InfoHub Logo

Táýelsizdigimizge 20 jyl, al «Qazaqstan — 2030» uzaq merzimdi strategıalyq damý baǵdarlamasynyń ómirde naqty júzege asyrylyp jatqanyna da, minekı, on tórt jyl tolyp otyr. Bul jıyrma beles, jıyrma asý órkenıettik damý jolyna túsken táýelsiz jas memleketimizdiń durys baǵytta kele jatqanyn kórsetip berdi «Qaı portqa bet alǵanyn bilmeıtin kemeniń jeli ońynan turmaıdy» degen uly Senekanyń sózi bar. Al Qazaqstan atty alyp kemeniń ústinde ómir atty úlken muhıtta júzip kele jatqan biz bolsaq, qandaı portqa bet alǵanymyzdy aıqyn bilemiz. «Qazaqstan — 2030» — bizdiń adastyrmaıtyn baǵdar shamymyz. Sonaý alystan jarqyrap kórinetin shamshyraq maıagymyz.

Prezıdent Nursultan Nazarbaev elimizdiń keleshegin osy Joldaýynda ádebı metaforalyq teńeýmen bylaı dep beınelegen-di:

«2030 jylǵa qaraı Qazaqstan Ortalyq Azıa Barysyna aınalady jáne ózge damýshy elder úshin úlgi bolady dep senemin... Janýarlar áleminde Jolbarys týystas bolǵanymen, Barystyń ózindik erekshelikteri de bar. Bul ózine tán tektiligimen, bulalyǵymen, alǵyrlyǵymen, jasqanýdy bilmeıtin tákapparlyǵymen, batyldyǵymen, aılalyǵymen daralanatyn Barys bolmaq...»

Ketti kúnder elesi,
Nebir tońǵan, jylaǵan.
Qazaqstan kemesi —
Shtýrvalda Nur-Aǵań.
Bet túzedi senimmen,
Baqyt, shattyq portyna.
Meıirim bop tógilgen,
Tastap nur is artyna.
Onyń árbir isinde —
Kemeldengen bolashaq.
Al júzinde, júzińde
Imandylyq, Parasat.
Bári osynyń, osynyń,
Shyqqan nárse namystan.
Tyńdap sózin dosynyń
Aıdahar men Arystan,
Qajet bolsa osy kún
Qaımyǵady Barystan... —

dep sonaý Joldaý jarıalanǵan 1997 jyly-aq jyrlaǵanymyzdaı, Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy bedeli jyl saıyn bıikten bıikke kóterile berdi desek, artyq aıtqandyq bolmas. Dosty súıindirip, dushpandy kúıindirer nebir tamasha tabystarǵa qol jetkizdik.

Elder arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynastardy odan ári damytý, kólik-kommýnıkasıa, energetıka salalary, álemdik rynokqa shyǵýdaǵy birlesken jumys, kedendik, tarıftik retteý, aımaqtaǵy qaýipsizdikti nyǵaıtý máseleleri bir júıege keltirilse, bulardyń bári «Qazaqstan — 2030» daǵy «Ulttyq qaýipsizdik» atty 1-shi uzaq merzimdik basymdyqtaǵy josparly mindetter bolatyn. Demek, biz «Qazaqstan — 2030»-dyń ár tarmaqtaryn múltiksiz oryndap kelemiz desek te bolady.

Men «Qazaqstan — 2030» uzaq merzimdi baǵdarlamanyń negizi budan on bes jyl buryn emes, resmı túrde on toǵyz jyl buryn qalanǵanyn oqyrmandardyń esterine sala ketsem deımin. 1992 jyly Prezıdentimizdiń «Qazaqstannyń egemen memleket retinde qalyptasýy men damýynyń Strategıasy» atty alǵashqy ǵylymı eńbegi jaryq kórdi. Al odan bir jyl ótken soń, 1993 jyly «Qoǵamnyń ıdeıalyq birigýi — Qazaqstan damýynyń kepili» atty ekinshi eńbegi jarıalandy.

Mine, osy eńbekterdegi negizgi baǵyttar respýblıkamyzdyń 1995 jyly referendým negizinde qabyldanǵan jańa Konstıtýsıasynda jarqyn kórinis tapty. Biz budan Elbasynyń elimizdiń órkenıetti damýynyń teorıasyn sonaý táýelsizdigimizdiń alǵashqy kúnderinde-aq erte bastan oı eleginen ótkizip saraptaǵanyn kóremiz.

Elbasymyz sol alǵashqy eńbekterinde kezinde ózimiz shekpeninen shyqqan sosıalızmniń ómir sahnasyndaǵy óshý daǵdarystaryn alǵash ashyp kórsetken-di. Eńbektiń basty qundylyǵy da osynda tuǵyn. Aldaǵy talaı urpaq bir saıası qoǵamdyq qurylystyń jetistigi men kemistigin, joıylýynyń sebep-saldaryn endi Nursultan Nazarbaevtyń eńbekteri arqyly túsinip paıymdaıtyn bolady.

Sonymen zerdemizde saqtalyp qalý úshin sosıalızmniń túbine jetken «bálelerdi» Nur-Aǵańnyń «Qazaqstannyń bolashaǵy — qoǵamnyń ıdeıalyq birliginde» eńbegi arqyly taǵy bir saýsaqpen sanap, túsin tústep kórelikshi. Bul bizge qazir ómir súrip jatqan qoǵamymyzdy naqtyraq uǵyný úshin, táýelsizdiktiń qunyn tereńirek túsiný úshin qajet.

Birinshi — naryqty ekonomıka aldynda tize búgip, basyn ıgen josparly ekonomıka daǵdarysy.

Ekinshi — demokratıany qoljaýlyq etip, bilgenin istegen búrokratıalyq saıası bılik daǵdarysy.

Úshinshi — ınternasıonalızm degen atty búrkenshik etip jamylyp, ulttyń ýyz qasıetin qylyshpen qıǵylaǵan ulttyq daǵdarys.

Tórtinshi — ózgeniń jer-sýyn, qazyna-baılyǵyn tonaý maqsatynda týyndaǵan ekologıalyq daǵdarys.

Besinshi — adamdardy ádet-ǵurpy men salt-dástúrinen, nanym-seniminen aıyryp, máńgúrt etken ımandylyq daǵdarys.

Elbasy osy saýsaqpen sanap kórsetilgen apattardan shyǵý josparyn búkilálemdik azamattyq tájirıbemen baılanystyra otyryp, baǵdarlama syzyp, respýblıkanyń ózindik ıdeologıasyn usyndy. Ol — «Qazaqstan — 2030» uzaq merzimdik strategıalyq baǵdarlamasy. Demek, bizge ıdeologıa kerek eken, onsyz, ıaǵnı belgili bir maqsat-múddesiz qoǵamnyń alǵa jyljýy múmkin bolmaı shyqty.

Basty maqsat — eldegi barlyq saıası partıalar men qozǵalystardyń kúshterin halyqty naryq kúızelisinen alyp shyǵatyn birlikke, yntymaqqa toptastyrý. Ol — ultaralyq birlik. Óıtkeni Qazaqstan — kópultty memleket. Qaı ulttyń ókili bolmasyn, Qazaqstanda turady eken, ony qasıetti de kıeli Otanym dep moıyndap, onyń gúldenýi úshin qyzmet isteý.

Ol — ult ishilik birlik. Óıtkeni qazaq ultynyń ózi júzden, rýdan, taıpadan, bólimnen turatyn halyq. Jikke bólinemiz dep shildiń qıyndaı shashyrap toz-toz bolyp ketpeı, «bir halyqpyz, qazaqpyz, ózgelerge ónege-úlgi kórsetetin ultpyz, mynaý on segiz myń ǵalamnyń ortasynan alatyn bizdiń de ornymyz bar» — degen bıik senim, sezimde bolý.

Sóıtip, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵara otyryp, eń birinshi — áleýmettik baǵdarlanǵan aralas naryqty ekonomıka qurý; ekinshi — ulttyq kásipkerlikti qoldaý; úshinshi — óndiristi qurylymdyq jaǵynan qaıta qurý; tórtinshi — halyqty áleýmettik qorǵaý; besinshi — memleketterden ekonomıkalyq, saıası seriktestikter tańdaý; altynshy — respýblıkada quqyq mádenıeti men quqyqtyq reformany júzege asyrý; jetinshi — qazaq eliniń qorǵanys qabiletin saqtaıtyn ult qaýipsizdigin nyǵaıtý; segizinshi — bizdiń barlyǵymyz da burynǵy KSRO-nyń nemese TMD-nyń emes, táýelsiz, bolashaǵy jarqyn Qazaqstan memleketiniń azamaty ekenimizdi jan-júregimizben túsinip, uǵyný, sóıtip árbir adamdy bala kezinen «Qazaqstan — meniń Otanym, onyń men úshin jaýapty ekeni sıaqty, men de ol úshin jaýaptymyn» — degen qarapaıym oıdy boıyna sińirýge tárbıeleý; toǵyzynshy — til mádenıetin kóterý, onyń ishinde ózge tilderge kóleńke túsirmeı, qazaq tilin mádenıettiń bir bóligi retinde, barlyq qazaqstandyqtardy biriktirýdiń qosymsha faktory retinde qarastyrý.

Ol barlyq ulttar men ulystarǵa qazaq halqynyń mádenıetin, dástúrin, ádet-ǵurpyn, turmys-tirshiligin tanytyp bildirýdiń negizgi uıytqysy bolýy tıis. Onynshy — elimizdiń kópultty ǵana emes, kópdindi ekenin de eskerip, oǵan túsinistikpen qaraý. Dinge ıdeologıalyq qarsy turýdan bas tartý, biraq dinı sezimderdi qoǵamda janjal týǵyzý úshin paıdalanýǵa jol bermeý, eń sońynda osyndaı jańa ıdeıalyq tujyrymdamany júzege asyratyn ınstıtýttardy aıqyndaý. Osylaı qoǵamdy reformalaý isinde nasıhatshylar men ıdeologtardyń, onyń ishinde birinshi kezekte memlekettik qyzmetshilerdiń tereń bilimdi toptaryna súıený. Olar qalyń buqaraǵa, ásirese jergilikti halyqqa ekonomıkalyq strategıa men taktıkany belsendi túsindirip, jetkizýshiler bolýǵa tıis.

Minekı, siz ben biz bolyp júzege asyratyn mindetterimiz osylar bolmaq. Jáne bul mindetterdiń kóbi ótken on jyldyń ishinde búge-shegesine deıin úńilip qaraǵan adamǵa júzege asyp jatqany taıǵa tańba basqandaı aıqyn kórinip tur.

Mańǵystaý — respýblıkamyzdaǵy ádet-ǵurpynyń, salt-dástúriniń, ádebıeti men mádenıetiniń qaımaǵy buzylmaǵan qazaqtar basym turatyn oblystardyń biri. «Qazaqstan — 2030» baǵdarlamasyna saı túbek túlep, júıeli damyp keledi. Aqmarjan ásem qala Aqtaý elimizdegi eń kórikti qalanyń birine aınalyp keledi.

Elbasy «Aqtaý sıtı» qala qurylysynyń bastalý rásimine qatysyp, sáttilik tilep ketti. Aqtaý — sonymen birge teńizge shyǵatyn qaqpa. Munda birneshe zaýyttar dúnıege keldi. Kórshimiz Túrikmenstanmen baılanys jaqsarýda. Eki eldi baılanystyratyn temir jol, avtomobıl joldary salynýda. Bıyldyń ózinde aımaqtyń ekonomıkasyna 70 mlrd. teńge ınvestısıa quıylypty.

Al Mańǵystaý munaıy elimizdiń ekonomıkasyn nyǵaıtýda basty faktordyń biri bolǵany belgili. «Mańǵystaýmunaıgaz» AQ otandyq 30 korporatıvti kóshbasshynyń aldyńǵy qatarynda keledi. Jaz boıy Aqtaý qalasyndaǵy kórkeıtý jumystary bir tolastaǵan joq. Asfált joldar tóseldi, jylý, sý qubyrlary tartyldy, tynymsyz jumys istegen alyp krandar, yńǵaıly jaǵajaılar kelýshilerdiń kóńilin eriksiz jaǵymdy áserge bóleıdi. İstelip jatqan ıgi isterdiń bári oblys ákimi Kósherbaev Qyrymbek Eleýulynyń qarymdy qaıratkerligin dáleldeıdi. Ol ózge ákimderdeı kele stolǵa otyryp alyp, eldi sálemdememen basqarǵan joq, aımaqty erinbeı aralap, aýdan emes, ár aýyldyń tynys-tirshiligimen tanysty, kózimen kórdi, kóńilge túıdi. Halyqpen jarqyn júzdesti.

Táýelsiz Qazaq Eli jerimiz kólemi jaǵynan dúnıejúzinde 9-shy orynda, al halqynyń sany jóninen 71-shi orynda eken. Mıneraldyq baılyǵy jaǵynan asa baı elderdiń sanatynda. Tústi, sırek, qymbat metaldar óndirýden 3-6 oryndardamyz. Al munaı qorynan 10-shy orynǵa ilinýge múmkindigi bar.

Qazaqstannyń gúldenýi úshin eń basty nárse — birlik pen yntymaq. Al olar bizde bar. Ǵulama jazýshy Ábish Kekilbaevsha aıtsaq: «Qýana bilmegenge qut darymaıdy, baǵalaı bilmegenge baq qonbaıdy, tabyna bilmeıtin qaýymnan Paıǵambar shyqpaıdy, baǵyna bilmeıtin halyqqa Patsha qutaımaıdy. El sodan baryp azady, jer sodan baryp tozady...»

Demek, baǵalaı bilsek, óz qandastarymyzdan shyqqan Paıǵambar da, Patsha da bar. Tek solardy kóre bilelik, sońynan ere bilelik. Jetistikterimizdiń jemisin tere bilelik.

Bir kórshimiz — Arystan,
Bir kórshimiz — Aıdahar.
Ońbaıdy eken alysqan,
Panalar jer qaıda bar?
Batyl, alǵyr bolmasań,
Biri daıyn utýǵa.
Jalyn atyp janbasań,
Biri daıyn jutýǵa.
Meken etseń saqtana,
Eki alyptyń arasy.
Barys bolyp tek qana,
Kóziń jalyn shoqtana,
Aman-esen qalasyń.

Tizemiz dirildemeı, alyptarmen alypsha sóılesý dárejesine alǵashqy jıyrma jylda jettik. Jańa álemdegi jańa Qazaqstannyń kók baıraǵy árdaıym bıikten jelbireı bererine qarapaıym azamaty — meniń senimim sheksiz.

2011 jyl.

---