InfoHub Logo

Úndistanǵa Islamdy Ámir Temirdiń nemeresi alyp barǵanyn bilmeıtin jan joq shyǵar. Ol sol jerde úlken órkenıet, alyp memleket qurdy. Ámir Temirdiń nemeresi Babyr Kabýldan shyǵyp, Úndistanǵa qaraı bet alady. Babyr alasapyran soǵysta azdaǵan kúshpen qarsylasyn tize búkitirip, osynda ornalasyp, adamzatqa teńdesi joq týyndylarymen tanylǵan alyp ımperıa qurdy. Babyr ımperıasy patshalarynyń árkim bile bermeıtin ereksheligi bar — áıelderine degen teńdessiz mahabbat. 2007 jyly dúnıeniń jańa jeti ǵajaıybynyń biri bolyp tańdalǵan jáne UNESCO dúnıejúzilik mádenıet murasy tiziminde oryn alǵan Táj Mahal da osyndaı shynaıy ǵashyqtyq seziminiń jemisi.

Adamdar eki túrge bólinedi

Aǵylshyn sýretshisi, aqyny Edvard Lır «Adamdar eki túrge bólinedi: Táj Mahaldy kórgender jáne kórmegender» degen eken. Táj Mahal — Úndistan bıleýshisi Hýrrem Shah Jahannyń qatty jaqsy kórgen jubaıy Árjýmend Baný-Begým Mumtaz Mahal úshin Agra qalasynda saldyrǵan kesenesi. Dúnıe júzindegi ǵashyǵyna arnap salynǵan eń úlken jáne eń kórnekti eskertkish.

Mumtaz Mahaldyń ákesi Asaf han, Qaraqoılyq túrkimenderden bolatyn, Iranda ýázir edi. Shıılik seniminen bastartyp súnnı bolǵan. Kezinde ata-babalary jasaǵan qol jumystaryn Mına bazary dep atalatyn jármeńkege ákelip satatyn jáne tabysymen qaıyrymdylyq jasaıtyn. Sol zamandary sultan bolǵan Shah Jahan anasy jaǵynan týysy bop keletin 20 jasar Mumtaz Mahalmen osy jerde tanysady. Sulýlyǵy men zerektigi onyń tańdanysy men sezimin oıatady. Tarıhtaǵy eń úlken mahabattyń biri osynda týady. Januıalyq ómirleri 20 jylǵa sozylady. 14 balasy boldy. Sonyń jeteýi tiri qaldy. Mumtaz Mahal sońǵysyn dúnıege ákelip jatqanda qaıtys boldy. Bosaný kezinde qaıtys bolǵan áıelder úndi mádenıetinde mártebeli bolyp sanalatyn. Bul qaıǵyly jaǵdaı Shah Jahannyń kúıreýi úshin jetkilikti boldy. Shahtyń kózi bul dúnıede eshnárseni kórmeıtin boldy.

^{Mumtaz Mahal men Shah Jahannyń qabirleri (Táj Mahaldyń tómengi qabatynda ornalasqan, joǵarǵy qabatta jalǵandary bar)}

Súıikti jubaıy úshin Janýma ózeni jaǵalaýynda bir kesene turǵyzý úshin Osmanly, Iran elderinen, Samarqand, Buharadan sáýletshiler shaqyrtady. 1632 jyly Táj mahaldyń irgetasy qalanyp, kúnine 20 myń adam jumys istep, kesene 22 jyl degende tamamdaldy. Rajıstannan ákelingen tań shapaǵymen qyzǵylt túske, kúndiz bolsa aq shaqqan, al túngi aı sáýlesimen kúmis túske boıalatyn móldir aq mármár, jaqut, laǵyl, almas, zúbarjat, aqyq, kógildir aqyq tastary jáne injý marjandarmen bezendirildi. Keseneniń ishki jáne syrtqy dýaldaryn aınaldyra Iasın súresi qara aqyq jazýlarymen mármárdiń ishine oıylyp jazylǵan. Buryshtarda zilzaladan qulaǵan jaǵdaıda ǵımaratqa zıanyn tıgizbes úshin syrtqa qaraı ıile salynǵan tórt munara bar. Keseneniń esigi 33 metrlik tutas mármár. Sol jaǵynda kórnekti meshit, oń jaǵynda osyǵan sımmetrıaly ornalasqan qonaq úıi bar. Haýyzdarmen bezendirilgen baqshalar jáne qyzyl tastan jasalǵan syrtqy qaqpa erekshe ásemdikpen úılesim tapqan. Aǵylshyn basqynshylyǵy kezinde osy tamasha ǵımarat satýǵa shyǵarylǵanymen, bırja naryǵyndaǵy krızıs sebepti satyp alýshy tabylmady. Álemdegi eń kesek almas tas (brıllıant) «Koh-ı-Nur» osy kesenede turǵan, keıinnen aǵylshyndar elderine alyp ketken.

Shah Jahan ózi úshin de Táj Mahaldyń janynan qara tústi osyǵan uqsas bir ǵımarat saldyrǵysy kelgeninde, onsyz da oıylyp qalǵan qazynany odan saıyn oısyratpas úshin bul qalaýyna bóget bolý maqsatynda balasy Alemgır Áýrengzıb ony taqtan túsirip, Agra qamalynda turýǵa májbúrledi. Shah Jahan esh qarsylyq bildirmedi. Segizburysh pishindi bolǵandyqtan Mýsemmen Býrch dep atalatyn bólmede eshkimmen kórispeı, tek Táj Mahalǵa qaraýmen ómirin ótkizdi. Óler kezinde de tóseginde aldyna aına qoıdyryp Táj Mahalǵa qaraýyn jalǵastyrdy. Qaıtys bolǵanda jubaıynyń janyna jerlendi. Qazir eki ǵashyq, daýys jeti ret shaǵylysatyn bólmede máńgi uıqyda jatyr. Álemniń jeti buryshynan kelip jatqan sansyz zıaratshylar (týrıster) osy kórnekti ǵashyqtyq týyndysy men eki qaharmanyn eske alýda. Búkil dúnıe júzi halyqtary 4 ǵasyr buryn ǵylym, sana-sezim, eńbek jáne kemeńgerlikpen soǵylǵan bul tamasha qurylystyń aldynda tańdanyspen bas ıýde.

---