InfoHub Logo

Fadeev asa kórnekti shyǵarmalardy jaratqan úlken sýretker, pýblısıs, sovet ádebıetiniń teoretıgi edi, tamasha uıymdastyrýshy, memleket qaıratkeri edi. Gorkııden keıin mundaı segiz qyrly, bir syrly talantty basqa jazýshyny men bilmeımin. Elimizdegi ádebıet qozǵalysynyń ne bir kúrdeli máselelerinde onyń kóregendigi, alystaǵyny boljaǵyshtyǵy tań qaldyrady. Fadeev Sovet ókimeti úshin keskilesken urystarǵa qoıan-qoltyq aralasqan, tikeleı qatynasqan sovet jazýshylarynyń biri. Onyń halyqqa sonshama bedeldi, súıikti bolýyna osy eresen eńbegi kóbinese sebep bolǵanyn súıispenshilik sezimmen eske alamyz.

Fadeevtiń san qyrly asyl qasıetteriniń ishinde bir erekshe qasıeti — janynyń krıstaldaı tazalyǵy, aınalasyndaǵy adamdarǵa iltıpattylyǵy, uqyptylyǵy. Fadeevtiń ózgelerge tıgizgen rýhanı ıgi áseri orasan kúshti edi. Osynaý meıirban, ádil, aq kóńil jannyń beınesi meniń jadymda saırap tur.

Men Fadeevpen alǵash ret «Shyǵanaq Bersıev» romanym aıaqtalyp, qazaq tilinde jaryqqa shyqqannan keıin Moskvada kezdestim. Meniń romanym respýblıkalyq gazetterde qatal synalǵan. Shyǵarmanyń ıdeıasynyń durystyǵyna jurtty ılandyrý, mılandyrý óte qıyn edi onda.

Meniń jazýshylyq ómirimdegi eń qıyn kúnderde Moskvadan Odaqtyq jazýshylar uıymynyń baspasynan meni shaqyrǵan telegramma keldi. Olar romannyń jolma-jol aýdarmasymen muqıat tanysqan eken.

Vokzalda poezdan túsisimen kidirmesten týra Jazýshylar odaǵyna Fadeevtiń qabyldaý bólmesine bardym. Barsam aldynda tosyp otyrǵan adam kóp eken. Alys jerden ádeıi kelgenimdi, sóılesetin tyqyl-taıań sharýam bar ekenin aıtyp Fadeevke bir japyraq hat jazyp jiberdim.

Fadeev meniń hatymdy qolyna ustaǵan kúıinde kabınetinen shyqty da: «Osyndaǵy Mustafın kim» — dep surady. Men ornymnan sekirip turdym. Júzinde nur oınap, jyly shyraımen jymıa kúldi. Meni kabınetine ertip apardy. Ekeýmiz bir-birimizdi jańa kórip otyrsaq ta, kópten bergi kóne dosyndaı ish tarta, emirene sóz bastady. Óziniń sharapatty, shapaǵatty jaıdary minezimen, jyly sózimen meniń basyńqy kóńilimdi kóterip, kókiregimdi shaıdaı ashyp jiberdi.

— Qalaı meımanhanaǵa ornalastyńyz ba? — dep surady sóziniń basynda.

Ol kezde meımanhanaǵa ornalasý ońaı bolmaıtyn. Men áli bul máselemen shuǵyldana qoımaǵanymdy aıttym, keıin bir jóni bolar degendeı emeýirin bildirdim.

Fadeev tabanda «Moskva» meımanhanasyna telefon soqty. Maǵan azyn-aýlaq kartochkasyn ber dep, odaqtyń is basqarýshysyna arnaıy tapsyrdy.

Fadeev meniń ázirgi qajet sharýamdy tyndyryp, ótininishimdi tyńdap aldy da, jeldeı esip sóılep ketti.

— Sizdiń kóńil kúıińizdiń ázirge nashar ekenin bilemin. Biraq endi kóńilińiz kóteriledi, janyńyz jaınaıdy. Ádebıet degenińiz jazýshyny únemi qýandyra bermeıdi, keıde tipti myqtap turyp qaıǵyrtyp ta qoıatyny bar. Mundaıda siz eki oıly bolasyz: eńbegińiz sátsiz bolǵan eken dep oılaısyz, ıakı bolmasa jazyqsyz japa shegip júrmin deısiz. Meniń oıymsha osy romanyńyz sizdiń odaqtyq ádebıetke shyǵýyńyzǵa keń jol ashady. Osy ýaqytqa sheıin qazaq jazýshylarynan men Áýezov pen Muqanovty ǵana jaqsy biletin edim. Endigi tanysqan úshinshi jazýshym siz boldyńyz. Tipti jaqsy boldy ǵoı.

Fadeev az-kem oılanyp otyrdy da, sózin eseleı tústi.

— Sizdiń romanyńyzdyń mazmunymen tanyspyn. Asyqpańyz, osynda bolyńyz, mundaǵy joldastarmen birge romanyńyzdyń oryssha nusqasyn jaqsarta túsińiz. Sosyn romandy mindetti túrde maǵan ákep berińiz, bastan-aıaq muqıat oqyp shyǵaıyn.

Moskvada eki aı turdym. Almatyǵa qaıtar aldynda romannyń ábden jóndelgen jaqsartylǵan oryssha nusqasyn Fadeev qolyna tapsyrdym.

Kitap óte tez basylyp shyqty. «Sovetskıı pısatel» baspasynyń ulttar ádebıeti redaksıasyn basqaratyn S. L. Kıránov keıin maǵan romannyń qoljazbasyn kórsetti. Birinshi bettiń buryshyndaǵy: «Basylsyn. Aleksandr Fadeev» degen jazýdy oqydym. Qýanyshymda shek bolǵan joq.

Bul meniń kókiregimde óshpeıtin iz qaldyrǵan alǵashqy kezdesý edi. Sodan keıin meniń Fadeevpen qarym-qatynasym, dostyǵym kúsheıe berdi. Onyń armandary, ıdeıalary meni qaıran qaldyratyn, alǵa baǵyt silteıtin. Fadeev óziniń aqyl-keńesimen maǵan esepsiz kóp kómek kórsetti.

«Mıllıoner» romanyn jazyp bitirgenimde Fadeev ony Memlekettik syılyqqa usyndy. Meniń «Qaraǵandy» romanymdy da Fadeev syılyqqa usynǵan bolatyn.

1954 jyl. Sovet Jazýshylarynyń odaqtyq ekinshi sezi júrip jatyr. Májilis prezıdıýmynda Fadeev:

— Qazir Qazaqstan Jazýshylar odaǵyn sen basqarasyń ba? — dep surady.

— Iá, solaı.

— Tvorchestvolyq jumysyń qalaı?

— Jazýǵa ýaqyt joq.

— Joq, jazýdan buryn, oılanyp alýǵa ýaqyt joq de... Jazýǵa ýaqyt tabýǵa bolady, biraq áýeli ábden oılap alý kerek qoı.

Ekeýmiz de kúldik. Bul bizdiń aqyrǵy kezdesýimiz boldy.

Fadeevtiń qaıtys bolǵan habaryn alys jerde saparda júrgende estidim. Kózimniń jasy sorǵalap, eńkildep jylaı berdim. Men ózimniń ómirimde mundaı aýyr sezimdi bastan keshirgen joq edim. Júregimniń jartysy sonymen birge ketkendeı kúızelip, qulazyp qaldym.

Fadeevtiń «Tas-talqan» romanymen men otyzynshy jyldarda orysshasynan tanystym. «Jas gvardıa» úlken sýretkerdiń tamasha kitaby.

Saıyp kelgende, Abaıdan bastap, Áýezovke sheıin qazaq ádebıeti orys ádebıetiniń dástúrimen qorektenedi. Osy kúnge sheıin biz orys ádebıetinen úlgi alamyz. Shyǵarmany qalaı jazýdy, oı-pikir teńdigin, sol oılardy kórkem shyǵarmada qalaı júzege asyrýdy biz Gorkıı, Fadeev, Sholohov, Leonov, Fedın syqyldy kórkemsóz alyptarynan úırendik, áli úırene beremiz.

---