InfoHub Logo

Munan jıyrma jyl buryn, ıaǵnı 1988 jyly qurylǵanyna on bes jyl bolǵan Mańǵystaý oblysynyń taratylǵanyn jurtshylyq jaqsy biledi. Árıne, "balapan basyna, turymtaı tusyna" degendeı, bul kóptegen jandarǵa ońaı tıgen joq. Sonyń ishinde kórshiles túrikmen elinde, qazaq tilinde shyǵatyn "Jumysshy" gazetinde on úsh jyl qyzmet istep, endi ǵana atajurtyna taban tiregen maǵan da qıyn boldy. Óıtkeni, meniń oblystyq "Komýnıstik jol" gazetinde qyzmet isteı bastaǵanyma úsh-aq jyl bolǵan, basymda baspana joq, týǵan-týystyń bári Túrikmenstanda qalǵan-dy...

Basqa da oblystyq qurylymdar sıaqty gazet te jabylyp, maǵan Beıneý aýdandyq gazetine barýǵa usynys túskende kóp oılanyp jatpadym. Sebebi ortalyqtan shalǵaı bolǵanmen áıteýir Mańǵystaý jeri jáne ózimniń súıikti kásibim, onyń ústine bir bólmeli páter daıyn tur eken. Sondyqtan da Beıneýde konteıner alańy joq degennen keıin alpys tonnalyq, júk tıeletin qara vagondy jaldap,bir buryshyna bala-shaǵam men kórpe-tósegimdi salyp alyp, saldyrlap kóship bardym. "Kórmegen jer — kórstan", "Tanymasyn — syılamas", dep qazaq aıtpaqshy, biraq olaı bol maı shyqty. Eldiń azamattary saý bolsyn, kúpti kóńilmen barǵan maǵan alǵashqy kúnderden-aq qamqor bolyp, qushaqqa tartty. Aýdannyń sol kezdegi birinshi basshysy Dúısekeń, Dúısenbi Áripov, aýdandyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy Qýandyq Nurǵalıev, onyń orynbasary Ibragım Murasov, aýdandyq gazet redaktory Aıtýar Ótegenov, ishki ister bóliminiń bastyǵy Qonarbaı Qalybaev, oqý bóliminiń basshysy Myrzabek Bolysov, turmystyq qyzmet úıiniń dırektory Ybyraı Iýsýpov, taǵy basqa da jigitter burynnan etene tanys jandarsha qarsy aldy.

Kóship barǵan kúnniń erteńine-aq Sabyr Adaı keldi, oǵan ilese óleńdetip, marqum Ýáıis Qaıralapov pen Qarjaýbaı Jylqybaev jetti. Áli esimde Ýákeń salǵan jerden:

Baıqańdar, qasyńdaǵy munarany,
Belgisiz onyń qansha tura alary.
Qandaı halyq bolmasyn onyń atyn
Ár kezde aqyndary shyǵarady...

dep taqpaqtaı jóneldi. Bizdiń az da bolǵanmen jadymyzda uzaq saqtalatyndaı dostyǵymyz osylaısha bastalyp ketti. Imandy bolǵyr Qarjekeń ekeýmiz bir kábınette otyramyz. Sabyr aýdandyq mádenıet bólimindegi qyzmetine bara jatyp, jolshybaı bizge bir soqpaı ketpeıdi. Al, keshki mekteptiń dırektory Ýákeń áýeli telefonmen mazalaıdy jáne kezdesip áńgimelespeýińe qoımaıdy. Odaqtyń ortalyq ádebı gazet-jýrnaldaryn qalt jibermeıdi, jańa shyǵyp jatqan ádebıetti kóp oqıdy. Ózi oqyǵan tushymdy dúnıelerdi seniń de taýyp oqýyńa kómektesedi. Umytpasam "Zvezda" sıaqty, bir qalyń jýrnalda alǵash jaryq kórgen "Taınyı sovetnık vojdá" degen romandy qoıarda-qoımaı oqytyp, pikirleskeni bar. Ólkemizde jazba aqyn retinde tanylǵan ol taban astynda sýyryp salatyn aıtysker de edi.

— Birde Gýrevke (qazirgi Atyraý qalasy) bardym, sol jyldary oblys ortalyǵy bolatyn. Tórt-bes kún qydyrystap, burynnan aralas-quralas júrgen aqyn Ǵızat Ábiltaevtyń úıine sońynan bardym, ol kisi aýlasynda júr eken. Meniń aldymen ózine soqpaı osynda júrgenimdi estigen bolýy kerek, qabaǵy qatyńqylaý. Salǵan jerden óleńdetip, tıise jóneldi:

Sen be ediń aqyn jigit Ýáıis degen,
Bul jaqqa kelip pe ediń jaı ispenen?
Kelgeli tórt-bes kúnniń júzi bopty
Úı qaldy ma, sen baryp shaı ishpegen?

— dedi. Men de taban astynda jaýap qattym:

Men edim aqyn jigit Ýáıis degen,
Bul jaqqa kelip edim jaı ispenen.
Ol ras talaı úıdiń dámin tattyq,
Qalyp tur tek sizdiń úı shaı ishpegen?...

— dep edim, kúlip kelip qolymdy alyp, betimnen súıdi, — deıtin Ýákeń.

Birde Ýáıistiń úıinde otyrǵanymyzda aǵashtan oıýlap jasalǵan, qaýsyrmaly qaqpaqqa kózim tústi. Joǵaryǵa ilip qoıypty. Muny baıqap qalǵan aqyn:

— Men orynsyz jerden shatylyp, bir tanys kisiniń atestatty jýǵanym dep tastaı salǵan otyz somyn kógen bireýler "atestat satty", dep shaǵymdanýynan sottalyp kettim...

Estýimshe bir kúnderi Beıneýge Salamat Muqashov kelipti. İs basyndaǵy jigitterdiń kópshiligin tanıtyn ol bir kezde "Senderde osy bir aqyn jigit bar edi, sol kórinbeıdi ǵoı", — deıtin kórinedi. Habardy estip, jaǵdaıdy bilgennen keıin: "Ol bir ańqyldaǵan, adal jigit sıaqty edi, naqaqtan kúıdi me, álde qatelesti me anyqtaý kerek eken", dep mán-jaıdy surastyryp, jazyp alypty. Sol kisiniń tıgizgen sharapatynyń arkasynda men bosap shyqtym. Aqtóbedegi kolonıada otyryp, úı jıhazdaryn shyǵaratyn fabrıkada jumys isteıtinmin. Sodan júrekti qýanysh kernep, shabytym shalqyp, Sákeńe jyr arnadym, ony mynadaı qaýsyrmaly aǵash qaqpaqqa oıyp jazdyrdym, eki dana ǵyp jasattym. Munyń birin Salamat Muqashovqa aparyp berdim, ekinshisi mine, mynaý, — dep ornynan turyp, aǵashtan órnektegen, ishin oıyp óleń jazylǵan qaýsyrma qaqpaqty qolyma berdi. Onda bylaı dep jazylypty:

SALAMAT MUQASHOVQA

Qandaı jerde júrse de, qaıda jatyp,
Sóz irisin sóıleıtin maıdalatyp,
Sálem joldap otyrǵan, Sáke, Sizge
Ózińizdiń Ýáıis Qaıralapov!
Júrmesem de ortamnyń qoly bolyp,
Kórmep em qatarymnyń sońy bolyp,
Halqymnyń baǵy bolyp janarmyn da
Estilmespin deýshi edim sory bolyp.
Bilmeppin. Jatyr eken azaby artta,
Taǵdyr meni ilgerdi jazalap ta,
Ońaı ma ataǵy men abyroıyn
Joǵaltyp ala qoıý azamatqa.
San túrli adamdarmen syrlasyppyn,
Bireýi edim ómirge shyn ǵashyqtyń.
Shyńyraýdyń túbine qulap baryp,
Qanattanyp, qaıtadan shyńǵa shyqtym.
Dertimniń em dárisi tabylmastaı,
Bolyp edim, azabym arylmastaı.
Órtenip jatqannan Siz qutqardyńyz,
Qanatymen sý sepken qarlyǵashtaı.
Jatqanda baqsha túgil dala gúldep,
Ómirde úlesiń bar, ala bil — dep.
Siz maǵan samǵap ushar qanat berip,
Kosmosqa alyp shyqtyńyz, korabl bop.
Sheginip qala berdi joly tar kún,
Júrekti munan artyq jylytar kim?
Ómirde bir bıikke shyqqandaımyn
Munyńyzdy men qalaı umytarmyn.
Isinen adam júrgen izdep meniń,
Kóp edi kóńilime tizgenderim.
Adamnyń adam úshin qamqorlyǵy,
Degenniń úlgisin men Sizden kórdim
Jatpaı-turmaı el qamyn jeıtinderdiń,
Men búgin ózin kórgen keıpindemin.
Shirkin-aı, bolsyn daǵy bári Sizdeı
Ózderin azamatpyz deıtinderdiń!!!!
Jatyr em kóńilime qonys tilep,
İzgiligiń aldymnan toǵysty kep.
Ant ettim men ózińe aq júrekpen
Ótýge ómir boıy boryshty bop.
Nuryńnyń juttym boıǵa taraǵanyn,
Bul Sizdi jan-júıeme balaǵanym.
Sizbenen bir ákesi ekeý bolyp,
Máz bolyp jatyr búgin balalarym.
Bul izgilik esimnen ketpes meniń,
Siz úshin keýdeme gúl ekpes pe edim.
Siz kórsetken izgilik qarymtasyn
Qaıtarýǵa ómirim jetpes meniń.
İzgilik el esinde qala bermek,
Jazdyńyz júrektegi jarany emdep.
Tileımin mazmundy, uzaq ómir súrip,
Halqyńa shamshyraq bop jana ber! — dep.

Zor qurmetpen: Ýáıis Qaıralapov.
1982 jyl, Aqtóbe qalasy.

Iá, búginde Ýáıis aqyn da, ol jyr arnaǵan Salamat Muqashov ta dúnıeden ozdy. Gazet betterinen kezinde oblysymyzdyń birinshi basshysy bolǵan Sákeniń 80 jyldyǵyna oraı maqalalar, lebizder jarıalanǵan kezde meniń túsime Ýákeń kirdi, rýh berip júrgeni bolar dep oıladym. Sodan onyń osy arnaý jyry esime tústi. Tiri bolǵanda ol da júrek jardy alǵysqa toly arnaýyn joldar edi-aý degen oımen osynaý jyryn kópshilikke usynýdy paryz dep bildim.

---