InfoHub Logo

Jas aqyn Ormantaı  Qonaqaevtyń  shyǵarmashylyǵy jaıynda

Kúlli álemge tanymal  ulylar  týǵan ólke,kıeli Qasqabulaq óńiriniń týmasy  Ormantaı Baltaqaıuly Qonaqaevtyń  «Shejireli ólkeniń balasymyn»atty kitaby jaryq kórdi.

«Aýylda  júrgen aqyn» degen aıdarmen Abaı eliniń qadirlisi,aqıyq aqyn  Tólegen Janǵalıevtaı aǵamyz tekti atanyń urpaǵy ekenine tánti bolyp,óleńderindegi aqyndyq qýat pen sheberligine súısinip  aq batasyn beripti.

Kitap  «Shejireli ólkeniń balasymyn»,«Tabıǵat áýenderi»  «Júrek syry», «Sizderge jetsin jyrlarym» dep atalǵan 4 bólimnen turady.

«Qasqabulaq»,»Shyraıly Shıliózegim», «Qaıran aýyl»,»Syrt Qasqabulaq» «Aýylǵa baryp qaıtaıyq», «Týǵan jer» óleńderinde  óz aýylynyń  tabıǵatyn,qonaqjaılylyǵyn, jyryna arqaý etedi.

«Syrt Qasqabulaq» óleńinde

Uly Abaı  týǵan jerdiń syıqy mynaý,

Ornyndaı kóshken jurttyń qulazyǵan,-dep Abaı týǵan  jerdiń  qazirgi haline  jany aýyrady,nalıdy.Shyndyqty aıtyp,bulaq basyn  jóndeý paryzymyz dep janaıqaıyn jetkizedi.

Shejireli ólkeniń balasy ulylardy besiginde terbetken týǵan jeri  aq shańyraǵymen, Qasqabulaǵymen , maqtanady.Óleńderinde adaldyqtyń aq ıesi dep Eraly atany,danyshpan Abaıdy,uly Muhtardy,Qunanbaı urpaǵyn terbetip baýyryna basyp jatqan Aqshoqyny,jylystap aǵyp jatqan,kóziniń qarashyǵy  Qasqabulaǵyn jyrǵa qosady,ózi týyp-ósken ólkesiniń ótkenine kóz júgirtedi, tarıhy men jer –sý ataýlaryn,jaǵdaıyn jaqsy biledi.

«Arýaqty babalar» óleńinde  batyrlar men aqyndarǵa toqtala kele halyq qamyn  jegen asyldar Shákárim men Shákirdeı dana aqyndardyń arýaǵyna jyrymmen jaqyndaımyn deıdi.Bul- jas aqynnyń  tolǵanysy men óleńge degen  umtylysy. 

Ormantaı aqynnyń «Aýyl tańy» óleńinde tirshilik qaınap jatyr. Ala tańnan oıanǵan aýyl adamdary,sıyr jelinine jarmasqan jeńgeler, «kúmpildep shelekterge quıylǵan sút,qoıdan bólingen qozy ,oshaqtardan kólbeńdep shyqqan tútin aýyldyń boıamasyz,shynaıy tirligin kórsetedi.

Jyldyń tórt mezgilin tabıǵatty óz shabysymen, ózindik shabytymen jyrlaıdy.

«Qońyr kúz»óleńinde

Shyq tunyp shóp bitkenniń qabaǵyna,

Damylsyz tóbesinde jel oınaǵan» dese,

Jel kúshti,daýyl kúshti,bári kúshti,

Qomaǵaı qara daýyl alqynady ,- dep keıipteý men epıtetti  dál qoldanady.

«Qarashada qar jaýdy»óleńinde

Qylyshyn jalańdatyp,qys ta keldi,

Qyrǵıdaı tıip aýyl jataǵyna-, degen joldarda metafora men teńeý óz ornyn taýyp tur.

Samarqannyń kók tasyn jibitken Naýryzdy erekshe shabytpen jyrlaıdy. Jyrda asyq oınaǵan bala ,báıek bolyp júgirgen áje,keregeden syǵalaǵan kelinder,  altybaqan tebýge  boıjetkendi shaqyrǵan bozbala, mal qaıyrǵan jigitter  naýryz aıynyń shynaıylylyǵyn detaldar arqyly  kóz aldyńa keltiredi.

Anaǵa tabynbaı jyr arnamaı   ketken aqyn kem de kem ǵoı. Ormantaı  anasyn   «aq basty Alataýdyń taý tulǵasyna,qorshap turar qamalǵa»teńeıdi.

Temirdeı tártip bolyp uǵymyńyz,

İzgilik jolynda ósti ul-qyzyńyz.

Lapyldap ottaı janǵan on balamen

Emendeı berik boldy tuǵyryńyz ,- dep tolǵanady.

Ómirdegi baqyty da, baılyǵy da  anasy dep biledi.

Ómirdiń tiregi ákesine  de jyr joldaryn arnaıdy.

Baılyq joq mende jıǵan sózdiń shyny,

Qaıtemin ony jıyp qoldyń kiri.

Dúnıede eshnársemen ólshenbeıtin,

Ákem bar esesine kózi tiri ,-dep áke  tulǵasyn asqaqtatady. Ákesiniń amandyǵyna qýanady,baǵalaıdy.

Qaryzbyz basymyzdy máńgi ıemiz,

Anam men ákemizdiń áldıi egiz.

Esikten  nuryn shashyp tórge ozǵan

Besikten bastalypty tárbıemiz.

Áke men ana tárbıesine tánti bolady.Qurmetteıdi,bas ıedi.

Ár aqynnyń shabyttana jyrlaıtyn taqyryptarynyń biri -mahabbat lırıkasy. Ormantaı da máńgilik taqyrypqa soqpaı ketpeıdi.

Júregiń bar bilemin qulyptaýly,

Sol  júrekke bul júrek quryqtaýly.

Tebirenip,tolǵanyp men ashaıyn,

Kiltińdi ber kóriktim kúmis baýly-, dep súıgenine  júrek syryn  shertedi.

Óleń jınaǵyndaǵy arnaý óleńderiniń taqyryptary san alýan.   «Aqyn aǵama», «Kámen ataǵa»,»Qalqaman jerleske»,Aman aǵany ańsaý», «Qazaqtyń erke jıreni», «Ánshi aǵa» atty óleńderi osy sózderimniń dáleli.

Aqyn óziniń ómirdegi maqsatyn,ustanymyn  aıqyn biledi.

Óristetip sýarǵan ár qudyqtan,

Baı bolmaı-aq qoıaıyn mal shubyrtqan.

Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan,

Aqyn bolsam jetedi halqym uqqan

Ormantaı Baltaqaıulynyń bul jınaǵyna júzden asa óleńi kirgen.Áńgime óleń sanyn da emes,eńbekqorlyǵynda. Jyrlarynyń  shashaýyn shyǵarmaı jınaýy da  ijdahattylyq pen jınaqylyq   belgisi emes pe? Óleń sanymen emes , sapasymen qundy.Jyrlaryn taldaı otyryp oı túıgenim,aqynnyń aıtatyn oıy anyq,óleńderinde ómir  shyndyǵy bar.

Gylymbaeva Laýra Mansýrovna

Qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi

---