InfoHub Logo

Taıtuıaq (kopyten evropeıskıı, Asarum europaeum) — uzyn, jińishke, kólbeý ósken tamyry bar, kóp jyldyq, shóp tektes ósimdik. Japyraqtarynyń shetteri bútin, attyń izine uqsas, saǵaqtary uzyn, túkti. Bul ósimdiktiń japyraqtary qysta da túspeıdi. Gúl sabaǵy qysqa, gúlderi jeke-jeke ornalasqan, syrt jaǵynan qaraǵanda ashyq qońyrlaý, ishki jaǵy koıý qońyr tústi. Jemisi qaýashaq syqyldy. Sáýir aıynda gúldeıdi. Bul ósimdik negizinen ormandar arasynda, kóleńkeli jerlerde ósedi.

Dárilik maqsat úshin taıtuıaqtyń jer ústindegi bóligin jáne tamyryn jınaıdy. Quramynda efır maılary, azoron, pınen, evgenol, bornılasetat, tanın, qoımaljyń zattar, shaıyrlar, azarın degen alkaloıd bar. Tamyry ýly, sondyqtan dári jasaǵanda ósimdiktiń dárilik mólsherin durys alyp, uqyptylyqpen qadaǵalaý kerek.

Halyq medısınasynda taıtuıaq nesep aıdaıtyn, qaqyryq túsiretin dári retinde koldanylady. Sonymen qatar asqazan jáne júrek qyzmetin retteıtin, qabynýǵa qarsy áser etetin, qustyratyn jáne osyǵan baılanysty asqynǵan maskúnemdikke shıpa bolatyn qasıetteri bar. Áıelderdiń etekkirin qalypqa keltirý úshin de qoldanylady. Baýyr, asqazan, ishek aýrýlaryna qarsy jáne sary aýrýǵa ushyraǵan kisilerdiń denesi sarǵaıǵanda da em úshin qoldanylady. Shemen aýrýynda nesep júrgizý arqyly isikti qaıtarý úshin paıdalanylady.

Dene sarǵaıǵanda shaıshópti jáne taıtuıaqty teńdeı etip alyp, osy qospanyń 1 as qasyǵyn 1 stakan sýǵa tundyrady da, 1 as qasyqtan kúnine 3 mezgil ishedi. Asqynǵan maskúnemdikti emdeý úshin osy taıtuıaq shóbi tunbasynyń 1 as qasyǵyn 1 stakan araqqa aralastyryp beredi. Kóp jaǵdaılarda maskúnem adam qaıtyp araqqa qaraǵysy kelmeıtindeı bolyp bezedi.

Dárini daıyndaý jáne qoldaný tásili

Taıtuıaqtyń untaqtalǵan tamyryn, shyrmaýyq býdranyń japyraǵyn jáne oshaǵan shóbin teńdeı etip alyp aralastyrady, osy qospadan 3 as qasyq alyp 3 stakan qaınap turǵan sýǵa salyp tundyrady da, jarty stakannan kúnine 5-6 ret ishedi. Taıtuıaqty osylaı paıdalaný dáriniń tıimdiligin arttyra túsedi. Al japyraǵyn untaqtap nemese jas kúıinde irińdegen jaralarǵa tańady, ósimdiktiń shóbin sirke qyshqylyna tundyryp alyp, teriniń qyshymamen aýyrǵan jerlerine jaǵady.

Taıtuıaqtyń tunbasyn bylaı jasaıdy: 2 gram taıtuıaqtyń tamyryn (1 shaı qasyqtyń jartysy) alyp, 1 stakan qaınap turǵan sýǵa tundyrady da, 1 as qasyqtan kúnine 3-4 ret ishedi. Japyraqtarynan tunbany bylaı jasaıdy: 1 gram japyraqty (1 shaı qasyqtyń 1/5 bóligin) 1 stakan qaınap turǵap sýǵa tundyrady da, 1 as qasyqtan kúnine 3 mezgil ishedi. Spırtti tunba: ósimdiktiń 20 gramyn alyp 100 ml spırtke 8-10 kún tundyrady da, kúnine 20 tamshydan 3 mezgil ishedi.

---