InfoHub Logo

Qudiretti, óshpes ómirdiń sarqylmas bulaǵy — áıeldi — Anany ardaqtaıyq. Adam boıyndaǵy barlyq jaqsy qasıet kúnniń nurynan, Ananyń sútinen taraǵan. Ómirge degen mahabbatymyzdyń ózegi de, mine, osynda.

M. Gorkıı

Shirkin qıal-aı, esimnen ketpeı júrgen ókinishke aınalyp kelip taǵy soqty. Jazǵan basym, oılamasań netetin edi! Taǵy da meni shytyrmanǵa saldyń ǵoı. Jastyq albyrt jastyq, ańǵal bastyrǵan da, ókindirgen de sensiń meni.

Kópten beri esimnen osy bir ókinish ketpeıdi. Bul maıdanǵa attanǵan kúni ere shyǵyp edi, sodan keıin de qalmaı qoıdy, Tipti, partızan bolyp, jaý tylynda júrgenimde de osy ókinishten aryla almadym. Aqyry, mine, gospıtálǵa da osy ókinish ere keldi.

Kóńil-kúıi — adam oıynyń eskegi sıaqty nárse ǵoı. Qashanda oı sonyń yńǵaıyna qaraı júzedi. Jaran syrqyrap, uzaq tańdy kórer kózben atqyzyp, qınalyp jatqanynda kóńil-kúıiniń qandaı bolatyny málim. Mundaıda tek demeý bolatyn nárse — úmit. «Úmit — sylań qaqqan sulý qyz» dep Geıne aqyn teginde durys aıtqan. Ol qashanda qol bulǵap, shaqyryp turady.

Úmitke arqa súıep, shúkirshilik etip jatqan kúnderimniń birinde tóbemnen jaı túskendeı bir oqıǵa boldy. Keshki saǵat alty-jetilerdiń kezi edi. Hat alyp sestra kirip keldi. Kúni -túni zaryǵyp kútetinimiz de osy hat emes pe, bir palatada jatqan beseýmiz de «kimge?» dep jamyrap qoıa berdik.

— Balqashevke, — dedi de, meniń on jaǵymdaǵy jaraly leıtenantqa usyndy.

Leıtenant hatty alyp, adresin qarap jiberdi de, qýanyp ketti. Biraq, qýanysh uzaqqa barmady. Hatty kózimen sholyp shyǵyp, leıtenantym tóbesinen bireý muzdaı sý quıyp jibergendeı titirenip qoıa bergeni. Biz ań-tań bolyp «Ne boldy?» dep leıtenantqa qaradyq.

Leıtenantta ún joq. Talyqsyǵan adamdaı sulyq jatyr. Tek álden ýaqyttan keıin baryp:

Áıelim tastap ketken, — degendi áreń aıtty.

Osymen sóz bitti. Eshkim odan arǵysyn suramady. Shynynda, suraýdyń da qajeti joq edi... Dos qaıǵysy arqamyzǵa aıazdaı batty. Jubatqan da boldyq. Biraq bolar is bolǵan...

Bul kóńilsiz oqıǵa kóńildi qatty qobaljytty. Onsyz da ózi kúpti júrek dúrsil qaǵyp, aýyzǵa tyǵylǵandaı boldy. Jalǵyz men emes, birge jatqan bárimiz de súıgen jarlardy kóz aldymyzdan ótkizdik.

Nesin jasyraıyn joldasymnyń basyna túsken hal meniń de basyma kele me dep qaýiptendim. Bulaı oılaýym ózimshe sebep te tolyq edi. Jazǵan basym jas jarymnyń aldynda kináli edim. Kópten ere júrgen ókinishtiń de tereń syry osynda bolatyn.

Kóz aldymda jarymmen birge ótkizgen ómirim elestedi. Qandaı tatý, qandaı baqytty edik biz! Ómiri júz shaıysyp kórdik pe eken... Keıbir jeńil, oqys minezderimdi keshirip, tárbıeshim bolmady ma, kirshiksiz súımedi me ıeni ol... Sóıtken jarǵa ne kórsettim?.. Ne istedim men maıdanǵa keter kúni?!! Osynyńdy da jol deımisiń jas júregim?!

Qadir tutý ońaı bolsa da, ádil bolý qıyn eken... Jar kózine shóp saldym, jas júregin tilkem ettim. Bosqa jeligip, bógde áıeldiń betine qarap yrjyńdaýdy áýes, qyzyq kórdim. Osynyń aqyry kelip esten ketpes bir oqıǵaǵa dýshar etpedi me!

Jazdyń tamyljyǵan kúnderiniń biri edi. Áıelim bóbegin alyp kolhozda turatyn tórkinine ketkenine birtalaı kún bolǵan. Bul albyrttyq ne istetpeıdi, ishim pysqan soń onyń joqtyǵyn paıdalanyp, buryn qaljyńdasyp júretin bir kelinshekti ertip ákelip, besedkanyń ishinde máz-máıram bolyp otyrmaımyn ba. Sharap iship qyzyp alǵan men de, álgi kelinshekti ańǵarmappyn, — bir mezgilde qarasam qarsy aldymda jarym tur. Túsi surlanyp, keskini ózgerip ketken. Ushqyn shashqan ótkir qara kózi naızadaı qadalyp, óńmenimnen ótip barady.

Men abyrjyp ornymnan ushyp turdym da, ne derge bilmeı oǵan jaltaqtap qaraı berdim.

Jarym kózin menen aldy da áıelge tesireıdi. Shataq endi bastalǵan shyǵar dep oıladym. Abyroı bergende, oqsha men oılaǵandaı bolmady, áıelge biraz jıirkene qarap turdy da, ol kekesindi pishinmen:

— Toı tarqady, sulý, jónińdi tap! — degeni ǵoı. Sodan keıin meniń janyma keldi de aqyryn ǵana:

— Qoımadyń-aý osy qylyǵyńdy. Bir emes, eki-úsh ret keshirip edim, endi tóze almaspyn bul qorlyǵyńa. Jeter!..

Jaman áıel aldynda aryndy tókpeıin, keıin sóılesermiz jaqsylap, — dedi. Osyny aıtty da ol úıge kirip ketti. Álgi áıel de dereý jónine tartty.

Men jerge kirgendeı bolyp qaldym. Shynynda, áıelim shý kóterip, baıbalamǵa salsa, mundaı jasymaǵan da bolar edim. Aqyldylyqqa salynyp, meni maqtamen baýyzdap, dińkemdi qurtqany ǵoı. Úlken adamgershilik-aý munysy. Qyzǵanysh oty júregin ýlap tursa da, er namysyn óz namysyndaı qorǵaýǵa qudireti jetken jarǵa tabynbassyń ba? Osyndaı adal jardyń da mahabbatyn aıaqqa basamyz-aý! Itshilik qoı bul!

Osyndaı oı darıasyna shomyp turǵanymyzda:

— Shangereev osynda ma? — degen daýys qulaǵyma shalyndy. Basymdy joǵary kótersem. Soǵys Komısarıatynan shaqyrý qaǵaz ákelgen adam eken. Ala saldym da, dereý tysqa shyqtym.

... Sonymen, men tańerteń maıdanǵa attanýǵa tıis boldym. Bul habardy estigen dos-jarlar jıylyp ta úlgirdi. Sóıtip eldegi aqyrǵy túnim dostarymnyń arasynda ótti de, jarymyzben ekeýmiz sheshilip sóılese de almadyq. Aqyry tomaǵa-tuıyq kúıde attanýǵa týra keldi. Jalǵyz-aq, dál júrer aldynda: «Qosh bol!» — dep qolyn qystym. Ol da emirengendeı shyraı berip: «Jolyń bolsyn!» — dedi kúmiljip. «Altynjan, sen maǵan renjime, bir aǵattyq boldy» dep osy sátte aıtýǵa oqtaldym da, aıtpadym. Óıtkeni, óreskel isimdi bir aýyz sózben jýyp-shaıýǵa arlandym. — Daq túsken jar júregine munyń eshbir shıpasy bolmas dep oıladym.

Poezd qozǵaldy. Men eki kózim jaýtańdap terezeden tysqa úńile berdim... Kóz aldymnan kishkentaı bóbegin qushaqtaǵan boıy jarym uzap qalyp bara jatty.

Jeldeı ushqan júırik poezd ústinde basqalarmen birge men de kelemin. Qyrtystanǵan qalyń oı, óz tereńine batyryp, boıymdy kóne jazdyrtsynshy. Janym-aý, syndy sapar aldynda, bul ne qylǵanym, tym bolmasa, tatý-tátti kúıde aıyrylysa da almaǵanymyz ba! Eger osy saparda mert bolsam, baıǵustyń nazasy moınymda ketkeni ǵoı... Álde ol qoshtasarda maǵan laǵnet aıtyp, endi qaıtyp kózime kórinbe dedi me eken ishinen!.. Kóz jas she? Keterimde kóziniń ystyq jasyn tókpedi me ol? Shyn mahabbattyń ushqyny osy — birge apar maıdanǵa, umytylmas belgi bolsyn degeni emes pe bul ystyq jas. Ol bolsa, namys bılep, maǵan naz etti. Durysynda, meniń birdeme deıtin jónim bar emes pe edi? Nege keshirim suramadym? Joq ol meni kútedi! Oǵan qandaı dálelim bar? Dálelim sol — senemin. Endeshe, senimnen basym kúsh bolýshy ma edi!

Kóp oılandym, kóp tolǵandym. Jatsam-tursam kóz aldymnan sábıin qushaqtap, qamyǵyp turǵan jas jarym ketpedi. Ol keıde qaıǵyryp, keıde kúlip turǵandaı kórindi. Osy beıne qandy maıdanda da, partızan bolyp, nemistiń tylynda júrgenimde de menimen birge boldy. Osy beıne jaralanyp gospıtalǵa túskenimde de birge keldi.

Osy beıne kóz aldymda taǵy tur. Bul joly meni qatty qobaljytady. Jańaǵy habar — ón boıymdy muzdatyp, basymdy áńgi-táńgi etti. Osy sıaqty bir habar maǵan da jetpek. Ne dep kelerin ózi bilsin, áıteýir, kelýi haq. Ras, buryn hat ala almaı qoıdym. Biraq, oǵan qarap kúmándanýǵa bolmaıdy. Adresimniń turaqty bolǵan bir kúni joq. Onda kettim, munda kettim, Aqyrynda jaýdyń tylynan bir-aq shyqtym. Odan bosanysymen aýyr jaralanyp, gospıtálda jatqanym mynaý. Osynda kelisimen hat jazǵanmyn. jaman-jaqsy bolsyn, jaýaby kelýge tıis. Sendeı múgedektiń keregi joq deı me, álde kópten saqtaǵan jyly sózin joldaı ma? Ol arasy maǵan tuman. Meni qınap jatqandar da osy jaýaptar. Birine-biri qarsy eki oı júregimniń tereń túbinen bas kóterip, ózara silkilesýde. Biri jaqsylyqqa bastasa, ekinshisi qaıdaǵy Joq kúdikke, jamanshylyqqa súıreıdi.

Bir kezde jar qushaǵyn elemeı, oǵan mán bermeı júrgen basym — endi onyń bir ǵana jyly sózine yntyzar boldym! Adal jardyń mahabbatyn endi qandaı qadir tutyp jatqanymyzdy bile me eken, bir ǵana jyly sózi — tóbemizdi kókke kóteretinin oılaı ma eken olar? Soldat janyn uqqan jardan aınalsa bolmaı ma?

«Ómir — ushqyr kóleńke» degen ǵoı Shekspırdiń bir keıipkeri. Sol aıtqandaı, áne-mine degenshe, zaryǵa kútken hat ta kelip úlgirdi. Adresine qaraımyn, áıelimniń óz qolymen jazylǵan. Biraq, ashýǵa júregim daýalamaıdy. İshki syryn bilmeı-aq kókiregime basyp, janǵa azyq etip jata bersem be eken dep oılaımyn. Joq, ashý kerek! Ne de bolsa bileıin!

Qolym qaltyrap, konvertti áreń ashtym. Bir jamanat estıtin adamdaı, ón boıym muzdap barady. Keregiń joq degen sóz kezdesip qala ma dep qylp-qylp etemin.

«Janym JOMART! Zaryqtyrdyń da, saǵyndyrdyń da ábden. Óziń túgil, kóleńkeńe zar bolyp, talaı kúndi bastan keshirip te saldym. Sýretińdi dát tutyp, qıal buǵan talaı kóńilsiz kúnder de ótti-aý áıteýir... Bárine tózdi, bárine shydady Altynyń. Endi, mine, qýanyshty da estidi bul qulaq. Ne jazarǵa, ne aıtarǵa bilmeımin. Sóz degenderiń áldeqaıda qashyp ketken. Júrek tolǵan qýanysh, shynynda, sózge oryn qalmapty.

Aıtpaqshy, ursýym kerek eken ǵoı saǵan. «Buryn da renjýli ediń, onyń ústine múgedek boldym, kel deısiń be, ket deısiń be, ashyq aıt» dep, ne betińmen uıalmaı jazdyń? Soldat ta súıdeı me eken? Óz úıińnen óziń úrkip, aljastyń ba jas basyńnan? Áıel degen, senińshe, jelqaıyqtyń jelkeni me, daýyl tursa yǵa beretin? Álde, eski renjis byqsyp sónbeı qoıdy ma dep oılap pa ediń? Erdiń basy álimge tigilgen syndy saǵattarda basqa oı adyra qalmady ma. Jeńil-jelpi, kórse qyzar minezderiń soǵys tezine túskenin bilmeıdi deısiń be men. Áıel mahabbatynyń alyp kúshin sen sıaqty jigitterimiz endi uǵatyn bolar. Bizge taǵylar kiná kóp, biraq, ómir tutqasy — biz desek, talaspassyńdar ózderiń de. Qaljyń-shyny aralas nazdy sóz ǵoı munyń bári. Tek, tez kelshi óziń. Sodan keıin shertermiz talaı gápti. Urysamyn da, súıemin de, myqty bol batyrym.

Keler kúnińdi telegramma berip habarla, Oryntaıyń aldyńnan shyǵamyn dep kútip otyr.

Súıgen jaryń ALTYN».

Sestra, janym sestra, kelshi bermen! Shaqyrshy profesordy! Osy men ábden-aq saýyqqan joqpyn ba! Ustaı bermesin de endi meni. Qushaq jaıyp súıgen jar kútip otyr deshi. Aıtshy, súıdep... Elde erlik eńbek kútýde deshi, baýyrym...

---