InfoHub Logo

(áńgime)

- Saǵan osy atty laıyq kórdik, Joldybaı. Ózgelerden boıyń da, jasyń da kishi eken. Alas uryp turǵan asaý atqa ıe bola almassyń. Joldybaı brıgadır meńzegen atqa júgen sala turyp, attyń bir kóziniń joq ekenine, qabyrǵalary arsa-arsa, meılinshe júdeýligine, eń bastysy, arqasyndaǵy oshaqtaı jaýyrynynan tamshylap aǵyp turǵan qandy irińge nazar aýdarǵan. Ózderine tıisti attaryn júgendep alyp, kóńilderi taý bulaǵyndaı tasqyndap turǵan balalardyń biri.

- Opyr-aı, myna Joldybaıdyń asyǵy alshysynan túsýin qara, soqyr deseń soqyr, jaýyr deseń jaýyr. Myna atqa mingende, bizdiń Joldybaı álgi kim edi, dıirmenmen soǵysatyn?

- E-e, ol jazýshy Servantestiń Don Kıhoty ǵoı. Sanchodan aýmaı qalatyn boldy tegi,- dep turǵandardy qyran kúlkige bólegen. Joldybaı el qatarly atyn erttemek bolǵanda, qýyrdaqtyń kókesin túıe soıǵanda kórersińniń keri kelip, soqyr at er salǵyzbaı móńkip týlap, álek-shálegin shyǵarǵan. Óldim-taldym degende erdi salyp, aıylyn tarta bastaǵany sol edi, aspanǵa shapshyp, tebinip, shaınap ala jazdaǵan.Muny kórgen shópshi balalar:

- Mynanyń qasynda Alpamys Taıshyq hannyń temir úıin talqandap shyǵatyn Baıshubary sir,á aıaq artýǵa turmaıtyn týlaq shyǵar. Ha-ha, ó-óhe-he aıtpa deımin.

Janýardyń tuıaǵy tıgen jerin opyryp jiberetin bolar.

- Áı, árirek turyńdar, «jalǵannyń jazymy kóp» degen tuıaǵy tıip ketip, jazym bolmańdar. Balalar munan ári de mazaqtaı berer me edi. Úlkenderdiń biri:

- Qoıyńdar káne,- dep tyıyp tastady. Muny qoltyǵynan demep, soqyr atqa mingizgen. Bul erge qonǵan sátte oshaqtaı jarasyna er batsa kerek, yshqyna móńkip, aıdalaǵa ala jónelgen. Tyrnaýyshqa jegilgen qos ógizdiń qaptalyna soqyr atty jege turyp, balalardyń mazaǵy oıyna oralǵan Joldybaı tereń kúrsindi. Opyr-aı osylaı jalǵasa berse...sol sát sabasyna túsken ol jumysqa kirisip ketti. Tyrnaýshynyń sońynda qalyp bara jatqan taqtaǵa túsken shópti qos ógiz ben soqyr attyń tyrnaýyshty tize qosyp súırep kele jatqanyn kórgende, kóńilińdegi kúdik seıilip, áldebir úmit oty ushqyndaǵandaı edi. Áldeneden soqyr atqa qarata «kórermiz» degen. Ol ózinen sál árirekte shóp shaýyp, shómeleı salyp, shóp syryp júrgen shópshilerdiń kólikterin doǵaryp jatqanyn kórip, tús bolǵanyn ońǵardy. Ógizderin doǵaryp, soqyr atqa er salýǵa bettegen.

Tańerteńgideı emes soqyr at er salyp jatqan muny tebýge de, tisteýge de umtylmaǵan. Basyn salbyratyp, beı-jaı qalyp tanytty.

Ózara qyzý áńgimege berilgen úlkenderdiń kózin ala berip, Tóken «bas qamshyny» dep sýyrylyp alǵa túse berdi. Balalar ǵana emes, jastar jaǵy da soqyr atqa qamshy basty. Alǵashqy da tepirektep shapqan synaı tanytqan soqyr at, barym osy degendeı álden soń kibirtiktep aıańǵa kóshti. Bul qosqa taıanǵanda balalardyń aldy shaılaryn iship bolyp, kóleńkede tynystap otyr edi. Jyrq- jyrq kúlip, áldene dep ájýalaı qarsy alǵan edi. Olardy Joldybaıdyń tyńdaýǵa qulqy da, tipti ýaqytty da joq bolatyn.

Bir-eki kese shaıyn asyǵa urttap, esikke bettegen shópshiler attaryna qonyp jatyr edi. Keshke qaraı aýylǵa jurttyń sońyn ala keshigip oralǵan muny kúsh-kólikterin baǵatyn Beısenbaı qart:

- Qaraǵym, men seni kútip turmyn, atyńnyń erin alyp tabynǵa qos, at deıdi ǵoı týlaqty,- dep kúńk etken. Joldybaı jylqyǵa qosar tusta kúni boıǵy ashýy syrtqa tepti me kim bilsin soqyr atty bosata berip qolyndaǵy júgenimen bastan salyp-salyp qalyp «qartań shirigir» dedi kijinip. Sol sát Beısenbaı qartty: «Áı, jaqsynyń balasy, munyń bilgendik emes endi. Ákeń marqum jylqyny basqa urma obal bolady dep san eskertken bolar. Tek quıma qulaqqa aıtsań, quıyp alady, aqpa qulaqqa aıtsań...». Bul Beısenbaı qarttyń sózin aıaǵyna deıin tyńdamaı, qosqa qaraı júgire jónelgen.

Túski shaıyn iship otyrǵan muny shópshi balalardyń biri: «Seni Beısenbaı ata shaqyrady»,- dep syrtqa alyp shyqty. Bul sózimdi aıaǵyna deıin tyńdamaı kettiń dep ursatyn bolar dep bir túrli qaýiptenip kelgen.

Beısenbaıdyń: «Ýaı, jaqsynyń balasy»,- dep, jaıdary qarsy alǵanyna bir túrli tańdanýly edi.

- Atyńnyń erin al káne. Endi sál árirek tur,- dep atqa jaqyndaǵan ol attyń arqasyndaǵy oshaqtaı jarany qos qolymen qysyp irińin aǵyzdy, jara ornyna ózimen birge ala kelgen áldebir dárini septi. Sonan soń buǵan qarap: «Shıpasy Alladan, endi birer ret sepsek, jaranyń izi de qalmaıdy»,- degen jymıa kúlip.

Tańǵa jaqyn ol jurttyń shýlaǵan úni men abyr-sabyr júrgeninen oıanǵan dalaǵa shyqsa, badanadaı aq burshaq qyr tósin jaýyp-aq tastaǵan eken. Tóbeden tamǵan tamshy, qos edeninen ishke kire bastaǵan sý tizeden joǵary kóterilip, shópshilerdiń tósek oryndary sý ústinde qalqyp júr edi.

- Apyr-aı, mundaı laısańdy kim kórgen? Bir-aq sátte sýǵa ketip qala jazdadyq-aý! Beısenbaı qart kúsh kóligin qosqa qaraı betteti me eken?

- Aǵa! - degen balalardyń biri brıgadırdiń sózin bólip, -kúsh kólikteri áne qosqa jaqyndap keledi.

- Jer degdigenshe attaryńdy erttep aýyldaryńa betteńder. Kún áli de bir jaýyp, bir ashylyp turǵan. Bul taza bulaqqa kelgende, nege ekeni belgisiz Japar ata baǵatyn kolhoz qoıy áli de sharbaqta qamaýly tur edi.

Attan túsip jatqan muny Japar atanyń kishkene nemeresi:

- Aǵa, sizdi atam shaqyrady, tez kelsin,- deıdi degen soń Japakeńniń balaǵanyna bas suqqan edi. Únemi túnerip, aınalasyna yzbar shashyp júretin Japar atasy buǵan mán-jaıdy baıandap: «Attan qulap, aıaǵymdy syndyryp aldym. Sen qoıdy shyǵaryp dóńgelete tur. Apań atqa minip, aýyl ortalyǵyna habarlaýǵa ketken. Sen qoıdy óz atyńmen baǵa tur». Sharbaqtyń aýzyn ashqan sátte, otar dalaǵa lap berdi.

Sál eresekteý balalardyń biri at ústindegi munyń qolyna atasynyń myltyǵyn usynǵan. Ala bergeni sol edi, soqyr at osqyryna úrkip , qansha tartsa da bolar emes. Jaıshylyqta qadamyn sanap basatyn soqyr attyń quıyndaı aǵyza jónelip, tebine jan ushyra shurqyraı kisinedi. Joldybaıdyń tóbe shashyn tik turǵyzǵan qolyndaǵy myltyq sýsyp jerge túsip bara jatty. Sonda ǵana soqyr at móńkidi de, jan ushyra kisineýdi de qoıyp, qalypty aıańǵa kóshken.

Bul jaı balalar túgil úlkenderdiń nazarynan tys qalmaǵan. Qabysh saqalyn salalaı otyryp: «Qalaı deseńder de bul jaı emes, janýar álde soǵysqa qatysty ma eken? Bálkim, soǵysta kózine oq tıgen bolar»,- dep bir bulyńǵyr áńgimeniń ushyn shyǵardy.

Biri bolsa bolar dese, ekinshisi qoı ári Ýkraına qaıda, bizdiń Taza bulaq qaıda. Sol jyldary jylqy baqqandardyń birazy bile almadyq desti. Aqyry mekteptegi tarıhshy aǵaıǵa deıin áńgimege tartyldy.

- Ábden múmkin. Soǵys jyldarynda Sovet armıasy quramynda atty ásker boldy ǵoı. Al sol atty áskerdi jasaqtaýǵa bizdiń óńirden jylqy alyndy ma degen saýalǵa ol: «Taıbýryl, Baıshubar shyqqan qazaq jerine soǵysqa at alyndy ma dep suraýlaryńnyń ózi nadandyq emes pe?!»- dep bir-aq qaıyrdy.

Bir tańqalarlyǵy, Joldybaı «Soqyr at soǵysqa qatysty ma?» degen talasqa aralaspady. Árkim óziniń sózin dáleldeýge tyrysyp jaq-jaq bolyp, qanshama aıtyssa da, tıanaq tabýy ekitalaı. Alyp- qashpa áńgimege bas aýyrtýdy artyq sanaǵan bolar. Joq, álde Beısenbaı qarttyń: «Ákeń marqum sózge joq, isine myǵym adam edi.

Jaryqtyq, jan-janýarǵa, ásirese jylqy malyna erekshe qurmetpen qaraıtyn. Astyna mingen Torsholaǵyn mápelep kútip, qanatym meniń»,- dep otyratyn degen sózi oı saldy ma... Soqyr atty mezgilinde sýaryp, azdy- kópti jem berip, Beısenbaı qarttyń kómegimen arqasyndaǵy jarasyn emdep jazýǵa den qoıǵan.

Aqyry, oqýǵa attanar tus ta kelip jetti. Joldybaı ádettegideı soqyr attyń jalyn taraı turyp:

-Sen meni qamshymen bas- kózge sabaǵanymdy, basyńnan júgenmen salyp qalǵanymdy keshir, janýarym ,bir bilmestik boldy,- dedi moınynan qushaqtap. Úninde ótkenge ókinish lebi bar edi.

Súleımen Baıazıtov

---