InfoHub Logo

Talǵar aýdany, Panfılov aýyly
№33 orta mekteptiń 11 synyp oqýshysy
Jumadilhanqyzy Qymbat

1. Jerdiń tabıǵı qorlarynyń sıpattamasy
2. Tabıǵı qorlardyń klassıfıkasıasy jáne onymen adamzatty qamtamasyz etý problemasy
3. Tabıǵatty tıimdi paıdalaný

1. Jerdiń tabıǵı qorlarynyń sıpattamasy. Tabıǵat - adam balasynyń tirshilik tynysy ári taýsylmas qazynasy. Adam tabıǵattyń týyndysy retinde bite qaınasyp, ómirine qajetti azyq qoryn osydan alady. Bıologıalyq túr retinde alǵashqy adamdar tabıǵat resýrstaryn turpaıy kúıinde paıdalanyp keldi. Bertin kele, sanaly túrde úı sharýashylyǵymen aınalysyp, ósimdikterdi baptap ósirip, janýarlardyń keıbir túrlerin kolǵa úıretti.
Adam balasynyń sany artqan saıyn tabıǵat baılyqtaryn paıdalaný eselep ósti. Endi bos jatqan jerdiń, sýdyń ıesi tabylyp odan ári jer men onyń baılyǵy úshin talas-tartys órbidi. Osynyń bári tabıǵatqa buryn-sońdy bolmaǵan shyǵyn ákeldi. Alǵashynda tabıǵat qorlary sarqylmaıtyn sıaqty kóringenimen, birte-birte onyń qory taýsyla bastaǵanyn adam balasy sezindi. Mysaly, dúnıe júzindegi orman qory 40 mln. km² dep eseptesek, onyń sońǵy 150 jyl ishinde 35 %-y kesilgen eken. Sońǵy ǵasyrda ómir súrgen adamzat qaýymdastyǵy tabıǵatty qorǵaý qajet ekenin túsine bastady. Ol úshin tabıǵat qorlaryn esepke alyp, ony tıimdi paıdalaný kerektigin úǵyndy. Tabıǵat qorǵaý týraly mańyzdy qujattar qabyldanyp, onyń ǵylymı negizderi qalandy.

2. Tabıǵı qorlardyń klassıfıkasıasy jáne onymen adamzatty qamtamasyz etý problemasy. Tabıǵat qorlary sarqylmaıtyn jáne sarqylatyn bolyp ekige bólinedi. Sarqylmaıtyn qorlar adam balasyna táýelsiz bolyp keledi. Sonyń biri - sý. Jer sharyndaǵy sýdyń úlesi barlyq jerdiń 2/3 alyp jatyr. Sondyqtan onyń qory úzdiksiz aınalymǵa túsip, qalpyna kelip otyrady. Al ekojúıelerdiń taralýy ýaqyt pen keńistikke qatysty salystyrmaly túrdegi aılaǵany obektiler. Sarqylatyn qorlar óz kezeginde qalpyna keletin jáne kalpyna kelmeıtin dep jikteledi. Mysaly, qazba baılyqtar, munaı, kómir qorlary qalpyna kelmeıtin baılyq kózine jatady. Sarqylatyn qorlardy adam balasynyń óte úqypty túrde paıdalanýy bolashaq urpaqtyń qamyn oılaǵany.
Qalpyna keletin qorlar da adamnyń aqyl-oıyna táýeldi bolady. Olar - topyraq, ósimdik pen janýarlar álemi. Atalǵan qorlardy barynsha paıdalaný, birjola joıyp jiberýge aparady. Mysaly, adam balasynyń teris is-árekettinen jer betindegi ańdardyń 106, qustardyń 139 túri birjola quryp ketken. Tipten, qazaq dalasynda tirshilik etken jabaıy túıe, qulan, jabaıy jylqy, jolbarystar búginde joq. Al ósimdikter men janýarlardy, topyraqty uzaq ýaqyt saqtap qalýǵa múmkindik bar. Ol úshin tabıǵat qorlaryn qorǵaýdyń barlyq sharalaryn qoldaný kerek. Topyraq qarashirindisiniń túzilýi óte úzaq -myńdaǵan jyldarǵa sozylady, al onyń búlinýi áp-sátte. Osyǵan oraı adam balasy topyraqtyń qunarlyǵyn saqtaý úshin agrotehnıkalyq sharalardy durys qoldanyp, qosymsha organıkalyq mıneraldy tyńaıtqyshtar berip otyrady. Topyraqtyń tozýy kóptegen antro-pogendik faktorlarǵa baılanysty. Sonyń negizgileri - topyraq erozıasy, tozýy, shólge aınalý jáne lastaný. Osynyń bárine de adamnyń is-áreketi sebepshi.

3. Tabıǵatty tıimdi paıdalaný.Tabıǵatty qorǵaýdy júzege asyrýdyń negizgi baǵyttary. Tabıǵat korǵaýdyń negizgi baǵyttaryn bilý árbir azamattyń mindeti bolyp sanalady. Olardyń negizgilerin qarastyramyz.
1. Jekelegen óndiris oryndary men ónerkásipterdi, agroekologıalyq keshenderdi ıgerýde kazirgi zamanǵy ǵylym men tehnıka jańalyqtaryn paıdalaný. Óndiriske az qaldyqty nemese qaldyqsyz tehnologıany engizý.
2. Ekologıalyq zańdardyń oryndalýyn únemi kadaǵalaý.
3. İri qurylystardy, ónerkásip keshenderin t.b. obektilerdi salýda ekologıalyq saraptama jasaý.
4. Tabıǵı bıosenozdardy saqtap qalý úshin qoryqtar, qoryqqorlar, ulttyq saıabaqtar, tabıǵat eskertkishteri, t.b. uıymdastyrý.
5. Tabıǵat qorǵaý máseleleri boıynsha halyqaralyq, memlekettik deńgeılerde ǵylymı-praktıkalyq konferensıalar men sımpozıýmdar uıymdastyrý.
6. Kópshilikke úzdiksiz ekologıalyq bilim men tárbıe berý jáne ekologıalyq ádep pen mádenıetti qalyptastyrý.
7. Tabıǵat korǵaý máselelerin sheshý joldary, onyń barysy týraly únemi úgit-nasıhat jáne aqparat júıesin uıymdastyrý.
8. Joǵaryda atalǵan sharalardy júzege asyrý árbir azamattyń mindeti men boryshy bolyp sanalady. Sonda ǵana biz týǵan ólkemizdiń tabıǵatyn óz qalpynda saqtap qalýǵa nemese qaıta túletýge úles qosa alamyz.

---