InfoHub Logo

Baqqa bólengen ádemi qalanyń ortasyna salynǵan emhana bir kósheni bir-aq alyp turady. Onyń kóshe jaǵyna qaraǵan beti dárigerler naýqas adamdardy qabyldaıtyn bólmeler de, aýla jaq beti uzyn zal. Uzyn zaldyń boıyna qoıylǵan otyrǵyshtardyń bosy kóp bolǵanymen qabyldaý kabınetteriniń báriniń aldynda adam barshylyq. Adamnyń eń kóp otyrǵan jerleri qulaq, muryn, tamaq aýrýlaryn, kózdi, tisti qaraıtyn kabınetter aldy. Uzyn zaldyń ashpaly terezeleriniń barlyǵy ashyq. Osy ashyq terezelerden tańerteń soqqan samalmen bir hosh ıis keledi de, adam meıirin qandyrmaı joq bolady. Sýsap otyrǵandarǵa zor sabadan bir-bir tostaǵannan qymyz berip bir jaıqar kelinshek izinshe qaıtyp shyǵyp ketkendeı bolyp tur. Janǵa saıa kóktemniń lebi otyrǵan naýqastarǵa tabylmas shıpadaı seziledi. Samal taǵy da, esse ıgi edi desedi, otyrǵandar;

Zaldyń. kire beris esigi keń ashyldy da, denesine jabystyra tikken qalyń kúreń qyzyl kóılegi bar bir áıel kórine ketti. Ol esik jabylar — jabylmastan zaldyń oń jaǵyna qaraı tez basyp júrip berdi. Osylaı qaraı burylýymen odan hosh ıis burqyldap, terezeden kelgen lepke jarymaı otyrǵandardyń murnyn jaryp jibere jazdady. Ol qulaq, muryn, tamaq aýrýlaryn qaraıtyn kabınet aldynan aıaǵyndaǵy ókshesi dirildegen jyltyr qara týflıin shajamaıyn shıqyldata, eki qolyn artyna laqtyra tastaı sypyrtyp óte shyqty. Qulaq, muryn, tamaq aýrýlaryn qaraıtyn kabınet eń túkpirde edi. Budan bylaı kabınet joq bolsa da ol etip baryp buryshtan kilt burylyp, qashaǵan qýyp úırengen qysyr bıedeı ókshesinen qaıtty. Týflıin shıqyldatyp beri júrdi. Eki qulaǵyn kezek basyp shydaı almaı shetkerirek otyrǵan orta jastaǵy Erekeńniń beti tyrjyń ete tústi. Oǵan jalǵas otyrǵan qartańdaý áıel de tatyp ketken aıran urttan alǵandaı murnyn tyjyryp, bet-aýzyn qatparlandyryp, aýlyn yrsıta qoıdy. Kózi álgi áıelde.

Áıel otyrǵandardy hosh ıiske bólep, olardyń týra ortasyna kelip toqtady da:

— Sońy kim? — dedi ózinen-ózi kúlip. Nege ekeni belgisiz onyń on jaq ezýi joǵary kóterilip, aýzy qısaıyp ketti, kerqyzyldap jaqqan dalaby eki qulaǵyna az-aq jetpeı turdy.

— Men,— dedi shetke jańa kelip otyrǵan áıel sypaıy ǵana.

— Men sizden keıin, — dedi de álgi áıeldiń oń jaq ezýi taǵy qısaıa berdi. On jaq ezý kóterilip, ádemi qyr muryny oń jaǵyna qısaıyp, oń jaq kóziniń aldy, arty ájimdenip, kózi shapyrashtanyp qaldy. Kerqyzyl ezýler taǵy da eki qulaqqa jete bergende eh-he-helegen negizsiz, qısynsyz kúlki shyǵyp baryp toqtady. Bul joly oń jaq ezý joǵary ájeptáýir kóterilgendikten áıeldiń aqyl tisiniń altyn ekenin otyrǵandardyń bári de kórdi.

Áıelge otyrǵandar yǵysyp oryn usyndy. Ol oryndyqqa bir qyryndap otyrmaq boldy. Syptaı etip, jabystyra tikken túımeli qyzyl kúreń kóılek onyń otyrýyna qarsylyq bildirgendeı tyrsıyp, ıkemge zorǵa-zorǵa keldi.

— Áı, osy kóılekten kórgen qorlyǵym-aı, tańerteń salqyndaý bolǵan soń kıip shyǵa salyp edim,—dep áıel syqylyqtaı kúlip aldy. Biraq onyń kúlkisi tyrysyp-byrysyp otyrǵan naýqas adamdardyń. arasynan qoshtaýshysyn taba almaı, jalǵyz, ersileý estildi. Onyń kúlkisi estilgende anaý shettegi qulaǵy aýyryp otyrǵan Erekeńniń tanaýy taǵy tyrjyń ete qalyp, sol qulaǵyn qoıa salyp, oń qulaǵyn basty. Onyń kúlkisin unatpaı qaldy ma, álde bilgisi keldi me, Erekeńniń janyna taqaý otyrǵan qartańdaý áıel:

— Qaı jeriń aýyrady, kelin?— dedi.

— Ibaı, kelini nesi, qyzym dep sóılemeısiz be!?— dedi de, ol saýaldy jaýapsyz qaldyrdy. Sonan soń ile janyndaǵy áıelge burylyp:

— Myna bir qulaǵymnyń,— dedi ol, oń qulaǵyn ustap,—syrǵalyǵy aýyryp júrgeni. Myna bir syrǵasy qurǵyr da basyp bara ma, qaıdam. Sony dárigerge kórseteıin dep edim.

Ol qolyn qulaǵynan ala bergende altyndaǵan úlken dúmbir syrǵa eki qulaǵyn basyp, shaıqalaqtap ketti. Otyrǵandarǵa aýrý naq osy syrǵada turǵandaı kórindi.

Azdan keıin ol ornynan turyp, kóz odan tis aýrýlaryn qaraıtyn dárigerlerge de kezek qoıyp kelýge jóneldi. Sodan jarty saǵat ótkende qaıta oraldy, ári sambyrlaı sóıleı keldi.

— Jeńgeı, bireý kelse, artymda bir adam bar dep aıta salyńyz, men úıge baryp kele qoıaıyn, ystyqtap, qapalap baramyn.

Jeńgeı óziniń tamaǵymen áýre. Oǵan jaýap ta bergen joq. Al onyń esesine kezek qoıýshy da kezegimnen aırylyp qalamyn-aý dep qadaǵalamaı-aq, jaýap almaı-aq jyltyr qara týflıdi shıqyldata basyp, tartyp ketti. Onyń aıaǵynan shyqqan shıqyl otyrǵandardyń samaıyna biz suǵyp alǵandaı, qabaqtaryn tyrjyń-tyrjyń etkizdi.

Kún kóterilip, úıdiń ishiniń aýasy jylı bastady. Qyzarǵan kún men dalaǵa da jan kirdi. Ashyq turǵan terezeniń bárinen áldeqalaı ádemi jasyl ala kóbelek kirip, dalbalaqtap, zal ishin tegis aralap shyqty. Sheshelerimen emhanaǵa ere kelgen bir-eki bala qalpaqtaryn ala, tura umtylyp edi, shesheleri etekterinen basyp, otyrǵyzyp qoıdy. Jasyl ala kóbelek qalbalaqtap, esikke taman barǵanda, ishten ashylǵan kabınet esigine soǵylǵan kóbelekti úshinshi bir bala qalpaqpen uryp aldy.

— Myna bir kóbelek te emdelýge kelgen be? — dep qaldy bireý ezý tartyp.

— Munda Jyndy kóbelekter de keledi, — dedi Erekeń yzaly kúlkimen..

Sálden keıin jańaǵy áıel taǵy kele jatty. Bul týra janaǵy ólgen kóbelekti joqtatqysy kelmegendeı, úldirek gúldi jasyl jibek kóılek kıipti. Eki qoly ıyǵyna deıin, moıyny jaýyrynyna deıin jalańash. Kún aptaby osynsha jeleń kıindiretin ystyq bolmaǵanymen muńyń eki ekpesinen qysyp, dem aldyrmaı kele jatqandaı. Tipti áp-sátte basy da ózgerip ketken. Shashyn dýdyratyp bos tastaǵan da, oǵan bir gúldi qıyqsha oramaldy túıreı salǵan. Aıaǵy da basqalanyp, biz ókshe, biz tumsyq appaq týflı kıgen. Qadańdaǵan júrisinen kóıleginiń etegi delbeńdep, shashy jalpyldap barady. Tup-týra jańaǵy kóbelek.

— Qaı bala qalpaǵymen soǵyp alar eken, — dep oılady Erekeń ol otyrǵandarǵa jaqyndaı bergende.— Ásire qyzyl tez ońar, qalbalaqtaǵan jyndy kóbelek óstip júrip otqa túsip ketpeseń jarar...

Jasyl ala kóılek jaqyndaı bergende osy jerge jańa ǵana kelip, kezek ustaǵan jigit: «O, Beke, sálamatsyz ba?»—dep ornynan atyp turdy. Beke degendi estip áıelde de osyndaı at bolady eken dep jurt bir-bir qarap qoıdy.

— Aman. Ózińiz de sálamatsyz? — dep áıel qubylyp, tipti syzylyp qaldy. — Ǵapý etińiz, myna emhanaǵa kelgendegi nashar túrimdi kórdińiz, alaý-dalaý bolyp, myna bir jaman kóılekti kıe salyp em. Emhanada tanys kezdese qoıady dep oılamap edim. — Áıel yrjıyp, syqylyqtap kúlip, ári múláıimsip, oń jaq ezýin kóterip, altyn tisin jyltyratty. Battastyra opalaǵan aq quba óńi birese dalap jaqqandaı qyzaryp, birese kúlbettene qýaryp túrli ózgeriske endi. Onyń kıimi, qubylysy jańa ǵana osy jerdeı ushyp ótip, balalar qalpaqpen soǵyp alǵan kóbelekti ańǵartqandaı.

— Joq, joq, olaı demeńiz, siz kádimgi kóktem kúniniń kóbelegindeı qulpyryp tursyz. Ózińiz' burynǵydan da jasańǵyrap ketkensiz. — Áıeldiń kózi kúlmeńdep sál tómen qarady. Qulaǵyndaǵy dúmbir syrǵasynyń shaıqalaqtaǵanyndaı, áıel qıpańdap, qıqańdap ketti. Ol taǵy da maqtaý sóz aıtar ma degendeı úmit te etti, jigit qurǵyr sózge sarańdyq jasady, odan árige barmaı tıtyqtap qaldy. Tipti ol maqtaýdy áıeldiń qatty unatqany, tary da birdeme aıtar ma eken dep tosqany sonsha «taǵy bir-eki sóz aıtsańshy» deı jazdap, otyrǵandar da qopańdap, qompańdap qozǵalysyp ketti. Jigit odan ári jaı amandyq surasyp bara jatyr edi, áıeldiń ózi áńgimeniń betin ózine qaraı buryp áketti:

— Myna bir kóılekti salqyn bola ma dep tiktirip edim, unaspaıdy.

— O ne degeniń, Beke. Siz jańa shyqqan jaýqazyndaı jelbirep tursyz. Gúlge qonǵan kóbelek sizdiń janyńyzda ádemi emes.

Áńgimeniń beti jańa túzelgen sıaqty. Naq osy kezde otyrǵandardyń bireýi:

— Kelin, sizdiń kezegińiz keldi,- — dedi.

— Siz kire berińiz, men sonan soń...— deı saldy kelin. Áńgime kishkene qyzyp, ótken-ketken aıtylǵan soń jigit asyǵys ornynan turdy.

— Aıyp etpeńiz, kýrortqa baraıyn dep, soǵan dárigerlerge tegis kórinýim kerek edi. Endi kóz dárigerine baraıyn.

Jasyl ala kóılek te asyǵys tura keldi.

— Onda júrińiz, men de soǵan baratyn edim. Myna kózderim jaz shyqqaly beri qaratpaı júrgeni, soǵan bir qara áınek alýym kerek edi.— Áıel bastap júrdi. Onyń ekshesiniń dybysy tyq-tyq etedi. Ol dybys aýrýlardyń shekesin qurystyryp barady.

— Sony kim? Meniń kezegim ótip ketken eken, jaraıdy, Aqan, men sizden keıin-aq bola salaıyn. Siz otyra turasyz ǵoı. Kún keshkirip keledi. Men úıge baryp kele qoıaıyn.— Oń jaq ezýin kóterem degeni me, áıel oń jaq kózin qysyp qaldy, in aýzynan kóringen sýyrdaı altyn tis jyltyń etti.

Jigit «jaraıdy, jaraıdydan» artyq sózge barmady. Áıel tyq-tyq basyp, tis dárigeri jaqqa qaıqańdap bar-dy da, onyń aldymdaǵy shoǵyrlanǵandarmen birer aýyz tilge kelip dalaǵa bet túzedi.

Tús aýyn kún ekindige taıanyp barady. Emhana esiginen kirgen qan qyzyl kóılekti áıel onǵa burylyp, qolyn artyna kóbirek sermeı, qulaq muryn, tamaq aýrýlaryn qaraıtyn kabınet aldyna bir soǵyp, kóz dárigerine keldi. Odam toqtamaı tis dárigeriniń kezegin kútip otyrǵandarǵa jetti. Bul kezde Aqan tis dárigerine kórinip, kabınetten shyǵyp kele jatyr edi.

— Iapyr-aý, Aqan, siz tis dárigerine kórinip úlgirgensiz be?

Aqan jańa tanydy. Aldynda turǵan baǵanaǵy óziniń «Bekeńi». Tipti basqa. Baǵanaǵy jasyl ala kóılek joq, qan qyzyl jibek kıgen, shashyn tas tóbesine tikireıtip túıip tastaǵan. Dúmbir syrǵanyń ornyna qulaqqa jabysyp turatyn qyzyl qonyzdyń sýreti. Qolynda torlap kaýchýkten toqylǵan qyzyl qapshyq. Aýzyn da... Qysqasyn aıtqanda, basynan aıaǵyna deıin batar kúndeı qyp-qyzyl. Aqan tańyrqap qaldy. Qalaı ózgerip ketken? Jańa ǵana jap-jasyl kóbelek edi, endi qyrdyń qyzyl túlkisindeı jaınaýyn! Paı-paı, Bekeń-aı!

— Ia, ıa, úlgirgenim. Siz kóz dárigerine bardyńyz ba? — dedi Aqan sasyp qalyp.

— Joq, kezegim ótip ketipti. Kózden óletin emespin, Aqan. Myna bir tisim zyryldap jel tıgizbeı turǵany. Aldymen sony qarataıyn dep oıladym. — Ol yrjıa qoıdy da, aıaǵynda syqylyqtaı jóneldi.

— Ia, ıa, ataı kórmeńiz, bárinen de tis aýrýy jaman, tisińiz aýyra kórmesin! Soǵan kóringenińiz durys, — dep Aqan dalbaraqtap shynymen sóıledi. Aqan jylystap ketpek boldy. Naq osy kezde saýsaǵyn salalap, sol qolyn qulashtaı sermegen Bekeń Aqanǵa buryldy.

— Kún bolsa keshkirip qaldy. Bir kúnge ólmespin. Men de erteń-aq kelsem. Onyń ústine juqalaý kıinip kelip edim, keshki salqynǵa urynyp qalyp júrem be dep turmyn.

Bekeń Aqanmen qabattasa dalaǵa bettep bara jatty. Otyrǵandar tańdanyp qaldy.

— Erteden keshke deıin dárigerge kelip, birine kirmegen bul áıel kim? — dep surady tis aýrýynan urty isip ketken er adam.

— Sony tanymaýshy ma edińiz, kádimgi qalaǵa belgili Bekbıke degen osy ǵoı.

— Syrqat áıel ǵoı, — dedi kúlip bir jigit.

Jurt Bekbıkeniń izinen kóz almaı qadalyp qaldy. Ol shermende eshnárse bilmeı kerdeńdeı basyp bara jatty. Terezeden túsken kúnmen shaǵylysqan qyzyl kóılek sol batar kúndeı qyzarańdap baryp kózden ǵaıyp boldy,

1960

---