InfoHub Logo

Burynǵy zamanda bir batyr bolypty. Onyń birinen-biri ótken eki dúldúli bar eken. Batyr dúldúlin alma-kezek minip ańǵa shyǵyp turady eken. Batyr kúnde tańerteń dúldúliniń bireýi, terlep turǵanyn kóredi. Bul istiń baıybyna bara almaı bir kúni atshydan suraıdy:

— Taqsyr, siz ár kúni ańnan sharshap kelip, tósekke basyńyz tıisimen-aq qatty uıqyǵa ketesiz. Al sizdiń báıbisheńiz el ábden uıqyǵa bardy-aý degen mezette dúldúlińizge minip, jaı atqa úsh kúndik jerdegi oınas baıyna baryp, tańǵa jýyq qaıtyp keledi. Tún boıy qatty júris kórgen dúldúldiń tańerteń terlep turýy osydan, — deıdi atshy. Buny estigen batyr áıelin ańdymaq bolyp ótirik aýyryp árli-berli dóńbekshıdi. Áıeli tynym almaı kútedi. Batyr el bir uıyqtap oıanǵanǵa deıin tynyshtana almaıdy. Áıel de ýaǵdaly mezgiliniń ótip bara jatqanyna qarap qatty shıyrshyq atady. Sálden soń batyr áıeliniń tizesine basyn qoıyp «uıyqtap» ketedi. Áıeli júkten jastyq ákep baıynyń basyna jastaıdy da, dalaǵa shyǵyp, álgi dúldúlge mine salyp, sýyt júrip ketedi. Muny bilgen batyr ekinshi bir dúldúlge mine salyp, qarasynan qalmaı qýa júrip ketedi. Áıel aıdaladaǵy bir tamǵa kelip túsedi. İshinen saqaldy dáý bir adam shyǵyp:

— Nege keshiktiń? — deıdi.

— Kúıeýim aýyryp, áreń uıyqtatyp kelgenimshe osy boldy, — deıdi áıel kináli jansha tómen qarap.

Ekeýi óz jumystaryn bitirgen soń, álgi saqaldy dáý áıeldi attandyryp salmaq bolyp dalaǵa shyqqanda, batyr qaltarys terezeden túsip, baltasyn alyp bosaǵaǵa tura qalady. Dáý saqal áıeldi attandyryp úıine kire bergende batyr onyń basyn bir-aq shaýyp kesip, qanjyǵasyna baılap, basqa bir tóte jolmen úıine tartyp beredi. Áıelden buryn kelgen batyr basty ishki bosaǵaǵa tastap, ústine birdemelerdi jaba salady da, ornyna jatyp qalady.

— Túnimen tynysh uıyqtadyń, tizem talyp ketti, túregel, — dep tańerteń ákki áıel baıyn terbetip oıatady.

— Dalaǵa shyǵyp dáret syndyraıyn, — deıdi batyr ornynan sendelekteı túregelip, qoltyǵynan súıep kele jatqan áıeline, — oıpyrmaı, býynym quryp barady. Dalaǵa bara almaıtyn sıaqtymyn, osy bosaǵaǵa otyra salaıyn, mynaý birdemelerdi alyp tastashy!

Oıynda esh nárse joq áıel álgi jatqan nárselerdi ashyp qalyp, dáý saqaldyń basyn kóredi.

— Bul meniń on bes jastan bergi ǵashyǵym edi. Túbine jetipsiń, «tfý, ıt bolyp ket» — deıdi, baıyna kárlengen sıqyrshy áıel. Batyr ıt bolyp ketedi.

Batyr qara sur tóbet bolyp ózgergennen keıin, burynyraqta alys jerge uzatqan bir qyzyn izdep shyǵady. Neshe kún jol júrip bir ózenge keledi de, sýdan óte almaı, daǵdaryp turyp qalady.

Bir kúni sol ózenniń boıyna bir top kerýenshi kelip túneıdi. Tóbet tań atqansha kerýenshi jatqan jerdi aınala úrip, olardy ury-qarydan kúzetip shyǵady. Tań atqannan keıin kerýenshiniń bastyǵy:

— Mynaý óte saq ıt eken, jolshybaı bizge es qatady. Túıeniń ústine shyǵaryp ala júreıik, — deıdi.

Ózennen ótkennen keıin ıt qyńsylap turǵysy kelmeıdi. Sonan soń kerýenshiler «ózi júrsin» dep, túıeden túsirip qoıa beredi. Ózennen ótý ǵana muń bolyp turǵan ıt qoıa bergennen keıin uzatqan qyzynyń úıine tartady. Jolshybaı ıen dalada bir jylannyń bir baqany arbap jutqaly turǵanyn kóredi. «Jazyqtydan jasqanba, jazyqsyzǵa jan ashyt» degen ǵaqlıa sózdi esine keltiredi. Baqany jylannan qutqaryp jiberedi. Taǵy aıalsyz júrip bir kezde qyzynyń úıine jetedi. Qyzynyń úıiniń beldeýinde birneshe at baılaýly tur eken. «Qyzym men kúıeý balam myna qonaqtaryn attandyryp shyǵar, osy jerde jatsam, kórgen soń tanyp qalar» dep oılaǵan tóbet, baılaýly attardyń miner jaq syrtyna kelip jatady. Bir kezde qonaqtar attanady. Oılaǵanyndaı qyzy men kúıeý balasy olardy attandyrady. Qyz ıtke bir qaraıdy da, tiksinip úıine kirip ketedi. Artynan ile-shala úıine kirgen jigit áıeliniń túsi ózgerip ketkenin baıqaıdy da:

— Ne boldy saǵan? — dep suraıdy.

— Dalada jatqan ıttiń kózi ákemniń kózine uqsaıdy, ákemniń keıingi alǵan áıelin el syryqtan ótken sıqyr, kózge shúlen bolǵanymen, kómeskide túlen deýshi edi, ákem sonyń jazymyna ushyraǵan sıaqty, — deıdi dirildep shoshyǵan áıeli.

— Qoryqpa, abyrjyma, ony aıyrý ońaı, sen bir saptyaıaq, bir ıtaıaq daıynda, ekeýine de toltyryp as quı, qatar aparyp aldyna qoı. Eger tegi adam bolsa, saptyaıaqtaǵy asty ishedi. Eger teginen ıt bolsa, ıtaıaqqa júgiredi nemese ekeýin birdeı ishedi.

Kelinshek eriniń aıtqany boıynsha ekeýine de as quıyp ákep ıttiń aldyna qoıady. It sapty aıaqtaǵy asty ishedi de, ıt aıaqtaǵy asqa qaramaı qoıady. Qyz óz ákesi ekenin biledi de, baqsy-balger ákep emdetip, molla ákelip oqytady. Aqyry ákesi burynǵy adam qalpyna keledi. Batyr balalaryna bastan keshkenderin egjeı-tegjeıli aıtyp beredi. Qyzynyń úıinde jatyp ábden jazyldym-aý degende úıine qaıtpaq bolady.

«Taǵy bir jazymǵa ushyraısyń-aý, áke» dep, zar ılep jylaǵanyna qaramaı batyr balalarynyń mingizgen atymen úıine qaıtyp kele jatyp, jolshybaı bir salt atty jas jigitke kezigedi, jigitten:

— Qaıda barasyń? — dep suraıdy.

— Siz barǵan jerge men de baram, — dep jaýap beredi jigit.

Ekeýi kele jatyp qalyń beıittiń basynda bir top adamnyń bir ólikti jerlep jatqanynyń ústine túsedi. «Neǵyp ólgen adam?» — degen suraýyna olar:

— Osynda bir baıdyń boıjetken qyzy bar edi. Ony qansha dúnıe-múlikpen toǵanaqty túıe arttyryp uzatqaly otyr. Shart: qyzdy alatyn jigit úsh kún qyzben birge bolýy kerek. Sodan shyqqan jigitke qyzdy qalyń malsyz beredi. Biraq, qazirge deıin munymen bir tún birge bolǵan jigittiń biri qalǵany joq, tún asyp erteńinde óledi. Mynaý sondaı jigittiń tup-týra otyz segizinshisi bolady, — deıdi. Muny estigen eki jolaýshy tańyrqap turyp qalady. Sálden soń jolshybaı ilesken jigit batyrǵa:

— Ekeýimiz osy qyzdy alamyz dep baıdyń úıine túselik, men quda bolamyn, sen kúıeý bol, seni qyzdyń janyna aparyp jatqyzamyn, biraq úsh kúnge deıin aıqaspaısyń, árqandaı jaǵdaıda da ustamdylyq isteısiń, men sender jatatyn otaýdyń syrtynan ańdımyn, qyzdy dúnıe-múlkimen bylaı alyp shyqqannan keıin isti ózimiz bilemiz, — deıdi. Batyr basynda buǵan unamasa da, aqyrynda jigit kóndiredi. Sonymen, jigit aıtqanyn oryndatady da, úsh kúnnen keıin qyzdy búkil dúnıe-múlkimen alyp júredi. Úsheýi úrtis júrip, bir qulan túzge kelip erý bolady. Jigit:

— Men osy jerde sizge qosh aıtysamyn, myna dúnıeni, myna qyzdy ekeýmiz qaqqa bólip alamyz, — deıdi.

— Joq, munyń bárin sen al, sen bolmasań men álgi ólgen jigittiń otyz toǵyzynshysy bolar edim.

— Olaı emes, sen erlik istemeseń munyń bári joq edi. Aqyrynda jigit barlyq múlikti qaqqa bólip shyǵady. Sonan soń qyzdy qaqqa bólmek bolyp, batyrǵa «ana bir qolyn usta» degende batyr:

— Muny ekige bólip óltirgenshe sen al, men tipti saǵan razymyn, — deıdi. Buǵan jigit kónbeı, bir qolyn batyrǵa ustatyp qoıyp, qyzdy basyna qylyshpen perip qalady. Qyzdyń aýzynan qara jalyn atyp ketedi, ekinshi ret perip qalǵanda, qyzdyń aýzynan bir shubar jylan túsedi. Qyzdy aldyǵa qaraı jetekteı bergende qyz jaltaqtap artyna qaraıdy.

— Qarama artyńa!– dep aqyrady jigit.

— İshten shyqqan shubar jylan-aı, — dep qyz taǵy bir ret artyna qarap júrip ketedi. Qyzdy basqa úshinshi ret perip qalǵanda, qyz sary sý qusady. Jigit kóńili tynyǵardaı bolyp, «ym-ym»... dep, qylyshyn qynabyna salady da, batyrǵa qarap:

— E, dosym, myna qyzdy teginde aıdahar sorǵan, denesinde sonyń ýyty bar edi, qazir onan túgel aryldy. Endi osy qyzdy dúnıe-múlkimen sen al, oǵan qosa bir ýys topyraq beremin, osyny alyp úıińe barǵanda, burynǵy qatynyń aldyńnan túlkishe bulańdap shyǵyp, «jańa jubaı qutty bolsyn» dep, shashý shashady. «Náýetek, nasqor kúıeshi, sıqyrshynyń syıy osy!», – dep, sen de topyraqty oǵan shashyp jiber, sonda ol dereý qyryq esek, bir qashyr bolyp ketedi. Ásilinde ol qyryq esek, bir qashyrdan adamǵa azǵan laǵynet, talaıdy qurtyp, senin ań aýlaýmen tapqan ázir dúnıeńe máz bolý úshin saǵan tıgen. Sen osylaı isteseń, páleden qutylyp, baqytty ómir ótkizetin bolasyń. Al men qyzyńdy izdep bara jatqanda sen ólimnen qutqarǵan baqamyn, meniń saǵan qylǵan jaqsylyǵym osy ǵana, — dep lezde baqa bolyp júrip ketedi.

Batyr álgi qyzdy toǵanaǵymen alyp úıine jaqyndaǵanda, baqa dosynyń aıtqanyndaı, sıqyr qatyn sylańdap anadaı jerden shashý alyp shyǵady. Jaqyndap kelip «qutty bolsyn» aıtyp, shashý shasha bergende, batyr da qoınyndaǵy túıip alǵan bir ýys topyraqty alyp: «Náýetek, nasqor kúıeshi, sıqyrshynyń syıy osy!», — dep shashyp jiberedi. Sıqyr áıel tabanda qyryq esek, bir qashyr bolyp ketedi.

Batyr páleden qutylyp, muratyna jetedi.

---