InfoHub Logo

Kún nuryndaı sáýle shashqan, máýeli báıterekteı tamyryn keńge jaıǵan, qazaq qoǵamynda asyl erdiń tuqymy retinde, bekzadanyń ózi bolǵan Shoqan Ýálıhanov, danalyǵy men daralyǵy ushtasqan, tarıhta altyn árippen jazylar birtýar tulǵa. Ózi ómir súrgen qoǵamda eliniń salt-dástúr, ádet-ǵurpyna sýsyndaı ósken, óse kele qazaq eliniń shoqtyǵyn bıiktetý maqsatynda tókken teri men ǵylym salasyna ulylyqtyń qaınar kózinde sińire bilgen. Iá, Muhammed Qanafıanyń segiz qyrly bir syrylyǵyn kórsetý arqyly pýblısıs ekeninde ańǵarýǵa bolady. 

"Qazaqtardaǵy shamandyqtyń qaldyqtary» atty maqalasynda dinniń, ıaǵnı qazaq halqynda kóne zamannan beri shamanız qalyptasqandyqtan bertin kele ılam dininiń qosarlaný arqyly ózgerske ushyraǵanyna nazar aýdartady. Qazirdiń ózinde musylmanbyz desekte, kóne-kóz qarttardyń aıǵa sálem berý, otqa maı quıý dástúrleri arqyly shamandyq belgilerdiń áli kúnge deıin jalǵasyp kele jatqanyn baıqaımyz. Muhammed Qanafıanyń: "Erteden kele jatqan ádet-ǵuryp, salt-sananyń qaınar kózi, qazir biz shamandyq – eski nanym dep atap júrgen kezinde, búkil halyq tabynǵan din edi» - dep shamanızm tabıǵatpen tuspa-tus baılanysqan irgeli uǵym ekeninde atap ótedi. Tipti, adam balasy óziniń bolmysyn bilmegen ýaqytta otty, jerdi qudaı jasap tabynǵandyǵy men qatar tabıǵattyń san qıylyǵyna qarap tańdana ǵajaıypqa bólegenin kórsetedi. Biraq, Shoqannyń fálsafasynda materıalısik paıymnyń keń etek alǵanynda ańǵarýǵa bolady. Bunymen ǵulamany ateıs dep topshylaýǵa bolmasynda uqtym. «Bizdin Cibirde úkimet musylmandyqty qamqorlyqqa aldy, sonyń arqasynda bizdin oblysta ıslam ada jaıylyp, etek alyp otyr. Búkil qyrda tatardyń shala moldasy kóbeıip, Orta Azıadan kelgen áýlıeler qaptap ketti. Ásirese tatar semınarısteri qazaqtardy soqyr nanymmen dinge bas shulǵytty..» syndy sózderinen Ýálıhanovtyń dinge emes, irgeden kelgen shala moldalarǵa narazylyǵynyń baryn kórýge bolady. Rasynda, qazaq sózge ılanǵysh halyq bolǵasyn, shamandyq qalypqa saı burmalanǵan ıslamı sanany alyp kelý, bolmystyń ózgerýine sebepker bolary sózsiz.

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinin keltirer bolsam, Shoqan Ýálıhanovtyń súzbeli zertteýleri men ótkeni men ómirin jalǵastyrý arqyly ózindik bolmys bitimin ereksheleı, pýblısıstik qyryn tanyta tústi. Joǵaryda atap ótken "Qazaqtardaǵy shamandyqtyń qaldyǵy" maqalasynyń ózi bir ǵana mysal bolǵanymen, san qıly oıdyń týýyna túrtki bolǵan dáıekti dálel. 

Tynyshbek Danıza Qanatqyzy, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń stýdenti

---