InfoHub Logo

(Áńgime)

Úlkendigi kishigirim taıshadaı qara tóbet qudaıdyń quba jonynda saldyrtyp kele jatyr. Qaıdan shyqty, qaıda barady ony ıttiń ózi bilmese biletin jan joq ekendigi talassyz. Ara - tura toqtaı qalyp, tumsyǵyn kókke kóterip, keń tynys alady.

 Sonan soń jolyn onan ári jalǵaıdy. Kún kókjıekke jaqyndap barady. Asyǵý kerek, áıtpese túnde túrtinektep júrip..

Ony qaıdan tappaq?

It sanasynda naızaǵadaı jarq etken osy oımen qanattas shegi shuryldap asqazany saǵzı jóneldi. Iesi qaıtys bolǵannan keıin Mergennen ketip qaldy. Sodan beri oǵan arnaıy sorpa - sýan ázirlep quıatyn qudaıdyń quly bolmaǵany ıttiń esine túsken.

Ózi tentirep barǵan aýyldardaǵy úıshikte turatyn ıtterdiń tamaǵyna tartyp iship, ózek jalǵaýmen júr edi. Sonysyn da bul jurt kóp kórgendeı me, áıelder jaǵy qarǵap - silep, ıtaıaqqa bas qoıǵan. Muny qoldaryna túsken áldenelerdi  laqtyratyn.

 Olardyń jarasy buǵan jeńil edi. Azý tisin aqsıtyp «yr - r» ete túsken de úılerine jyp beretin. Al erkekter bolsa aıyr ala júgiretin. Búıirine aıyr qadatyp bul aqymaq pa, tamaqtan ólip pe? Tabanyn jaltyratatyn. Kelesi bir aýlada jyly - jumsaqqa bas qoıǵan kúshikti qaǵyp jiberip, iske kiriskeni sol edi.

Áldekim myltyqpen atyp qalǵany. Sol sát kórshi úılerden ata shyqqan adamdar myltyq ıesine dúrse qoıa beristi. Olardyń ne dep ýlasyp - shýlasyp jatqanyn bul qaıdan uqsyn? Myltyq atylǵan sátte, bul aýladan ata shyǵyp qara úzdi.

 Sol túni bul aýyldan aýlaq ketip, bıik bir tóbeniń basyna shyǵyp, kóz jasy kóldeı bolyp ulyǵan. Munysy shybyn janyn aman saqtaǵan jaratýshy ıege degen alǵysy ma, jalbyryný ma, kim bilsin?! Tań ata jolǵa shyqqan. Sodan qos búıiri qabysyp, tili salaqtap saldyrtyp kele jatqanyna ekinshi kún. Jolda birde – bir aýylǵa soqpady.

 Birinshiden, tórt aıaqty baýyrlarynyń sorpa – sýanyna ortaqtasam dep  yryldasqysy kelmese, ekinshiden, jyny tússe, tórt aıaqty bul túgil eki aıaqty baýyrlarynyń joqtaýyn asyrýdan taıynbaıtyn qatygez adamdardyń qaharynan qoryqqan. İshi shurqyrap áketip barady.

Tamaq taýyp jemese bolmaıtynyn uǵynǵan ol shilikke buryldy. Onysy qoıan kezdeser me eken degen dámesi edi. Kezdesken kúnde ony  ońaılyqpen ustap alýy... Kenet onyń kózi muny kórip inine jyp bergen úlken tyshqanǵa túsken.

Áp – sátte - aq indi qazyp, onyń ishindegi tyshqandardy jep, az - maz tynystaǵan ol qyrǵa kóterildi. Aınadaı jarqyrap jatqan kóldi kórgende, taǵy da marqum  ıesine erip, osy aýylǵa kelgenderi. Óziniń shóldep kólden sý ishkeni esine túsken. Qara tóbet ıesi túsken kól mańyndaǵy  dári sasyǵan úıdi birden tapty.

Tek sodan keıin ıesiniń at basyn burǵan úıin taba almaı kóp sandaldy. Endi ol janyndaǵy úılerdiń mańaıyn tutqasyn ıiskeı bastaǵan. Shamy sónip turǵan úıdiń aýlasynan, aqyry, izdegen ıisin tapqandaı edi. Jerdi ıiskep otyryp, syrtqy esigi joq bir úıdiń dálizine kelip kirdi.

Tutqany ıiskep edi izdegen ısi ańqyp tur. Qýanǵanynan ol qatty qyńsylap, esikti soıaýdaı tyrnaqtarymen tyrnalaı bastady. Esik ashqan Amandy qaǵa - maǵa ishke enip kele jatqan ıtti kórgende, Altybaı kereýetiniń astyna jyp bergen.

Dirildep - qaltyrap qoryqannan úni shyqpaı qalǵan ol Qondybaıdyń aıaǵyna basyn qoıyp quıryǵyn bulǵańdatyp jatqan qara tóbetke qyzyǵa qarap turǵan balalardy kórip, ishin áldebir beımálim qyzǵanysh meńdedi.  

Olarǵa jaqyn kelgen ol ıttiń kózinen edenge tyrs - tyrs tamyp jatqan jasty kórgende jańa ǵana talasa – tarmasa Qondybaıǵa saýal qoıyp jatqan balalardyń bir sátte nege únsiz qalǵanyn uǵyndy. Qondybaıǵa kózi túsken ol, onyń  erekshe tolqyp turǵanyn ańǵardy.

Álden soń Qondybaı tamaǵyn kenep balalardyń nazaryn ózine aýdardy. Sonan soń: «Meniń senderge aıtyp júretin Maılyaıaǵym osy», - degen baıaý únmen. Bul sátte  Maılyaıaqtyń júregin aqyr sońynda kishi ıesin izdep tapqanyna tek ıtke ǵana tán tasqyndy qýanysh meńdegen. Kózinen   tamshylaı aqqan sol qýanysh  jas edi. Qondybaı bolsa muny moınynan qushaqtap:

–Maılyaıaǵym - aý, osynshama  ýaqyt qaıda boldyń?  Meni   umytpaǵan ekensiń ǵoı?! – dep erkelete bastady. Al Maılyaıaq úlken ıesiniń ózin áldekimge  qarǵy baýynan jetektetip jibergenin, esine alǵan. Únemi qolqany atatyn  áldebir ashshy  ıisten arylmaıtyn ol muny sharbaqtyń qadasyna baılap qoıdy. Ara - tura tamaq beretin.

Burynǵy ıesin, sahara tósin saǵynǵan bul tún balasy jaq jappaı ulýmen shyǵatyn. Mundaıda birde úı ıesi, birde áıeli úıden ata shyǵyp, áldenelerdi aıǵalaı aıtyp keıde tipten quryq ala júgiretin.  Sonymen salyp - salyp jiberip, jat dep úıge enetin.

Sol túni de bul qatty ulydy. Qolyna quryq túspedi me, muny qysqa shybyqpen ura bergen de bul oǵan búgile atylǵan. Áıel shar etip shalqasynan túsken. Erli - zaıypty ekeýi budan árirek turyp, birimen - biri aıǵaılasyp qatty urysty. Qoı órer sátte áıel eki - úsh kishkentaı balasyn ertip úı aldyndaǵy qyrǵa bettep bara jatty.

Úı ıesi buǵan jaqyndaı berip, sharbaqtyń ishine qarǵyp túsken. Uratyn bolar. Azý tisin aqsıtyp yr - yr etken munan úreıi ushty ma, kim bilsin? Úı ıesi qolyndaǵy qamshysyn jerge tastaı salyp, aıaq - qoly dirildep, muny baılaǵan jipti sheshe bastady.

Kenet moınyn burǵyzbaı qımyldasa qylǵyndyryp, tynysyn ábden taryltyp turǵan jiptiń bosaı  bastaǵanyn sezgen. Atyla julqynǵany sonshalyq – túbi shirik qazyq opyrylyp ketti.

 Sharbaqtyń bir bóligi jalp etip qulap, úı ıesi qorqynyshtan qaltyrap –dirildep kóńge sulaı ketken, ol áldenelerdi aıtyp jer sabap jatqan shaqta bul aldy - artyna qaramaı taıyp turdy. Tús áletinde ıesiniń úıine kelip jetti. Buryn qoıdyń sharbaǵy qurylatyn jer bos jatyr. Úıden árirek jaıylyp júretin aqsaq - toqsaq qozy - qoılar da kórinbeıdi.

Eń bastysy, esik aldynda eki ıininen dem alyp, tútini býdaqtap turatyn sary samaýryn da izim - qaıym, jan - jaǵyna jiti kóz salyp az - maz irkilgen qara tóbettiń qulaǵy úı ishinen áldekimniń qystyǵa jótelgen dybysyn estigen.

Sol sát áınekten tósek ústinde súıegine ilinip otyrǵan shalǵa kózi tústi. Bir basyp, eki basyp áınekke jaqyndaǵan ol álden soń jańaǵy shaldyń óziniń ıesi ekenin tanyǵan. Sol sát óz erkinen tys ars - ars etip úrip jiberdi. Úıden júgire shyqqan qyz muny kóre sala: «Maılyaıaq, Maılyaıaq keldi!»,- dep aýyldy basyna kóterdi.

 Kempir shaldy súıemelep dalaǵa shyǵardy. Muny kórgende shal muń shaǵyp: «Halim osy, Maılyaıaǵym!», - degen daýsy dirildep. Muny sıpalaı turyp: «Opyr - aı, qalaı júdep ketkensiń?! It - aı, qyr sońymnan qalmaı qoıǵan soń, seni amalsyz berip edim».

Kempir shalynyń sát sanap álsirep bara jatqanyn sezip: «Maılyaıaǵym, sen meni  birde maǵan atylǵan arlandy alqymnan ala ketip, ekinshide, ıt tumsyǵy batpaıtyn ný ormanda adasyp álim quryp endi óldim - aý degende kók sholaq at ekeýiń aman - esen alyp - shyǵyp eki ret ajaldan qutqarǵan edińder. Endi mine ...». Onyń ne aıtyp, ne qoıǵanyn bul uqqan joq.

Árıne, áıtse de shaldyń eti qashqan álsiz saýsaqtarynyń bolar - bolmas jylýy ón boıyna taralyp, tek ıtterge ǵana tán mereıin asqaqtatqan. Kúnde tań ata shaldyń terezeniń aldynda kóldeneń jatyp ıesiniń ár qımylyn únsiz baqylaýmen bolatyn.  

Birde áldekimder onyń betin jaýyp jatqanyn baıqady. Kóp uzamaı úı ishinen jylaǵan adamdardyń daýystary estildi. Aýyldan jyraqtaý zıratta jerlengen ıesiniń basynda bul taban aýdarmaı birneshe kún bolyp, ol úıine  qaıtatyn shyǵar dep kútken. 

Onyń oıyn bólmege syrttan kirgen áldekimniń renishti daýsy bóldi:

– Men senderden bul taǵy qandaı beıbastyq? - dep surap turmyn ǵoı.

– Qondybaıdyń joǵalyp ketken ıti izdep keldi, muǵalim.

– Shyǵaryńdar káne, tez shyǵaryńdar. Eshkim oryndarynan qozǵala qoımady. Maılaıaq esikke bettep bara jatty. Qondybaı sońynan ilesken.

– Káne, balalar, dem alyńdar, - degen Rahań ózgeler sheshine bastaǵanda, Rahańdy tóńirektep Altybaı  qala bergen.

–  Sen neǵyp tursyń seltıip?

– Muǵalim! – dedi, – anaý sizdi ana ıti qurǵyr qaýyp ala ma dep?

Jataıyn dep jatqan balalar dý kúldi. Rahań birtúrli qolaısyzdanyp:

– Sen ózi netken jaǵympazsyń !

Jat, káne ornyńa, - dep jekip tastady. Qondybaı sol túni kóz ilmeı shyqty. Qaıta - qaıta dalaǵa shyǵyp, Maılyaıaqty erkeletip, qushaqtaýmen bolǵan. Shirkin - aı, úıge apamdarǵa alyp barsam ǵoı!

Úıdegiler qandaı qýanar edi! Ásirese Maılyaıaqty kishkentaı kúshik kúninde taýyp ákelgen Núrpán qandaı qýanar edi. Bul eseıgenge deıin Maılyaıaqqa sol ıelik etti ǵoı.

Qazir ol boıjetken qyz. Bulardyń úıi burynǵy turǵan jerlerinen kóship ketken. Sodan ǵoı Maılyaıaqtyń taba almaı júrgeni. Qansha oılasa da, Maılyaıaqty aýylyna qalaı jetkizýdiń jolyn taba almady.

Qaljyrap baryp kózi ilingen. Tań ata úlken aýyldyń Maılyaıaqqa beıtanys tirligi bastalyp ketti. Abyr - sabyr bireýleri maldaryn óriske aıdap bara jatsa, endi bireýleri balalaryn jetektep keshe túnde ózi  tutqasyn ıiskelep, shyr aınalǵan úıge qaraı alyp bara jatyr.

Munyń kishi ıesi de muny moıynan qushaqtap sál - pál erkeletken soń, solardyń sońynan ilesti. Jol ústinde sostıyp turyp qalǵan muny kórgen bala jetektegen bir áıel kósheni basyna kótere áńgirlep buǵan tas laqtyra bastady.

Bul da qarap qalmaı, álgi áıelge soıaýdaı azý tisin aqsıta «yr - r» etken. Sol - aq eken jurt buǵan nazar aýdaryp, árkim ár túrli ses kórsetti.  Kóshede  jatqan tastardy alyp laqtyra bastady.  Bul olardan qashyp qutylyp, kól jaǵasyna jaqyn ornalasqan qulaǵan úıdiń ishine zyp bergen. Osy aradan kishi ıesi kirip ketken eńseli úıdiń esigin baǵýmen bolǵan. Aqyry, onyń qarasy kórindi.

 

– Meni kútip júrsiń be? Qazir.

İshke kirgen ol álden soń eski  tegeshke býy burqyraǵan tamaq quıyp ákelip, munyń aldyna qoıdy. Iisi tanaý jaratyn ystyq sorpany bul qunyǵa jalady.

Maılyaıaq ıesiniń ózimen aýyldaǵydaı dala kezip, taýǵa shyǵyp asyr salyp oınaý túgil az da bolsa birge bolýǵa murshasy joq ekenin baıqaǵan.     

Tipti áldeqalaı sytylyp shyqannyń ózinde sol túni ıesiniń bólmesinde kezdesken úlken kisi ile artynan izdep shyǵyp, aldyna salyp alyp ketetin. Munymen qatar aýyl adamdary muny áldeqalaı kóre qalsa jyndaryn kórgendeı áldene dep ákireńdep ket - kettiń astyna alatyn. Buǵan aýyl ıtterin aıtaqtaıtyn.

Munyń tisi batqan ıtter qyńsylap beze qashqanda, olardyń ıeleri buǵan judyryqtaryn túıip, kósheden tas, taıaq izdeı bastaıtyn. Tipti keıbiri muny traktormen, mashınamen tura qýatyn.

Mundaıda bul ashyq alańǵa shyqpaı úı - úıdiń qora - qoranyń arasymen zytyp qutylatyn. Aqyr sońynda, bul jerdiń ózine qonys bolmasyn sezgen ol qyrǵa bettegen.

Erteńgisinde Qondybaı Maılyaıaqty taba  almaı dal boldy. Keshke qaraı kelip qalar dep úmittendi. Biraq Maılyaıaq bul kúder úzbeı qansha izdese de, kútse de, qara kórsetpeı ketken. Bir kúni keshke qaraı  bólmege asyǵa engen  ınternat tárbıeshisi Rahań:

– Qondybaı, seniń ıtiń Qara jyrada... Osylaı qaraı shyǵatyn joldyń jıeginde ólip qalypty. Keshe tabynan bólinip qalǵan taıshamdy izdep barǵanda kórdim. Senimen qoshtasyp ketýge kelgen eken. Kim bilipti?..- dedi muńaıa til qatyp. Bólme ishin kóńilsizdik meńdedi.

 «Atam jaqsy ıt ólimtigin kórsetpeıdi deýshi edi, ras eken - aý», - dedi balalardyń biri. Qondybaıdyń kókiregi qars aırylyp bara jatqandaı edi.

Súleımen Baıazıtov

---