InfoHub Logo

«Jastyq shaq» kınosy jańadan teatrlarda kórsetile bastaǵan kúni tańerteń gazet redaksıasynyń ádebıet-mádenıet bóliminiń kabınetinde telefon syldyr ete tústi.

Sóılep turǵan Sólpekbaev qoı, sizder osy meni nege syrtqa tebe beresizder. Maǵan eshteme jazdyrmaısyńdar. Mende ala almaı júrgen uzynda óshteriń, qysqada kekteriń bar ma?— deıdi telefonnan shyqqan daýys.

— Sólpekbaev joldas,— deıdi bólim meńgerýshisi Tóletaı, — baspasózge qatysýǵa árkimniń-aq erki bar. Ol sizdiń konstıtýsıalyq pravońyz, ony sizden alýǵa eshkimniń shamasy kelmeıdi, jazyńyz.

— Al, jazsam,— dedi Sólpekbaev,— myna ekranǵa shyqqan «Jastyq shaq» kınosyna jazamyn.

— Jazyńyz, eki kúnnen qaldyrmańyz.

Bólim meńgerýshisimen Sólpekbaevtyń arasyndaǵy sóz osymen aıaqtaldy. Telefon trýbkasyn qoıǵan soń-aq Sólpekbaev bir álekke tústi de qaldy. Barlyq kitap qaǵazdaryn aýdarystyryp-tóńkeristirdi. Bútin gazetter, jarty gazetter, qıyndy gazetter, julynǵan kitap paraqtary bári de kóz aldynan ótip jatyr. Biraq, bulardyń ishinen izdegeni kózine ilinbeı-aq qoıdy. Onyń izden otyrǵany osy kınoǵa basqa gazetterde shyqqan resenzıanyń kesindisi edi. İzdegenin taba almaı, azyraq dem alyp qaraıyn dep dal bolyp otyrǵanda, onyń úıine qydyryp Syrdańbaı degen joldasy jetip keldi.

— Óı, áıelińnen bólinip jatqannan saýmysyń, aqtaryp jatqanyn ne?

— Álgi «Jastyq shaq» degen kınoǵa resenzıa jazyp bermek bolyp edim. Sony qıyp alǵanymnan eptep...-— deı berip edi. Oǵan Syrdańbaı.

— Ol ekranǵa jańa shyqqan kıno, oǵan áli eshbir gazet resenzıa bergen joq qoı,— dedi. Sólpekbaev osyny estı salysymen saly sýǵa ketkendeı sylqıyp otyrdy, da qaldy.. Mine dep oılady ol, olar meni osylaı keleke qylady. Áli eshkim resenzıa jazbaǵan kınony maǵan ádeıi berip, meni olar bir nársege arandatqaly júr. Áıtpese olar maǵan ony nege beredi? Men neden qarap jazbaqpyn...

Eki kúnnen keıin Sólpekbaevtyń úıine telefon shyldyr ete tústi.

— Sólpekbaev joldas pa?

— Ia, ıa.

— Bul redaksıadan sóılep turǵan Tóletaı. Resenzıa bitti me eken dep...

—. Ataı kórmegin, Tóletaı joldas, sender meni otqa túsire almaı júrsińder me? Áneýgi kúni-aq netkenmin, ıa, ıa, aıtqanmyn. Áli eshkim jazbaǵan kınoǵa resenzıa jaz dep...

— Tilek bildirgen ózińiz edińiz ǵoı.

— Shynymdy aıtaıyn ba?

— E, endi ótirik aıtaıyn dep pe edińiz?

— Shynymdy aıtsam, ortalyqtan keler gazet-jýrnaldar kútip júrmin. Sol kelgen soń... keshikpeı-aq kelip qalar. Eki-úsh kúnge neleriń ketedi. Tipti búgip pochta bolýy múmkin.

— Sonda bul qalaı, Sólpekbaev joldas, siz ortalyq gazetterden kóshirip bermek bolyp otyrsyz ba?

— Ia-ıa, jo-jo-joq. Týrasyn aıtqanda, Iýlıı Sezardan basqanyń bári urlap jazady emes pe? Kóshirip emes, netip qana. Álgi, ıaǵnı, qarap jazyp. Jo-joq olaı emes, meniń osyndaıda bir shatasa beretinim bar, resenzıa jazýdy umytyp qalyppyn. Óleń jazyp ber deseń ǵoı, onda... shirkindi nesin aıtasyń...

— Sonymen resenzıa joq pa?

— Eki-úsh kún kútseńiz...

Eki-úsh kún kútse ondaǵy áńgimeniń de túri osy bolar edi. Óıtkeni basqa gazetter resenzıa bermese ol qalaı jaza alsyn. Eń bolmasa bir gazet jazsa eken-aý, árıne sonda ol juqalap kirer edi. Áıtpese munyń ózi býynsyz jerge pyshaq urý ǵoı. Kıno resenzıa jazǵanda kóshirip, ne aýdaryp bere salatyn kozel endi qaıdan resenzıany oıdan shyǵara qoısyn.

Keshke qaraı kyzmet aıaqtalar kezde redaksıanyń aldyna sólbireıip Sólpekbaev kelip tur. Ol úıinen shyqqanda-aq osynda kelmek bolǵan. Kyzmet aıaǵynda Tóletaıdy ustap alyp, bir-eki júz gram jutqyzyp, tamaǵyn "jibitip alaıyn, sonan soń qaıda keter deısiń, bizdiń adam bolady ǵoı. Qulqyny qurǵyr kimdi uryndyrmaıdy deısiń eki-úsh kún kútpeıdi deımisiń, basyn syradan bastaımyn ǵoı, árıne, dep ol meniń aıtqanyma júre me, júrmeı me degenmen isi bolmaı ońashada jaman oıyn osylaı qorytqan bolatyn.

Esikten shyǵyp kele jatqan Tóletaıdy kórdi de, Sólpekbaevtyń túsi kenet qýqyl tartyp júrip ketti. Biraq Sólpekbaevqa aıaq astynan bir batyldyq paıda bola ketti de:

— Myna jerden syra ishe ketsek qaıtedi?—dedi.

Tóletaı buryn onymen aýyzba-aýyz bir de ret sóılespegen tek syrtynan tanıtyn. İsi túsken adamyna ol «syrasyn» ala júgiredi dep joldastardyń áńgimelegenin talaı estigen. Mine sol syra Tóletaıǵa da aıtylyp qaldy.

— Rahmet, men syrqat adammyn, ishpeıtin edim,— dedi Tóletaı júre berip.

— İshe ketińiz, neńiz ketedi? Syrqat edim degenderdiń sylqytyp jiberetinin talaı kórgenmin. Talaı jerden talaılarmen tańdaı jibitken shyǵarsyń,— dep Sólpekbaev janamalaı berdi, Tóletaı oǵan «barmaımyn» dedim ǵoı dep qaıtalap aıtty. Biraq Sólpekbaev taǵy sóılep ketti.

— Munyńyz jurttyń bári aıtatyn sypaıygershilik qoı, júrińiz. Shyn mánisinde tańdaıyńyz qurǵap-aq turǵan bolar, tańdaı jibite ketińiz.

Bul sol Tóletaıdyń shydamyn taýysyp ketti bilem: «Tańdaı jibitetin men ázir nárige qoıǵan joqpyn» dedi ol Sólpekbaevqa.

Joq, nárikkendi qaıtesiń, bárimiz de tamaq ishpeı júrgenimiz joq jáı, ánsheıin jarty lıtr syra ishseń... zalal bolmas degenim ǵoı... — dedi shimirikpesten Sólpekbaev, sypaıylap turǵan «yzdan» «yńǵa» kóship. Áýelgide Tóletaı munyń sózin kóńiline sham alyp turdy da., artynan oǵan:

— Sólpekbaev joldas,— dedi ol,— qazan túbinde qatqan shemirshek qaldy degen adam ekensiz ózińiz, ne degen baqaı esep adam edińiz?!

Bir saptyaıaq syrany kóp dúnıe kórip turǵan Sólpekbaev ne derin bilmedi. Degenmen sasa qoıǵan joq, uıalmady da, Tóletaı kezekti troleıbýsty kútip turyp, mindi de zyrǵytyp kete bardy...

Arada birneshe mınýt ótken soń Sólpekbaev bir ádebıet birlestigine tap bola ketti. Onda jınalys ótkeli jatyr eken. Kún tártibindegi másele jas aqyn Órentaıdyń «Úlken jolda» degen dastanyn talqylaý bolatyn.

Sólpekbaev kabınetke tyjyryna kirdi.

— Dastan kimdiki?—dep surady ol shette otyrǵan bireýden.

— Órentaı degen jigittiki.

— Qaı jerdiki eken?

— Taıasýdiki.

— Ol qaı jer?

Bul jerge kelgende jańagy shettegi kisi áldeqandaı oımen mynany alakózimen bir atty da, aýzyna túskenin aıta saldy.

— Tarpańtaý...

Sólpekbaev bloknotyna ony-munysyn túrtip alyp otyrǵanda, aıtylǵan pikirlerdi tyndaı almaı qaldy. Avtor dastanyn qalaı jazǵanyn aıtyp ótken bolatyn. Órentaıǵa birneshe suraý berildi. «Kim sóıleıdi?» dep basqarýshynyń suraýy muń eken, «men» dedi Sólpekbaev ózi shaqyrylmaı kelip, ruqsatsyz kirse de. Munyn óreskel minezin oǵash kórip, bul ne aıtar eken degen pishinmen basqalarynyń eki kózi Sólpekbaevqa tigildi.

— Men Órentaıdy bilemin, ol Taıasýda týǵan. Taıasý degen Tarpańtaýda. Onyń jazatyny tek Taıasý týraly. Taıasýda týyp sony jazǵandyqtan, onyń shyǵarmasy jaman. Sondyqtan...

«Sondyqtannyń» aıaǵyn kópshilik aıtqyzbady. Sólpekbaev shettegi oryndyqqa otyra ketti.

Basqarýshy óziniń qorytyndy sózinde Órentaı dastanynyń jaqsy jaǵyn, kemshiligin, ondaǵy adam obrazdaryn sypattaı kelip, Selpekbaevqa býryldy.

— Sólpekbaev joldas! Siz Tarpańtaýda boldyńyz ba?

— Bolǵan joqpyn.

— Onda Taıasý degen jer bar ma?

— Men qaıdan bileıini

— Órentaı Tarpańtaýda atymen bolmaǵan adam, onyń ústine másele tvorchestvosynda ǵoı... Sózge jaýap bere sóıleý kerek.

— Men jaýap berip qaıtem. Jaýap beretinder bere bersin,— dedi de Sólpekbaev ornynan atyp turyp, shyǵyp júre berdi.

«Sybaǵasyn» alǵan Sólpekbaevqa bireý ere shyqty. Sólpekbaevtyń jańaǵy sózi ózine qatty unaǵanyn aıtyp, ol buǵan japsarlasyp qalmady.

— Qaı jerdikisiń?— dep surady odan Sólpekbaev.

— Jaıyq jaǵasynykimin.

— Men Shaǵan boıynykimin. Oı, ekeýmiz týys ekenbiz ǵoı. Jalǵyzdyq kórip júr edim, mıat taptym,— dedi birinshisi.

— Maǵan da... Jalquıryǵym, baýyrym,—-dep ekinshisi birinshisin qushaqtaı tústi, tipti kórisip te aldy, shurqyrasyp jatyr.

Áıteýir talaı jyldyń ishinde Sólpekbaev minezdes bir adam tabyldy-aý áreń degende. Ekeýi shurqyrasa ketti. Ekeýi eki túkpirden bolsa da týysqan bolysty. Anaý Sólpekbaevqa temeki tartqyzdy.

— Qaıda isteısiń?—dedi Sólpekbaev.

— Jýrnalda.

— Páli, páli, mine qyzyq. Maǵan kitaptarǵa resenzıa jazǵyzyp turarsyń.

— Álbette, týysqanbyz ǵoı. Meniń famılıam Kýǵalıev. Al baılanys jasap tur.

Kapıtalısik sarqynshaǵy basynan arylmaǵan týysqandarǵa bir yńǵaıy kelmeı dińkelep júrgenińde «Keń jaılaý» degen poves jaryqqa shyǵa keldi.

— «Keń jaılaýǵa» syn jazyp bere qoıyńyz,— dedi telefonmen Kýǵalıev Sólpekbaevqa.

— Apyraı, qalaı bolar eken?

— Ne qalaıy bar, rettep jiber.

— Avtory qaı jerdiki eken degenim ǵoı.

— Bizdiń eldiki, biraq týysqanshylyǵy joq, meni de baýyryna tartpaıdy, rýdy joqqa shyǵarǵysy keledi. Maǵan kóshede kezdeskende júrińiz dep izet bildirmeıdi. Tipti izetińiz ne? Áýeli jyly shyraı da bermeıdi. Sondyqtan ony soǵý kerek. Osyny soǵý arqyly jerlestigi bar degen sózden de qutylyp qalamyz. Tańerteń ákelip berińiz. Kórsin kim ekenimizdi. Á, bálem...

Sólpekbaev uzaq túnge otyrdy. Oıy qurǵyrǵa da eshteme túse qoımady. Onshaqty shólmek syra ishildi. Qazbektiń birneshe qoraby bosady. Sodan keıin ǵana oıyna túskenin jaza bastady. Maqsaty — jamandaý. «Taqyryby jaman,— dep jazdy ol jol basynan.— Keń jaılaý» deıdi. Tar jaılaý bolmaı ma eken? Bizdik jaılaýlarymyzdyń kóbi taýda ǵoı. Munyń ózi durys emes. Tar jaılaýdy da kórsetý kerek qoı. Keń jaılaýda kóp qozy ósti deıdi, nege az qozy óspeıdi, dep bir tujyrǵan boldy. Bul qunsyz kitap. Óıtkeni, qunsyz bolǵandyqtan qunsyz. Baspaý kerek edi, muny basý arqyly baspa úlken qate jibergen. Óıtkeni, basýǵa turmaıtyn kitap. Poveste ekpindini maqtaıdy, jalqaýdy da ataı ketse nesi ketedi, jalqaý jan emes pe eken» degen jerleri de kezdesti. Ne kerek, osyndaı saryndy, qysqasyn aıtqanda avtordy jerden alyp, jerge salǵan resenzıa tańerteńgi tamaqqa deıin áreń jazylyp boldy. «Qudaıǵa shúkir, qurtatyn boldyq dep te qoıdy ishinen Sólpekbaev.

Osynyń artynam qurtpaıtyn jaǵdaı da bolyp qaldy. Shaıyn iship bolyp Sólpekbaev esikten endi shyǵa bergende gazet tasýshy kelip qaldy. Onyń oıyna birdeńe túse qalyp, gazettiń búgingi nomerlerin qarap jiberip edi, «Keń jaılaýǵa» syn tabyla ketti. Kózimen sholyn ótip edi, ózinikine kerisinshe jazylǵan. Muny oqyǵanda Sólpekbaevtyń kózi sharasynan shyǵyp kete jazdady.

— Týysym, týysym dep, osy týmaı ketkir týysym meni jarǵa ıterip jibereıin dep júrmese ıgi edi. Áı nysaıy jaman osynyń,— dep jalma-jan gazettegi resenzıany kóshire bastady.

Azdan keıin Sólpekbaev jýrnal redaksıasynda boldy.Redaksıaǵa Qýǵalıev áli kelmegen eken.

— Resenzıa qalaı shyqty?— dedi otyrǵandar.

— Apyraý, adam oıy adam oıymen bir jerden shyǵa beredi eken ǵoı, myna gazettegi resenzıa meniń resenzıamnan túk aınymaıdy. Qalaı birdeı bolyp shyqqan deseńizshi,— dep Sólpekbaev sózin soza tústi.

— Ia, qalaı birdeı bolyp shyqqan...— desti redaksıadaǵylar. Sólpekbaev uıalǵan da, qysylǵan da joq. Onyń uıalmaǵanyna redaksıa qyzmetkerleri uıalyp jerge qarasty.

— Maqalańyz tym uqsas bop ketken eken,— desti olar. Al Sólpekbaev eshnárse sezbegendeı bedireıip otyrdy da qoıdy.

1955

---