InfoHub Logo

2008 jyly kıeli de qazynaly óńir Mańǵystaýdyń óz aldyna otaý tigip, oblys bolyp qurylǵanyna 35 jyl toldy. Ekonomıkamyz qaryshtap, áleýmettik ahýalymyz kóterilgen, mádenıetimiz ben ónerimiz tasyp-tolǵan búgingi uly ózgerister men órkendi ister sol kezderden bastaý alǵan-dy.

Búginde ataq-dańqy aıdaı álemge jaıylǵan oblysymyz qalaı quryldy? Osy saýal bizdi oblys ákimi janyndaǵy ardagerler keńesiniń múshesi, "Munaıshy " qoǵamdyq qorynyń aımaqtyq úılestirýshisi Kıikbaı Rzahanovqa alyp barǵan edi.

— Kıeke, "Shańyraǵy shalqaq, keregesi bútin, keń túbek, qanshama oılar keshtirdiń maǵan sen túlep...", dep Meńdekesh aqyn jyrǵa qosqan mańǵaz Mańǵystaý oblys bolyp qurylǵan kezde Siz de sol tarıhı istiń basy-qasynda boldy dep estidik....

— Ol ras jáne sol habardy alǵash estigenderdiń de birimin desem de bolady. Qazir sol bir kez týraly ony kórip-bilmegen árkimshiler ár túrli aıtyp júr...

1972 jylǵy mamyrdyń 12-isinde Mańǵystaýǵa Qazaqstannyń birinshi basshysy Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev kelip, Aqtaýdan avtomashınamen Qaraqıa, Jetibaı, Asar, Qaramandybas arqyly Ózenge jetti. Jáne Ortalyqtan tek ózi ǵana keldi. Aýdan basshylarymen keńes ótkizdi. "ózim kózben kórýge keldim, mundaǵy óndiris ortalyqtary Aqtaý men Ózen ǵoı, degenmen, ólkeńizdiń bolashaǵy asa zor", — dedi ol óz sózinde. Ol kezde men Ózen aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasynyń ónerkásip jáne qurylys jónindegi orynbasary bolatynmyn.

1973 jylǵy naýryzdyń 8-inde kezinde Ózende qyzmet istegen, oblystyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary Logachevaǵa (ol kezde oblys ortalyǵy Gýrev) telefon soqtym. Ondaǵy oıym ony halyqaralyq áıelder kúni merekesimen quttyqtaý edi. Ol rahmetin aıtyp kúldi de: "Kıikbaı Rzahanuly, jaqyn arada biz bárimiz sizderdi, mańǵystaýlyqtardy quttyqtaıtyn bolamyz", — dedi. Munyń mánisin suraǵanymda Mańǵystaýdyń derbes oblys bolyp qurylatynyn aıtty. Habardy Ózen aýdandyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy Qojanıaz Esentaevqa aıtqanymda, ol: "Ol qaıdan estidi eken, biz áli eshteńe estigen joqpyz ǵoı", dedi. Naýryzdyń 9-y kúni aýdandyq partıa, atqarý komıtetteriniń hatshylary men orynbasarlary jınalyp, eshqaıda shyqpaı, kútip otyrdyq 13-i kúni Q. Esentaev meni, aýdandyq halyqtyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy Meńdýlla Ǵýbaıdýllındi, aýdandyq partıa komıtetiniń ónerkásip jónindegi hatshysy Qojabaı Dáýletovti ertip, bárimiz Aqtaýǵa keldik. 14-i kúni Almatyǵa jeti adam ushtyq. Bizge D. Áripov, X. Espolov, F. Temiralıeva, T. Shúıinshalıev qosyldy. Bizdi Ortalyq Komıtette Mańǵystaý oblysyn uıymdastyrý jónindegi komıtettiń tóraǵasy Tutqabaı Áshimbaev qabyldady. Ol oblysymyzdyń qurylýy týraly Jarlyqtyń buqaralyq aqparat quraldaryna berilip jatqanyn, endi birlese jumys júrgizetinimizdi jáne qaısymyzdyń qaı qyzmetke baratynymyzdan habardar etti. Maǵan Eralıev Aýdandyq partıa komıtetiniń ekinshi hatshylyǵyn usyndy.

Naýryzdyń 17-si kúni bizdi, jańa ashylyp jatqan aýdandardyń basshylaryn D. Qonaev qabyldady.

Eki kúnnen keıin oblys aktıvi ótip, oǵan D. Qonaev qatysty, ol óz sózinde Mańǵystaý oblysynyń bir-eki jylda-aq Qazaqstannyń basqa oblystarymen teńesetinin aıta kelip, tabys tiledi.

Sáýir aıynda oblystyq partıa konferensıasy ótip, oblystyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy bolyp Tutqabaı Áshimbaev, ekinshi hatshylyǵyna Oleg Semenovıch Mıroshkın, hatshylary bolyp Járdem Keıkın, G. I. Shestakov saılandy.

— Oblys jańa ashylǵan kezde burynǵy Gýrevke (qazirgi Atyraý) qarap kelgen óńirimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq, dárejde qandaı dárejede edi?

— Mańǵystaýdyń ol kezdegi qurylymy kúrdeli bolatyn. Negizgi kásiporyndar: Kaspıı aımaqtyq taý-ken kombınaty tikeleı Máskeýge, orta mashına jasaý mınıstrligine, al "Manǵyshlakneft" birlestigi tike odaqtyq mınıstrlikke baǵynatyn. Biraq, oblystyń birinshi basshysy Tutqabaı Áshimbaev kelgen bette-aq bularmen til taýyp, mámilege keltirdi. Ol kisi adamǵa senetin jáne kimge senýdi biletin, talapker, temirdeı tártip ıesi bolatyn.

Sodan qyzmetke kirisip kettik. Eralıev (qazirgi Quryq) poselkesine bir jyl ishinde joǵary kerneýli elektr jelisi tartyldy, asfált jol salyndy. Kóp turǵyn úıler, ǵımarattar boı túzedi. Tek Eralıev aýdany emes, basqa aýdan-qalalarda da kóptegen ıgilikti ister tyndyryldy. Qazirgi Shetpeden Atyraýǵa, Bozashyǵa tartylǵan asfált, qatqyl joldardyń qurylysy 1974 jyldyń basynda bastalǵan-dy. Oblys kólemindegi barlyq aýdan ortalyqtary men iri eldi mekenderge elektr, telefon jelileri, asfált jol tartylyp, jańa tıptegi mektep, balabaqsha, turǵyn úıler salyndy. Ózende Qazaq gaz óndeý, Aqtaýda plasmassa zaýyttary iske qosyldy. Munaı men gaz óndirýde respýblıka boıynsha birinshi orynǵa kóterildi. Eń jas oblys óndiristik ónim óndirýde respýblıkadaǵy alǵashqy bes oblys qataryna jetti. Malshylar jer úıden, kepe qoralardan jappaı jańa úıge shyǵyp, qystaq mekenderge elektr júıeleri júrgizildi...

— Estýimizshe, Sizge kóp uzamaı basqa, jaýaptylaý qyzmet tapsyrylypty ǵoı...

— Iá, bir jyl alty aıdan keıin, dálirek aıtsam, 1974 jyldyń qarasha aıynda meni oblys basshysy T. Áshimbaev shaqyryp aldy da, "Fort-SHevchenko qalasyna birinshi hatshy bolyp barasyń", — dedi. Qala sol kezde eń artta qalǵan meken edi. Balyq ónerkásibi turalaǵan, ári basshylyǵy Astrahanda, ózge óndiris joq. Qala ıesiz qalǵandaı. Fort-SHevchenkony burynnan biletinmin, biraq tap mundaı kúıde dep oılamaǵan edim. Turǵyndary munda jumys bolmaǵan soń basqa jaqqa kóship ketken. Eseptep kórsek, qaladaǵy turǵyn úı qorynyń 80 paıyzy eski, buzylǵan. Jol da, elektr jaryǵy da joq. Barǵan kúni qonaq úıde shaıymdy sham jaryǵymen ishkenim esimnen ketpeıdi. Aýyz-sýdy Bakýden kememen aldyrady, ol joqta ár jer-ár jerdegi qudyqtar sýynan ishedi.

Sodan barǵan bette kezek kúttirmeıtin jumystardyń keshendi josparyn jasadyq. Eń birinshi qajet — elektr jaryǵy. Eralıevten dızelderdi ákelip ornatyp, sol jylǵy jańa jyl kúni qalaǵa jaryq berdik. Qalanyń bas josparyna Aqtaýdan elektr jelisin, asfált jol tartýdy engizip, oblys basshylarynyń kómegi arqasynda keıinge qaldyrmaı sol jyly bastap kettik. Arnaýly tehnıkalar aldyryp, kóshelerdi tazalaýdy, asfálttaýdy qolǵa aldyq. Qalaǵa jaqyn jerden sý kózi tabylyp, sý qubyryn tarttyq. Eń bastysy balyq ónerkásibin óz qolymyzǵa alyp, derbes basqarma qurdyq. Qurylys jumysy órkendedi. Tipti baıaǵy Fort komendanty Ýskovtyń jazǵy saıajaıynda syǵylysyp otyrǵan ólketaný murajaıyn jańa úıge kóshirdik. Tas kareriniń jumysy jaqsardy.

— Osyndaı zor kúshpen, kóptegen adamdardyń qaırat-jigerimen qurylǵan oblysymyzdyń, on bes jyldan keıin taratylýy talaıdy ókindirip, "balapan basyna, turymtaı tusyna ketken" kezder boldy ǵoı...

— Sóziń aýzyńda, men Tutqabaı aǵamen tanystym. Jabylyp qalǵan Mańǵystaý oblysyn qaıta qurýdy surap 41 myń adamnyń qoly qoıylǵan aryzdy 1989 jyly marqum Erǵalı Tólesinov ekeýmiz Almatyǵa aparǵanbyz. Talaı tabaldyryqty tozdyrdyq. Máseleni durys sheshe alatyn bir adam ol Nurekeń — Nursultan Nazarbaev. Al, onyń qabyldaýyna jetý qıynnyń qıyny. Sonda qol ushyn bergen Túımebaı aǵa boldy. Sonda ol buryn inim basqarǵan oblys qalpyna kelsinshi dep jáne Mańǵystaýdyń bolashaǵyna ekonomıs kózimen qarap, baǵalady. Nurekeńe telefonmen habarlasyp, bizdi qabyldaýdy ótindi. Nurekeń syılas aǵanyń ótinishine qulaq asyp, bizdi qabyldap, sóılesti jáne máseleni ońynan sheshti. 1990 jyly oblysymyz qaıta qalpyna keldi.

Qazaq "Kózden ketse kóńilden ketedi", dep jatady, biraq oblystyń alǵashqy basshysy, iri tulǵa Tutqabaı Áshimbaıulyn mańǵystaýlyqtar kóńilden ketirgen joq, ketirmeıdi de. Jaqynda onyń ózi tapsyrma berip, ashtyrǵan qaladaǵy tuńǵysh qazaq mektebine onyń esiminiń berilýi de sonyń aıǵaǵy.

— Kıikbaı aǵa, áńgimeńizge rahmetimizdi aıtamyz. Sózińizdiń sońynda tabaldyryqtan attaǵan jańa, 2008 jylǵa oraı, tilegińizdi de bildire ketseńiz?

— Rahmet qaraǵym! Munan otyz bes jyl buryn óziniń altyn shańyraǵyn kótergen Mańǵystaý búginde respýblıka oblystarynyń arasynda aldyńǵy orynda. Ásirese, sońǵy jyldardaǵy qadamy qaryshty. Bul — Elbasymyzdyń, oblysymyzdyń qazirgi basshysy Qyrymbek Kósherbaevtyń jáne aýdan-qalalardy zaman talabyna saı basqaryp kele jatqan azamattardyń, búkil túbek turǵyndarynyń eleýli eńbegi. Aldaǵy jyly da osy baǵyttan taımaı ólkemiz de, elimiz de ósip-órkendeı bersin. Álemniń aldyńǵy qatarly elderiniń qatarynan kórineıik.

Zamanymyz tynysh, halqymyz aman, baq-berekemiz baıandy bolǵaı!

---