InfoHub Logo

Tańqýraı — bıiktigi 1,5 metrge jýyq, kóp jyldyq, butaly ósimdik. Tamyr sabaǵy qysqa ári jýan, kóptegen jińishke tamyrlary bar. Sabaqtary eki jyldyq. Birinshi jylǵy sabaǵy jasyl tústi, jemis bermeıtin butaqsyz tikenekteri bar. Ekinshi jyly sabaqtary qońyrqaı tartady da, tikenekterinen aırylyp, aǵash tárizdenip qataıady. Osy eki jyldyq sabaqtary gúldep jemis beredi de, sol jyly qýrap qalady. Al olardyń ornyna tamyrynan jańa sabaqtar ósip shyǵady. Japyraqtary kezektesip ornalasqan, sabaqtary uzyn, 5-7 jup, jumyrtqa tárizdi, joǵarǵy jaǵyndaǵy japyraqtary 3 japyraqshadan turady. Japyraqtarynyń joǵarǵy jaǵy jasyl, tómengi jaǵynda kıiz sıaqty uıysqan sur tústi túkteri bar. Gúlderi maıda, ashyq jasyl tústi. Gúl japyraqshalary beseý. Jemisi aq tústi, gúl uıasyna ornalasqan qońyrqaı qyzyl tústi kóptegen súıekshelerden turady jáne gúl uıasynan ońaı ajyratylyp alynady. Maýsym-shilde aılarynda gúldeıdi, jemisi shilde-tamyz aılarynda pisedi.

Tańqýraı taýly betkeılerde, butalardyń arasynda, tasty jerlerde, sırek ormandardyń arasynda ósedi. Kóbinese mádenı jemisti ósimdik retinde qoldan egiledi.

Ǵylymı medısınada dári jasaý úshin tańqýraıdyń tek jemisin ǵana, al halyq medısınasynda jemisin jáne gúli men japyraǵyn da paıdalanady. Quramynda qant, lımop, alma, salısıl qyshqyldary, efır maılary, pektın, S vıtamıni bar.

Tańqýraı erte zamannan beri shıpaly ósimdikterdiń biri dep eseptelgen. Qeptirilgen jemisterin dene qyzýy uzaq ýaqyttar boıy kóterilip, túspegen jaǵdaıda, al gúlderiniń tunbasyn jylan, qaraqurt shaqqanda paıdalanǵan. Kúndelikti dárigerlik tájirıbede keptirilgen tańqýraı jemisi ter shyǵaratyn jáne nesep aıdaıtyn dári retinde paıdalanylady. Halyq medısınasynda tańqýraıdyń jemisterin tamaqqa tábetti qozdyratyn, ishektiń jumysyn jaqsartatyn, asqazannan, ishekten ketken qandy toqtatatyn, ter shyǵaratyn dári retinde qoldanylady, uzaqqa sozylǵan revmatızmdi, gúlderi men japyraǵynan jasalǵan tunbamen gemoroıdy emdeıdi. Aýrýdyń qusqysy kelgende júreginiń aınyǵanyn basatyn jáne bronh qabynǵanda qaqyryq túsiretin dári retinde paıdalanady. Áıelderdiń etekkiri kóp kelgende de tańqýraıdyń jemisimen emdeý óte paıdaly dep esepteledi.

Bolgar halyq medısınasynda tańqýraıdyń japyraǵynan alynǵan tunbalar ish ótkende jáne teri aýrýlaryn emdeý úshin qoldanylady. Onyń jas japyraqtarynan mandári jasap, bezeýdi emdeıdi. Ósimdiktiń jemisin, gúlin, japyraǵyn gıpertonıa, ateroskleroz, joǵarǵy tynys joldarynyń qabynýyn emdeý úshin paıdalanady (N. G. Kovaleva).

Dárini daıyndaý jáne qoldaný tásili

Keptirilgen tańqýraıdyń 60 gram jemisin 1 stakan qaınap turǵan sýǵa salyp 20 mınýt tundyrady da, túnge qaraı eki stakanyn bir-aq iship alady. Denedep ter shyǵarý úshin osylaı qoldanady. Basqa jaǵdaılarda 1 stakannan kúnine 2 ret ishedi. Tamaq shaıý úshin 10 gram jemisti 1 stakan qaınap turǵan sýǵa salyp tundyrady. Onyń gúlderinen tunbany bylaı jasaıdy: 20 gram tańqýraıdyń gúlin alyp 1 stakan qaınap turǵan sýǵa salady da, 20 mınýt tundyrady. Daıar bolǵan dárini bir as qasyqtan kúnine 3 ret ishedi.

Tańqýraıdyń jas japyraǵynan maı dárini jasaý ádisi: japyraqtardan syǵyp alynǵan sóldiń 1 bóligin sıyr maıynyń 4 bóligimen aralastyrady.

---