InfoHub Logo

San taraý ómir soqpaǵynda erikti, ıakı eriksiz basqan iziń — adamsha oılanǵan sátińde ar sotynyń aldynda azaptaı ma? Tirnektep, tyrashtanyp qalyptastyrǵan anyqtaýyshyńa (ataǵyńa, abyroıyńa, kásibı dárejeńe) qanshalyqty adal¬dyǵyń jaıly az-kem tolǵanǵanda laıyqty, laıyq¬syzdyǵyńyz týraly Qudaıdyń aldynda qulazısyz ba? Osy saýaldardy ózińe qoıǵan sátte adamsha ómir súrýdiń asa kúrdeli úlgisin kórsetip ketken aldyńǵylarǵa aıtar sóz de tappaısyń. Tazy bop shalar túlki — zamandy súrgen biz ǵana emes qoı, tegi...

«Batyrdyń kóńilin surap baryp edik, eńkildep jylady ǵoı», — dep esik aldynda otyryp áńgime bastaǵan kórshi shaldardyń sózine eleń ete qalǵam. Mahorkalaryn shıratyp oraýǵa kirisip, sóz úzile qalǵan tusta jandaryna taıap baryp otyrdym. «Eńiregen er, adamgershiligin aıtsańshy», — dedi ekinshi shal úzilgen áńgimeni jalǵap. Mahorkasyn qushyrlana soryp, tútinin býdaqtata úrlegen Jodaı qarıa qazyq ushtap, áńgimege aralaspaı, sharýasymen otyrǵan ákemizge burylyp: «Sókeń tósek tartyp jatqaly biraz boldy ǵoı, myna kisi ekeýmiz kóńilin surap shyqtyq. «Batyr, hal-jaıyńyz qalaı? Kúıli-qýattysyz ba?» dep hal-ahýal surasqanymyz sol edi, baıǵus: «Meni batyr dep aıtpańdar, súıegim jasıdy, súıegim jasıdy!» demesi bar ma, bir aıtqanyn qaıtalap. Saqalyn jas jýyp, qatty egildi. Áıtpese qaıratty kisi edi ǵoı. Eshteńeniń mánin túsinbeı myna ekeýmiz otyrmyz», — dep Jodaı shal bir toqtaǵanda ákemiz de eleń ete qaldy. Kózine jas alyp, egilmek túgili qandaı qıynshylyq kórse de qabaǵyn bir shytpaıtyn Sókeńniń (eshkim atyn atamaıdy, Sókeń deıtin) myna qylyǵy ákemizge de jumbaq boldy-aý, ornynan turyp, ústindegi aǵash jońqalaryn qaǵyp-silkip eki qarıanyń qarsy aldyna kelip otyrdy. «Nege jylapty?». Sózdi Mardan shal ilip áketti. «Bu kisiniń batyrlyǵyn eldiń bári biledi ǵoı. Talaı úrkin-qorqyndy basynan ótkizdi. Talaı barymtaǵa bardy. Súıegin jasytatyn oqıǵa Qalqadan (Ór Altaıdyń arjaǵy — mońǵol jerin biz jaqta solaı ataıtyn) qyl quıryq qýyp kelgen joly bolypty», — dep mahorkasyn bir soryp, qaqyrynyp-túkirinip, uzaq býlyǵyp otyryp qalǵan Mardan shaldyń áreketi maǵan tym uzaqqa sozylǵandaı sezildi. «Oı, kóksaý neme! Áńgimeniń qutyn qashyrdyń ǵoı, ózim aıtaıyn» degen Jodaı aqsaqaldyń týra sózine ákem de razy bolǵandaı myrs etip kúlip qoıdy. «Áńgime bylaı bolypty. Qalqanyń jerinen mal qýyp kelýge bes-alty jigit attanady. İshinde osy Sókeń bar. Qalqa jerine ótken soń darany jalǵyz jaılaǵan, neshe júz jylqysy bar jalǵyz qalmaqtyń qonysyn kóredi. Malshy deıin dese, batyr tulǵaly. Qostan kirip, shyqqanda iriligi sonsha, artyndaǵy qos kórin¬beı¬di. Batyr deıin dese, malshynyń búkil sharýasyn ózi atqarady, jalshy sekildi. Jalǵyz ózi at taǵalap, atan jyǵatyn qalmaqty bir aptadaı ańdyǵan saılaýyt jigitter ony baılap-matap, jylqysyn aldyǵa salyp aıdap ketýge shamalary jetpeıtinin biledi. Aqyry joq qarap júrgen adam sekildenip qalmaqtyń qara qosyna túsedi. Qalmaq ta olardyń jaı júrmegenin sezse de syr aldyrmaıdy, etin asyp kútedi. «Mal joǵaltyp edik» degen sózine sengen syńaı tanytady. Birer kún erý bolyp, jigitter attanbaqshy bolǵanda qalmaq batyry: «E-e-e... jigitter! Ne maqsatpen júrgenderińdi men de bilem. Alystan at óksitip kelipsińder, attyń teri degen bar. Myna jylqylardy aıdap ketińder», — dep aldaryna bir-eki aıǵyr úıir jylqy salyp beredi. Ózi de jylqylardy aıdasyp, biraz jerge deıin erip otyrady. Sol kezde saıdy órlep, shubyrtyp jylqy aıdaǵan jigitterdiń aldynan aıý aqyryp shyǵady. Myltyqtaryn oqtap, saılana qalǵan jigitterdi toqtatqan qalmaq attan sekirip túsip, aıýmen alysa ketedi. Sút pisirim ýaqyt alysyp, dármeni quryǵan qalmaqtyń aıaǵy dirildeı bastaǵanda Sókeń etik qonyshynan kezdigin sýyryp alyp, aıýdyń tirsegin qıyp jibermekshi bolyp umtylady. Jigitterdiń myltyǵynyń uńǵysy da tap sol tusta aıýǵa emes, Sókeńniń keýdesine kezeledi. Sókeńniń aıaǵyn attyń baýyrynan aıqastyryp shandyp, qolyn artyna qaıyryp baılaǵan barymtashylar qalmaqtyń qara qosyna qaraı keri burylady. Dál sol kezde qalmaqtyń shyńǵyrǵan úni búkil taýdy jańǵyrtyp, daýysy Qudaıǵa jetedi. Qalmaqtyń qalǵan jylqylaryn qaıta baryp, túgel aldyna salyp aıdap qaıtqan barymtashylar aıý aldarynan shyqqan saıǵa kelgende jyrtqyshtyń adamdy qolyn qol, butyn but qyp áldeqashan alba-julbasyn shyǵarǵanyn kórse de aıaldamastan alǵa tartady. Sókeńniń qulaǵynda sol qalmaq batyrynyń shyńǵyrǵan daýysy máńgilikke qalyp ketipti. «Batyr demeńdershi meni, súıegim jasıdy» dep egilip otyrǵany sol úshin eken kári tarlannyń. Ókinishin ómir boıy arqalap, janyn jegideı jegen syryn o dúnıege arqalap ketpeıin dep bizge sybyrlap aıtyp berdi. Kúnnen kúnge háli quryp, ál-dármeni ketip barady, múmkin búgin, erteń...», — dep Jodaı shal áńgimesin aıtyp bitirgende kózinen bir-eki tamshy jas syrǵyp ketkendeı boldy...

Balamyz, tap sol kezde qorqynyshty ári qyzyq hıkaıa tyńdaǵandaı-aq áseri bolǵan aqsaqaldar keńesiniń. Qoǵamǵa aralasyp, túrli jaǵdaıattar, qubylystarǵa kýá bolǵan saıyn «súıegi jasıtyn qasıettiń aýylyn» tóńiregińnen izdeı bastaıdy ekensiń. Ózin batyr demek túgili, eldiń qolpashyn — ókinishin eske túsiretin aýyr sóz retinde qabyldap, adam — pendeni júrektiń kózimen tanyǵan kesheginiń parasatyna tańqalmaı kór. «Biz — aqyndar...», «Biz — jazýshylar...», «Biz — qoǵam qaıratkerleri...», «Biz — jýrnalıser», «Biz — óner adamdary...». Radıo-teledıdardy qossań, gazet-jýrnaldy aqtaryp qalsań eń kóp estıtin, oqıtyn sóz osy boldy búgingi. Eshkim de perishte emes qoı, súıegińiz jasymaı ma sizdiń?..

---