelesh-kúıelesh káýaptardy aýzy-basy qısalańdap jep otyrǵan qańǵybastardyń qasynda Jańyl kóringen joq. İshiń jylaı ma, jylamaı ma, óziń bil...

---