InfoHub Logo

Baımaǵambetov E.R.
Ǵylymı jetekshisi, p.ǵ.k., profesor Mýtaeva D.R.
Qazaqstan Respýblıkasy, Atyraý q.

Jospary:
1. Mektep muǵaliminiń negizgi mindetteri men qyzmetiniń erekshelikteri.
2. Onyń tárbıelik qyzmeti men tárbıe jumysyn uıymdastyrýy.
3. Tárbıe jumysyn josparlaý.

1. Qazaqstan Respýblıkasynda synyp jetekshisi — sabaqtan tys tárbıe jumysyn uıymdastyryp, úılestirip, kelistirip, ótkizetin pedagog. Bastaýysh synyptarda jetekshilik qyzmetti synyp muǵalimi atqarady.

Búgingi kúni synyp jetekshisi — kásipker-pedagog, ol ósip kele jatqan bala úshin:
•   jalpy adamzattyq mádenıetti meńgeretin oqýshy men qoǵamnyń arasyndaǵy rýhanı jalǵastyrýshy;
•  synyp ujymynyń alýan túrli birlesken is-sharalary barysynda ózara yntymaqtastyq qarym-qatynasynyń qalyptasýyn uıymdastyrýshy;
•  oqýshy tulǵasynyń qalyptasýyna qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatymen, olardyń damýyn baqylaýshy; tárbıe júıesine qajetti ózgerister engizýshi, mektep psıhologymen birigip oqýshynyń qoǵamdyq ómirine keıbir túzetýler jasaýshy;
•  oqýshynyń kúndelikti ómiri men áreketin uıymdastyrýda, kásibı baǵdar berýde, qoǵam ómiriniń áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası erekshelikterin túsinýde kómekshi, keńesshi;
•  synypta qolaıly moraldyq-psıhologıalyq ahýal qalyptastyrý úshin synyp erekshelikterin eskere otyryp, qajetti tárbıelik yqpaldar jasaýshy;
•  oqýshynyń damýy men jetilýine yqpal jasaıtyn tárbıelik kúshterdiń (mektep, otbasy, qoǵam) basyn qosýshy, úılestirýshi.

Synyp jetekshisiniń negizgi mindetteri:

Tárbıeshi-pedagog nazarynan tys qaldyrmaıtyn birinshi obekt, bastapqy mindet tárbıelik jáne damytýshylyq mańyzy bar áreket uıymdastyrý. Uıymdastyrý qyzmeti bolmaǵanda tárbıe bolmaıdy, tulǵanyń damý barysynda kezdeısoq jaǵdaılar oryn alady.

Synyp jetekshisiniń nazaryndaǵy ekinshi obektisi men mindeti - ujymdy uıymdastyrý jáne damytý.

Synyp jetekshisiniń úshinshi mindeti - oqýshy tulǵasynyń kalyptasýyna kómektesý, onyń qabiletteriniń, qyzyǵýshylyǵynyń, beıimdiliginiń jáne ishki tabıǵı kúshteriniń ashylyp, arta túsýine jaǵdaı jasaý.

Keıbir zertteýshilerdiń paıymdaýy boıynsha, synyp jetekshileri oqýshylar jáne olardyń ata-analarymen qarym-qatynastar uıymdastyrǵanda tórt túrli mindetter atqarady:

Birinshi top mindetteri - áleýmettik mindetter: balany qorǵaý, kómek kórsetý, áleýmettik baılanystar júıesine engizý, Otbasymen jáne tárbıe ınstıtýttarymen balanyń damýyna jáne onyń daralyq qasıetterin kalyptastyrýǵa qolaıly jaǵdaı jasaý úshin baılanys ornatý.

Ekinshi top mindetteri - dıagnostıkalyq-ádeptik-etıkalyq: synyppen tárbıe jumysyn durys uıymdastyrý, óz oqýshylaryn, olardyń erekshelikterin, dara qasıetterin bilý.

Úshinshi top mindetteri — adamgershilik mindetter: balanyń jaqsylyq pen jamandyqtyń belgilerin ajyrata alýyna, belgili jaǵdaıattarda oqýshynyń adamgershilik sheshimder qabyldaı alýyna múmkindik berý.

Tórtinshi top mindetteri — jeke-dara tájirıbelik sıpattaǵy mindetter: oqýshylarmen jumys uıymdastyrýǵa tıimdi pedagogıkalyq quraldardy tańdap alý, óz jumysyn josparlaý, taldap túzetý jáne pedagogıkalyq refleksıa.

Osy bastapńy mindetterdi eskere otyryp, synyp jetekshisiniń negizgi qyzmetteri aıqyndalady. Olar: dıagnostıkalyq, kommýnıkatıvtik, tárbıelik, jobalaýshylyq, uıymdastyrýshylyq-árekettik, damytýshylyq, ádeptilik, yntalandyrýshylyq, baǵalaýshylyq, qorǵaýshylyq-qamqorshylyq, túzetýshilik.

Synyp jetekshisiniń atqaratyn qyzmetteri: Taldaý qyzmeti:
•  balalardyń jeke dara erekshelikterin zertteý;
•  ór oqýshynyń otbasyndaǵy tárbıesin zerttep, taldaý;
•  oqýshy men ujymnyń tárbıelik deńgeıin taldap, baǵalaý;
•  synyp ujymynyń qalyptasýy men damýyn zerttep, taldaý;
•  ortanyń synyp oqýshylaryna yqpalyn zerttep, taldaý;
•  ótkiziletin is-sharanyń tárbıelik qundylyǵyn taldaý; Boljamdyq (prognostıkalyq):
•  tárbıelik yqpal men josparlanǵan is-sharanyń nátıjesin boljaý;
•  oqýshylardyń jeke dara damý deńgeıiniń náıjesin boljaý;
•  ujymnyń qalyptasýy men damý kezeńderin boljaý;
•  mekteptiń tárbıe júıesine sáıkes synyptaǵy tárbıe júıesiniń modelin qurý;
•  ujymdaǵy qalyptasyp kele jatqan qarym-qatynastardyń saldaryn boljaý (oqýshylar arasyndaǵy, ata-analar oqytýshylar arasyndaǵy) uıymdastyrý-úılestirý:
•  ár oqýshynyń damý erekshelikterin psıhologıalyq-pedagogıkalyq kartada kórsetý;
•  oqýshynyń oqý áreketinde kómek kórsetý;
•  árbir oqýshyǵa jáne ujymǵa jeke dara yqpal jasaý;
•  oqýshylarǵa úıirmeler, klýbtar, seksıalar, birlestikter arqyly qosymsha bilim alýǵa kómektesý;
•  oqýshylardyń derbestigi men quqyqtaryn qorǵaý.
•  oqýshylardyń otbasylary men baılanys uıymdastyrý: ata-analar jınalysyn ótkizý, olarǵa keńes berý, t.b.;
•  óz synyby oqýshylarynyń úlgerimine baılanysty kishi pedagogıkalyq keńester jumysyn uıymdastyrý, pán muǵalimderiniń sabaqtaryna qatysý;
•  kósibı baǵdar berý, bolashań mamandyǵyn tańdaýǵa sanaly kózqaras qalyptastyrý;
•  qajetti is-qaǵazdy júrgizý (jýrnal, sabaqqa qatysýyn qadaǵalaý, oqýshylardyń kúndelikterin tekserý, jeke is qaǵazdy, synyp jetekshisiniń jumys jospary);

Kommýnıkatıvtik:
•  oqýshylar arasynda ózara qarym-qatynas qalyptastyrý, ujymǵa úırenýge, qatarlarynyń arasyndaózin qanaǵattandyratyn statýsqa ıe bolýǵa kómektesý;
•  "oqýshy-oqýshy, oqýshy-ata-ana, ata-ana-oqýshy arasyndaǵy ózara qolaıly baılanysty ornatý;
• oqýshylardyń qorshaǵan ortamen qolaıly qatynas ornatýy;
•  ujymda ár oqýshyǵa qolaıly psıhologıalyq ahýal ornatýǵa úles qosý.

Jeke shákirtteri jaıly synyp jetekshisi bilýi kerek málimetter:
•  balanyń densaýlyǵy;
•  otbasyndaǵy ómiri men turmys jaǵdaıy;
•  balanyń ishki jan-dúnıesi, rýhanı baılyǵy;
•  minez-qulqy, temperamenti, qyzyǵýshylyǵy, erki, zeıini, t.b. psıhologıalyq erekshelikteri;
•  úlkendermen, kishilermen, ata-anasymen, joldastarymen qarym-qatynasy;
•  moraldyq beınesin, adamgershilik qasıetteri;
•  eńbekke kózqarasy;
•  ástetıkalyq talǵamdary, qyzyǵýlary, ónerge, ádebıetke kózqarasy;
•  ıntelektýaldyq damýy;
•  saıası saýattylyǵy, t.b.

2. Synyp jetekshisi tárbıe prosesteriniń erekshelikterin eskere otyryp, tárbıe isin mynadaı birizdilikpen basqarsa jumys nátıjeli bolady:
•  tárbıe isiniń negizgi maqsatyn, mindetterin, mańyzyn bilip, túsiný, ózekti máselelerin kóre bilý. Oqý-tárbıe jumysynyń tıimdi ádisteri men qajetti túrlerin paıdalaný ádistemesin meńgerip alýy;
•  taldaý barysynda tárbıe isiniń belgilengen maqsatqa sáıkestigin anyqtaý, kemshilikteriniń sebepterin túsiný. Muǵalimniń tárbıelik is-sharany taldaý sheberligi, óziniń kózqarasyn qorǵap, dáleldeı alýy;
•  tárbıe isiniń naqty baǵdarlamasyn jasaýy. Oqýshylardyń kózqarasyn qalyptastyrý joldaryn tereńnen oılastyrýy;
•  synyp jetekshisi is-áreketti uıymdastyryp qana qoımaı, oqýshylardyń jaqsy qasıetteriniń damýyna jaǵdaı jasaýǵa tıis. İsti qorytyndylaǵanda, oqýshylardyń jetistikterine asa kóńil bólgen jón;
•  tárbıeleý barysynda muǵalimniń óziniń kúshti jáne álsiz jaqtaryn eskerýi;
•  tárbıe isin jetildirý maqsatymen mezgil-mezgil óz jumysyn ózi tekserip, taldap, oqýshylardyń damý deńgeıin zerttep otyrýy;
•  oqýshylardy zertteý arqyly tárbıelik mindetterdi anyqtaýy.

3. Synyp jetekshisi jumysyn eń aldymen oqýshylardy, olardyń arasyndaǵy qarym-qatynastardy, oqýshylardyń otbasyn zertteýden bastaıdy. Zertteý barysynda synyp oqýshylarynyń tárbıelik dárejesi anyqtalady. Soǵan baılanysty tárbıelik mindetter men maqsat aıqyndalady. Belgilengen maqsatqa sáıkes tárbıe jospary jasalady. Synyp jetekshisi jospar jasaǵanda synybynyń erekshelikterin (jas erekshe-likteri, tárbıelik dárejesi, qyzyǵýshylyǵy), óziniń qabiletin eskergeni jón.

Jospar jasaǵanda eskeriletin jaǵdaılar:
- ótken jylǵy jumysty taldaý;
- synypqa sıpattama berý;
- josparda tárbıeniń aldynda turǵan mindetterdi aıńyndaý; 

Jospardyq túrleri óte kóp, biraq muǵalim ózine qolaılysyn tańdaǵany jón.

Sońǵy kezde "sózben", "aýyzsha" tárbıeleý synalyp, oqýshylardy is-júzinde, is-áreket arqyly tárbıeleý qajettigi kóp aıtylyp júr. Osyǵan baılanysty, myna bir jospardyq túrin usynýdy jón kórip otyrmyz. Bul josparda naqtyly ister jo sparlanady.
Tárbıe jumysy josparynyń birinshi túri:

1.Ujymdy uıymdastyrý
Toqsandar    Ózin-ózi basqarý uıymdarymen
jumys    Ujymnyń dástúrleri    Eskertýler
I toqsan (9 apta)            
II toqsan (9 apta)            
III toqsan (11 apta)            
IY toqsan (9 apta)            

Tárbıe josparynyń ekinshi túri:
I.  Synyp oqýshylaryna minezdeme.
II. Tárbıelik mindetter.

1. Saıası mádenıetin qalyptastyrý.

2.  Imandylyqqa, adamgershilikke, izgilikke tárbıeleý.
a) Ulttyq minez-qulyq pen ádep-ǵuryp negizinde tárbıeleý; 
á) Halyqtyń salt-dástúrge súıenip tárbıeleý.

3. Bilim alýǵa sanaly kózqarasyn qalyptastyrý jáne qoǵam arasyndaǵy belsendiligin damytý.

4.  Óz eline, atamekenine súıispenshilik jáne halyqtar dostyǵyn qurmetteýge tárbıeleý.

5. Eńbekke, halyqtyń iskerlikke baýlý, únem tárbıesin berý.

6. Ásemdikke tárbıeleý jáne kórkemdik qabiletin damytý.

7. Dene tárbıesin jetildirý, gıgıenalyq tárbıe.

8. Ekologıalyq jáne azamattyń jaýapkershilikke tárbıeleý. Sońǵy kezde komýnarlyq tárbıeleý ádistemesi keńinen taraýda. Ony óz tájirıbesinde paıdalanatyn synyp jetekshileri aıyna bir ujymdyq shyǵarmashylyq is josparlaıdy, tárbıe jumystary sol tańyrypqa baılanysty bolyp keledi. Ár aıda ótkiziletin tárbıe jumysy 4 bólimnen turýy múmkin.

Ujymdyq shyǵarmashylyq ister: Qyrkúıek - eńbek pen bilim aıy. Qazan - seni qyzshtyratyn álemge saıahat. Qarasha - týǵan ólkemniń tarıhy. Jeltoqsan - meniń Qazaqstanym. Qańtar - shyǵarmashylyq aılyǵy. Aqpan - sport aılyǵy. Naýryz - merekeli, berekeli aı. Sáýir - "naryq eline saıahat" oıyny. Mamyr - mekteppen qoshtasý aıy.
I bólim - ujymmen jumys.
II bólim - jeke-dara jumys.
III bólim - belsendiler tobymen jumys.
IV bólim - ata-analarmen jumys.

Árbir bólimge alýan túrli jumys túrleri men ádisteri engiziledi.

Tárbıe jumysy josparynyń úshinshi túri:

Synyp jetekshi josparynyń úlgi qurylymy:
•  synyptyń qysqasha sıpattamasy jáne oqýshylar jaıly jplpy málimetter.
•  synyp ujymy qyzmetiniń negizgi baǵyttary men formalary.
•  tárbıe mindetteri.
•  synypta sabaq beretin muǵalimdermen jumys.
•  ata-analarmen jumys.
•  synyp jetekshiniń jumys esebin júrgizýi.
•  synyp jetekshiniń esep berýi.

Tárbıe josparyna qoıylatyn keıbir talaptar:
• jospardyq qoǵam talaptaryna, maqsatyna sáıkestigi;
• ómirmen tyǵyz baılanystylyǵy;
• josparǵa tárbıeniń barlyq salalarynan jumystar engizý;
• tárbıe jumysy formalarynyń oqýshylardyń jasyna, ujymynyń erekshelikterine, tárbıelik deńgeıine sáıkes bolýy;
• jospardyq jan-jaqtylyǵy, tárbıeniń barlyq salalaryn qamtamasyz etýi (kompleksti turǵydan);
• jospardyq naqtylyǵy.

Synyp jetekshisi pedagogıkalyq keńeste nemese synyp jetekshileri birlestiginde esep beredi. Oqý jylynyń aıaǵynda synybyndaǵy tártip pen úlgerimge baılanysty jazba esep beredi.

Ádebıetter:
1. Iý.P.Azarov. Otbasy pedagogıkasy. - Moskva, 1985.
2. V.A. Sýhomlınskıı. Ata-ana pedagogıkasy. - Almaty, 1983.
3. N.I.Boldyrov. Synyp jetekshi. - Almaty, 1980.
4. Q.Jaryńbaev, S.Qalıev. Qazaqtyń tálim-tárbıesi. -Almaty, 1995.
5. K.J.Qojahmetova. Synyp jetekshisi. - Almaty: Álem, 2000.

---