InfoHub Logo

Qostanaı oblysynyń etikshilerine, temirshilerine, saǵatshylaryna bir qurylǵan komısıanyń músheleri jaı suraq berip jedel jaýap aldy:

— Eń jaqsy adam kim?

— Sony da bilmeısiz be, bizdiń bastyǵymyz Soqan emes pe!?

— Eń myrza adam kim?

— Páli, baýyrym, Soqan ǵoı.

— En darqan adam kim?

— Ne aıtyp turǵanyń,— dep etikshi qolyndaǵy balǵasyn ala júgirdi.— Bizdiń Soqannan basqa kim bolýshy edi.

Komısıa budan ári suraq bere almady, Óıtkeni, árkimniń óziniń basynyn amany jaqsy. Jumysy otyryp isteıtin jaıbaraqat bolsa da, etikshiniń kóbiniń qany qyzý bolady. Balǵasy qolynda. Úshkir shegesin ókshesine emes, komısıa múshesiniń biriniń basyna jalǵyz uryp qaǵyp jiberse kimnen taptym demes pe? Odan da jan olja.

Qostanaıdaǵy halyq turmys qajetin óteý basqarmasynyń bastyǵy Soqannyń osyndaı bir myrzalyǵy bar degen Moskvaǵa jetip, SSSR Memlekettik baǵa komıtet! basqarmaǵa qaraıtyn Qostanaı aýdandyq turmys kombınatyn astan-kesten tekserip kelip jiberip edi. Qosta» paı óńirinde Soqan soqıǵan jalǵyz emes eken, oǵan tartqandar sol júıede tolyp jatqanǵa uqsaıdy. Turmys kombınatynyń dırektory Bekish te bir kórmege: jamap kisi bolmasa kerek. Onyń darqandyǵy, jaqsylyǵy bir basyna jetip jatyr degen ras eken. Mundaǵy úsh kisi isteıtin bir sheberhanada ár adam búkil jyl boıyna somnyń jumysyn istepti.

— Oıbaı-ay, bularyń qalaı?—degen Bekish aqyly tústen keıin kirip, sasyp ta qalypty. Biraq sheberhanadaǵylar saspaǵan:

— Oıbaı aý, jurttyń aıaqkıimi tipti bútin bolyp pále bolǵan joq ıá? Mujylǵan ókshe, jyrtylǵan julyq, túsken ultan degenin bul kezde kózden bulbul ushatyn boldy ǵoı. Jýlyǵy jyrtylsa jurt qazir qoqysqa laqtyrady da, jańasyn kıedi. Olar tyshqan tisiniń qyshýyn qandyryp jatsa kerek.

— Batyr-aý, ne dep turǵandaryń bul,— deıdi Bekish qaljyń shyǵar degendeı senimsizdeý, pisken bastaı yrjıa qalyp. Qaraýyndaǵylar ótirikke qysylmady:

— Jyrtyq botınkalardy osy kezde tyshqan jeıtin bolǵan,— baseke dep jylmyń-jylmyń etti.

Teksereıin dese dokýment, qaǵaz joq, Bekish qaı kelgen jyrtyq julyqtyny ańdyp otyrsyn. Sheberhana janynan ótkenderdiń úsheý-tórteýiniń aıaǵyna qarap edi, etikteri bútin sıaqty. Tyshqan uıalap turǵan, julyǵy shyǵyp turǵan etik kóre almady.

«Jalmaýyzǵa da jan kerek». Joǵarydaǵylar aldynda ne demek? Odan da eń ońaı jol — bul úsh aqsha jegish sheberdi memleketke bir tıyn tabys bermepti degen kóp aýyzdyń, shóp aýyzdyń biri shópsheń ete tússe, «inine sý quıǵan kúzendeı qyzmetten qýyp shyqqanmyn» deý áldeqaıda jenil ǵoı. Jyl boıy jegenderi boıyna qut, úsh sheber qaltany toltyryp qaıqaıyp shyǵa berdi. Árqaısysynyń qaltasynda keminde myń somnan aqsha ketken soń olar da qınala qoıǵan joq. Rahmetin jaýdyryp bala-shaǵańnyń ıgiligin kór dep aman attanypty. Tamaǵyń toq bolsyn, páleketin joq bolsyn dep Bekish te qala beripti.

Ǵafý etińizder, ol úsheýiniń qaltasyndaǵy aqshasyn qolymyzdy túkiriktep sanamaǵanymyzben komısıa kóp eseptep dál shyǵarypty. Kórshi sheberhanany tekserýdegi jıyntyq olardyń abuıyryn aırandaı tógip, aqshasyn, syryn aqtaryp tastaǵandaı boldy. Kórshi sheberhanadaǵy ár sheber 1 455 somnan tabys túsirgen eken. Al mynalar 137 som. «Oıpyrmaı» osy kezde tórt amaldy bilmeıtin adam joq, aıyrmasyn shyǵarý árkimniń-aq qolynan keledi-aý dep Bekishtiń berekesi ketipti. Osynyń bar syry Soqannyń óz myrzalyǵyna kelip saıatyn bolǵan soń Beken de aıylyn jımapty.

Adam degenniń syryn bilip bola ma? Onyń ishinde Soqan sıaqty bastyqtardyń da óz esebi, óz baılamy bar. Seniń onyń durys, burys deýge de ánsheıin adamdardyń aýyzy bara bermeıdi. Soqan ózin osynsha jurtqa beker maqtatty ǵoı deısiz be? Bir kúni búkil Qostanaıdaǵy halyq qajetin óteý mekemeleri qyzmetkerleriniń oblysta basy qosylyp, keńesi ótti. Osy keńeste... Ǵapý etińizder, kim ne sóılese erki, elimizde sóz bostandyǵy berilgen. Al bastyqtardyń da áp túri bolady. Biri zańdy ádil ustam halyqqa sonymen unaǵysy keledi. Al endi bireýi jurtty bet-betimen jiberýimen jaqsy kórinedi. Shamasy Soqan sońǵysyn qalap alsa kerek, keńeste sóz sóılep, ashyqtan-ashyq buıryq jarıalady:

— Men etikshiler senderge, saǵatshylar ózderine, temirshiler sizderge de erik beremin. Sender istegen iske kvıtansıa jazyp áýre bolmańdar. Kelisimdi aýyzsha jasap, aqshany qolma-qol alyp, isti áp-sátte aıaqtap, aqshany saqal sıpaǵansha jaratyńdar. Qaǵaz jazý qoıylsyn. Joıylsyn qaǵazbastylyq!

«Erdiń atyn qatyn shyǵarady, qatynnyń atyn otyn shyǵarady» degen eken burynǵylar. Sol aıtqandaı osydan bylaı, ıaǵnı kvıtansıa jazylmaıtyn bolǵannan keıin Soqannyń dańqy etikshiler, saǵatshylar, taǵy-taǵylar arasynda estrada orkestriniń dúmbirlek barabanyndaı dúńk-dúńk estildi. Sodan keıin myrza jigit te, aqyldy jigit te, jaqsy jigit te Soqannyń jalǵyz ózi bolyp shyǵa keldi.

Joıylsyn qaǵaz degen qatyrlaq, búrokrat pále! Qostanaı óńirindegi bar sheberhana osy urandy júzege asyryp, qaǵaz ataýlydan bezip, kvıtansıanyń atyn ataǵan adammen ala kóz bolyp aldy. Halyqtan túsken mol aqsha qurdymǵa sińgen Yrǵyz, Torǵaı ózeniniń aıaǵyndaı «kórdim-joq» bolyp quryp jatty. Aqsha degenińniń kólemi osy kezde kishkentaı tyshqannyń qulaǵyndaı. Ózi kishkentaı aqsha jalmaýyz toımaıtyn, tolmaıtyn toqsan bólek bulyń-bulyń qaltalarǵa súńgip taptyrmaı ketti.

Sonymen balapandy kúzde sanamaq bolyp júrgen Soqanǵa qaǵaz ataýly jazylmaıtyn bolǵan soń jospardyń quldyrap bara jatqany oǵan sybystan, dybystan jetip-aq edi. Biraq obaly neshik, Soqan bul jerde de k.ala n túbinde shemirshek qaldy dep usaqtyq jasamaı, irilik kórsetti.

Balapandy kúzde sanar bolar!

Soqan sıaqty ýáli aýyzdy adamnyń aıtqanyn kim eki qylsyn bári de qońyr kúzdi tosyp balapannyń qaraqanat qus bolýyn tosyp qala berdi emes pe?

Kúzde kelip «balapandy» basqa uryp sanap jiberse, jospar oryndalmaı qalǵan, halyqqa 68 myń somnyń qyzmeti kem istelingen. Aıaqkıim jóndeý jospary bar bolǵany kindiktiń ústinde ǵana qalyp qoıypty. Bul saladan da 76 myń som kem túsipti. Sóıtip, «balapandy kúzde sanasa» bárin jaz boıy qaraqus jegeni bir-aq bilindi. Sonymen Qostanaı aýdanynyń turmys kombınaty talqandy tary dep usynyp, esesin elden almaq bolǵan, 12 som 20 tıynnyń botınkasyn 28 som 60 tıynnan tikken. Áıelder etigi qyryq somnan elý somǵa qarǵyp shyqqan. Biraq qashanǵy komısıany Moskvadan shaqyrarsyń, cát-sáttiń arasymen talaı qomaǵaı qaltalar qampaıǵan...

«Sosıalızm degenimiz — esep». Al esepten aýytqyǵandardyń qaıda bararyn ne bir qudaı, ne qudaıdan bir bulaı emes Soqan ǵana bilse kerek-ti. Jasyratyny joq, ázirge Qostanaı sheberhanasyndaǵylar Soqan salǵan ońaı jolmen ketip barady. Soqan salǵan jol atansa jarar edi bul, áıteýir. Áı, qaıdam!?

1968

---