InfoHub Logo

«Spam» sózin búgin ǵalamtordyń kez kelgen qoldanýshysy biledi. Tek bilip qana qoımaı, ony óziniń elektrondyq jáshiginen jıi kóredi. Biraq kóbi «spam» sózi buryn ǵalamtormen de, elektrondyq hattarmen de baılanysty bolmaǵanyn bile bermeıdi.

Spam — akronım, qysqarǵan kúrdeli sóz. Ol «spiced ham» — «dámdeýish qosylǵan vechına», «buryshtalǵan shujyq», «buryshtalǵan vechına» degen sózden qysqartylyp alynǵan. Sondyqtan aǵylshyn tilindegi «spam»–nyń tikeleı aýdarmasy «dámchına» ıaǵnı, «dámdeýish» pen «vechına» sózderin biriktire otyryp jasalǵan deýge bolady.

Bul «vechınanyń» tarıhy mynadaı: 1937 jyly amerıkalyq «Hormel Foods» fırmasy fabrıkada jınalyp qalǵan «ótimi tómen» etten shujyq farshyn shyǵardy. Amerıkalyqtar tábetti asha qoımaıtyn bul ónimdi satyp almady, sondyqtan korporasıanyń ıesi mıster Hormel aýqymdy marketıńtik naýqandy bastaıdy, óz ónimin keńinen jarnamalap, konservilerin áskerı vedomstvolar men flottarǵa jibere bastady.

1937 jyly «Hormel Foods» fırmasy amerıkalyq áskermen qosa odaqtastardyń da áskerlerin óz ónimderimen tamaqtandyrdy. Tipti soǵystan keıingi Anglıada, ekonomıkalyq daǵdarys kezinde spam aǵylshyndardyń negizgi taǵamy boldy. Orýell «1984» romanynda «qyzǵylt ettiń kesekteri» dep sıpattaǵan taǵamy osy 1948-shi jylǵy spam edi. Osylaısha bul sóz «bas tarta almaıtyn jaǵymsyz nárse» degen maǵynany bildire bastady.

1970 jyldyń jeltoqsanynda Monty Python's Flying Circus teatr tobynyń 25-shi skech shyǵarylymynda kelýshiler meıramhanada otyrady. Meıramhananyń mázirindegi árbir taǵamda vechına — spam bar. Daıashy spam artyqshylyqtaryn sýretteı bastaǵanda, vıkıng bolyp kıingen hor, kelýshilerdiń áńgimelerin tyńdaýǵa mursha bermesten «Spam, spam, spam!»  dep jylamsyraı bastaıdy. Sondyqtan «spam» termıni  paıdaly habarlamalardy alýǵa kedergi bolatyn, yǵyr etetin, jaǵymsyz, artyq aqparattarmen baılanysty bola bastady.

«Spam» termıniniń jańa maǵynasy 1993 jyly paıda boldy

«Spam» termıniniń jańa maǵynasy (jabysqaq, yǵyr qylatyn elektrondyq taratý, poshta qoqysy) 1993 jyly paıda boldy. Usenet kompúterlik jelisiniń ákimshisi Rıchard Depúdiń jasaǵan baǵdarlamasy qatelikke jol bergen, saldarynan 1993 jyldyń 31 naýryzynda konferensıalardyń birine birdeı eki júz habarlama jiberilgen. Buǵan kóńilderi tolmaǵan áńgimelesýshiler mundaı yǵyr etetin habarlamalar úshin «spam» degen qolaıly ataýdy tez-aq tapqan. 

Sondaı-aq, eń alǵashqy jiberilgen jappaı «spam-taratylymdardyń» taǵy birin atap ótsek: 1994 jyldyń sáýirinde Canter&Siegel zań keńsesi bir programmıstti jaldady jáne ol qarapaıym baǵdarlama jasap taǵy da sol Usenet jelisiniń barlyq konferensıalaryna kúmándi keńse qyzmetteriniń jarnamalaryn taratqan edi.

Búginde «spam» termıni (onyń ártúrli týyndylary sıaqty — «spamdaý», «spamer» jáne t.b.) elektrondyq poshta qyzmetine tolyqqandy enip, osy ataýmen AQSH-ta áli kúnge deıin Hormel shujyq ónimderi shyǵarylyp jatqanyna qaramastan keńinen qoldanysqa engen jaıy bar.

UCE jáne UBE

«Spam» termıne anyqtama bermes buryn jalpy spam jaıly jáne ony basqa elderde qalaı túsinetini týraly aıtý kerek.

Jóneltýshiniń (spamshynyń) maqsattary men mindetterine baılanysty spam (paıdalanýshy suraý jasamaǵan aqparat) komersıalyq aqparatty qamtýy nemese oǵan eshqandaı qatysy bolmaýy múmkin. Sondyqtan habarlamanyń mazmuny boıynsha «komersıalyq» spam — «unsolicited commercial e-mail» (jalpy qabyldanǵan abrevıatýra — UCE) jáne «komersıalyq emes»— «unsolicited bulk e-mail» (UBE) dep bólinedi.

AQSH-ta ár shtattyń zańdary suraý salynbaǵan (komersıalyq) poshta taratylymy uǵymyn ár túrli qarastyrady. Árbir shtatta spam qubylysynyń zańdy mártebesiniń ózindik erekshelikteri bar. Kóptegen shtattardyń zańdary komersıalyq aqparatty taratýǵa baılanysty tek suraý jasalmaǵan elektrondyq hattardy taratýdy shekteıdi — UCE (suraý jasalmaǵan komersıalyq hat). Sonymen qatar, birqatar shtattarda (mysaly, Konnektıkýt, Delaver, Aıdaho, Aıova, Lýızıana) shekteý UCE úshin de, UBE úshin de, ıaǵnı olardyń sıpatyna qaramastan, kez kelgen suraý jasalmaǵan elektrondyq habarlamalardy jappaı taratý úshin de engizildi.

Elektrondyq hat mátinin uıymdastyrý turǵysynan spam «Subject» ashyq jolaǵynda osy habarlama neni bildiretini jaıly (mysaly, ol jarnamalyq aqparatty qamtıtyn) aqparatty, al hatta — jiberýshi ne sebepti alýshynyń aldyn ala kelisiminsiz hat jiberip otyrǵany týraly, sondaı-aq alýshy budan ári jiberýshiden habarlamalardy almaý úshin qandaı is-áreketter jasaýy tıis ekendigi týraly málimetterdi, ıaǵnı, suralmaıtyn aqparattan (jazylymdy toqtatýǵa) bas tartý maqsatynda  («opt-out» fýnksıasy) elektrondyq mekenjaı, ınternet jelisindegi resýrs nemese telefon (ádette bul toll-free phone number) týraly aqparattardy qamtýy múmkin.  

Bul belgiler (Subject jolaǵynda jazylymnan bas tartý tetiginiń bolýy) jiberýshi ózi usynǵan aqparattyń alýshylardy yǵyr etýi múmkin ekenin, jáne olarǵa tıgizetin jaǵymsyz áserdi barynsha tómendetýge tyrysatynyn kórsetedi. Alaıda keıbir spam taratýlyshary spamnan bolǵan yńǵaısyzdyqty azaıtýǵa qulyqsyzdyq tanytyp qana qoımaı, jiberýshiniń mekenjaıyn burmalaý, úshinshi tulǵanyń meken-jaıyn paıdalaný jáne habarlama taqyryptaryn burmalaý jolymen óz is-áreketteri úshin jaýapkershilikten bultarady. Munyń bári jiberýshiniń jeke basyn anyqtaý jáne oǵan qarsy tıisti sharalar qabyldaý múmkindigin barynsha qıyndatý úshin jasalady.

Spamnyń anyqtamasy

Spam — suraýsyz jáne anonımdi jasalǵan jappaı taratýlar. Bul anyqtamadaǵy ár sóz mańyzdy.

Anonımdi: ádette keri mekenjaıy jasyryn nemese burmalanǵan avtomatty taratylymdardan barlyǵy zardap shegedi.

Jappaı: bul jappaı oryn alǵan taratylymdar, olar spam taratýshylary úshin naǵyz bıznes kózi, al paıdalanýshylar úshin naǵyz kúrdeli másele bolyp tabylady.

Suraý jasalmaǵan: suralmaǵan, eskertilmegen, kútpegen.

Spam anyqtamalaryna jıi «jarnama» nemese «komersıalyq usynys» degen sózderdi qosady. Biraq, kóbinese olaı bola bermeıdi — spamnyń bári jarnamalyq nemese komersıalyq maqsattardy kózdemeıdi. Saıası spamnyń taratylymdary, «qaıyrymdylyq» spam hattar, alaıaqtyq («nıgerıalyq», fıshıngtik), tanystarǵa taratý týraly ótinishteri bar — «tizbekti hattar» (qorqynyshty hattar, «baqyt hattary»), vırýsty jáne basqa da komersıalyq kásiporyn bolyp tabylmaıtyn hattardyń túrleri bar.

Osylaısha, jáshikke túsken barlyq suraý jasalmaǵan usynystardy biz:

1. anonımdi buqaralyq taratý belgileri bar spam,

2. maqsatty komersıalyq usynystar.

dep bólemiz.

Birinshisin súzgiden muqıat ótkizip, keıde kompanıa saıasatyna sáıkes birden joıyp otyrý kerek. Al ekinshilerin súzgiden ótkizgenmen, olarǵa  muqıat bolý kerek.

---