InfoHub Logo

Jelke tusynda sý surap mańyraǵan mal shybyn janyn shyrqyrata túsedi. Shildeniń aptap kúni shekesin tesip barady, panalaıtyn buta joq. Jorǵalaǵan sary kesirtke óziniń suıyq kóleńkesine tumsyq tirep qalt kidirdi, úshkil basyn qısaıtyp qarady, aýzyn ashyp, tilin shyǵardy. O, toba! Osynaý múskin jándik zamany júrip turǵan kezdegi alyp dınozavrdiń azǵyndaǵan tuqymy degenge kim senedi. Shynymen-aý, endigi bir kezeńde óziniń tuqymy jumyr jerdiń betinen taza sý tappaı, boıyna juq bolarlyq nárli taǵam tappaı, keýde kerip jutatyn aýa azaıǵandaı halge tap bolyp kishireıgennen-kishireıip qaıtadan maımylǵa aınalyp ketpes pe eken. Maımyl bolmaǵanda nesi qaldy-áı.

Ótken jumada bolar, ortalyqtan qumda qaıyqsha jyljıtyn vezdehod mashınasyna minip mal dárigeri Mamyraıhan kelgen. Qasynda qýyq shalbarly, qaqpaq jaýyryny qalqanǵa uqsaǵan, kirpishash qoıǵan bozbalasy bar, azdap urttap alǵan ba, tanaýynyń astynan «otta qumǵan-aı, kózin ashyp-jumǵan-aı» dep áýelde ándetip, áýlekilenip sóz tyńdar bolmady. Bul aıtady: baseke, qonystyń oty tyqyrlanyp qaldy, skvajyn qubyrynan sý ázer tamady, qaıda bas saýǵalaımyz?.. Mamyraıhan aıtady: otta turǵan-aı, kózin ashyp-jumǵan-aı... qum ishine kóshińiz... baıaǵy: kerýen jolynyń boıynan kóne shyńyraý kózin izdeńiz... oǵan deıin darıa tabanyndaǵy laı sýdy ishińiz... Bul aıtady: aý, baseke, joǵarǵy saǵadaǵy kúrish ujymdary gerbısıd, ý dári shaıǵan las sýyn darıaǵa qaıyra quıǵan bilem, qoımaljyń ylǵaldy mal tatyp almaıdy. Mamyraıhan mańdaıyn judyryǵymen toqpaqtaıdy: endi maǵan ne qyl deısiń! Myna ártis qyzben osy qazir qolǵa kúrek alyp jiberip qudyq qazyp ber deımisiz, oıbaı!.. Abylaı qoıshy ań-tań. Álgide qaladan kelip sandalyp júrgen bozbala shyǵar dep oılaǵany qasyn súrmelep, betin opalap, shashyn qıdyrǵan qazaq qyzy ekenine qaıran qalady baıaǵy. Artıs bolsa bolar-aý deıdi. Bóksesin bıletip júrgeni qyzyq, sóılegende aýzy-basy jybyrlap ketedi, byldyrlap, orysshalap áldene suraıdy. Mamyraıhan pármen júrgizedi: bir baǵlandy domalatyp soıyńyz, án aıtyp saýyq quryp beredi. «Ómiri artıs kórmeımiz, jazýshy degendi estip-bilmeımiz» dep joǵarydan kelgen ókilge aryz aıtyp qoımaısyz, al endeshe, bir basyńa táýlik boıyna konsert qoıǵyzyp qaryq qylaıyn dep ánshi kelinshekti ádeıi alyp keldim, aǵasy. Abylaı aıtady: aý, esiń durys pa ózińniń?.. myna sý izdep mańyraǵan maldy ıirip qoıyp, jas etke toıyp, bókseli bıkeshtiń ánine aýyz ashqanymyz árýaqtan uıat shyǵar. Mamyraıhan: áıda, vezdehodty ortalyqqa jiberemin de sý tasıtyn mashınany shaqyrtyp keltiremin, óziń de, kirpıaz qoıyń da aýyz sýǵa qaryq bolady!.. Ábdireńdi ash! Saqtaǵan, tyqqan ashylaryńdy shyǵar. Bul eńdi bastyqtyń aldynda kóp qasaryspady, «sý keledi» degen sózdi estigen soń yrsyńdap mázdenip, úıine bir kirip, bir shyǵyp tirsegi toǵysyp maımań qaqty. Áıeline «qazan kóter, mal soıamyn, qudaı qalasa búgin maırampazdyń oıynyn kórip máz bolatyn shyǵarmyz» dep jarlyq jasady. Árádik osy men bastyqtyń aldynda maımyl bolyp bara jatqan joqpyn ba dep kóńiline kirbiń uıalatty. Ol oıyn lezdiń arasynda umytyp úlgerdi.

Semizin kóterip soıyp, basyn úıitip, ishek-qarnyn tazalasyp, áıeline joba kórsetip aıaǵynyń ushynan basty. Ábdiresin ashyp kúzge qaraı saýlyqty qoldan uryqtandyrýǵa keregi bolady dep tyǵyp júrgen spırtin shyǵardy. Mamyraıhan «spırtke sý qospaı ishemin» dep sheke tamyry bileýlenip, beti shoqtaı qyzaryp, sózinen jańylyp, mas bolyp qaldy. Túkpirdegi bólmege baryp tyrapaı asyp qorylǵa basty. Ártis kelinshek áýelgide syzyltyp án salyp qulaq quryshyn qandyrdy. Qoıshynyń áıeli alyp kelgen úıeme tabaq astan aýyz tıdi de qoıdy, «ishim kúıip barady», — dep qatyq surap ishti, «sińlim-aý, tildesetin jan balasy joq japan dalada qalaı ishiń pyspaıdy»,- dep esirkep, músirkedi. Sý tasyǵysh alyp kelgen jyly sýǵa túsemin dep mańyraǵan malmen ıin tiresti, kóılegin sheship sýǵa malyp qaıyra kıdi; ushqasyp-tirkesip kirip-shyǵyp kúndi batyrdy.

Abylaıdyń áıeli aıtty: aý, spırttiń bárin sarqyp ishti, áýitke bas qoıǵan qoıdy tyrjalańash júrip úrkitti, mal dárigerin qulatyp tyńdy, túnemesi ózińdi ıektemeı turǵanda qutyl ártis qatynnan. Bul kókeń basy bylǵańdap júrip álgi bylq-sylq ártisti jas balasha ıtshilep kıindirdi, aıaq-qolyna ıe bola almaı tórde talyp túsip jatqan Mamyraıhandy syrtqa súıreledi, samaýrynnan qalǵan sýdy basyna quıdy. Áreń degende esin jıǵyzdy. «Búıtip shildeniń kúninde qonaq kútken, ártis kelinshektiń sý tegin oıynyn kórgen ne teńim, quryp qalsyn-aı búıtip ıtshilegenim» dep Abylaı ishinen irıdi. Mashınaǵa mingize almaı qıqalaqtap, ártis kelinshekti qoltyqtap, jumsaq múshesinen, ol jer, bul jerinen mytyńqyrap kabınaǵa tyqqyshtap jatsa, ıt-aı, ol shirkiniń shynymen burylyp qulaǵyna sybyrlaıdy. «Kópten áıel bolyp kórmegem: sizdeı aǵaıdyń arqasynda áıel ekenimdi eske túsirsem dep edim», — dep qylymsyp kózin qysa ma-aý, áldebir ánniń notasyn yńyldap soza ma-aý, esinen tańdyrdy. Myna tusta kabına tekpishegine aıaǵyn ilindire almaı jatqan Mamyraıhan oıbaıyn salady. «Attandyryp jiber!.. Tizgindi usta!..» — dep aıqaılaıdy. Abylaı máshıneni aınalyp júgirip jetedi. «Baseke, bul báıge kúreńniń úzeńgisi emes, vezdehodtyń kabınasy», — dep túsindiredi. «Attandyryp jiber!» — dep barqyrap buıyrdy bastyǵy. Ana jaqta shofer bala kabınadan sypyrylyp túsýge aınalǵan ártis kelinshekpen álek. Mamyraıhannyń daýysy munshama zor bolar ma. «Shıli ózen qamys-aı, bizdi oılaı júr, tanys-aı», — dep alqapty kóshiredi, ıt úredi, mal úrkedi. Myna tustan mashınany aınalyp shofer bala júgirip keledi. «Aǵaı, — deıdi enigip, — álgi artıs kelinshek kabınadan shyǵa qashyp qum ishine sińip barady, ustamasaq shıbórige jem bolady».

Abylaı aıaǵyndaǵy qolpyldaǵan kerzi etigin sypyryp tastap bala siltegen jaqty betke alyp usha jóneldi, kóp uzamaı bezip bara jatqan kelinshekti qýyp jetti... Ol shirkin alaq-julaq jaltaqtap bult-bult qashyp ýysynda turmaıdy, ústine sylap maı jaǵyp alǵan sekildi. Alaqanyn qumǵa malyp ysyp-ysyp jiberdi, kelinshekti qarmaı ustap, úı jaqqa súıreledi. «Myna shirkin maımyldan aınymaıdy-áı, kabına aınasynan kórdi — ózimniń jetisip turǵanym shamaly... omyraýy jyrtylǵan, betine qum juqqan, shashyna shóńge jabysqan... ári ıterip, beri jyǵyp degendeı shofer bala ekeýi qoldasyp betine opa jaqqan ánshi maımyldy, sosyn qorbańdaǵan bastyq maımyldy áreń degende kabına ishine keptep tyqty. Shofer bala esigin syrtynan jippen shandyp baılap tastady. «Al, kóke, hosh, mynalardy tógip-shashyp almaı ortalyqqa jetkizsem boldy, mashınasynyń ishin uraıyn, dóńgelegin bir teýip aýdanǵa ketemin, mynadaı kór beınetten bezemin», — dedi. Alyp mashına sar-gúr etip yshqyna yńyranyp tún túnegine sińip jónele berdi. Bul kókeń álgilerdiń artynan sostıyp qarap turyp-turyp, ish álemi bosaı qulazyp, kúni boıǵy súrkil beınetine ókindi me, álde ıt jep ketkendeı semiz baǵlannyń etine, ábdiresinde áspettep saqtap júrgen qos shólmek spırtiniń tekke quryǵanyna ishi kúıdi me, ol arasyn ózi de bilmeıdi, jurtta qalǵan kúshikshe kómeıinen qumyǵa ún shyǵardy.

— Maımyl bolmaǵanda nemiz qaldy! Álemtapyraq azynaǵan ún túngi dalany tilip ótkendeı sezildi.

— Maımyl bolmaǵanda nemiz qaldy!

Osy oqıǵadan keıin-aq Abylaı boıyna ońbastaı ǵyp bóten minez jamady. Jer betinde jorǵalap, tirshilik etip júrgen tiri jándik-maqulyq ataýlydan ózi biletin kisilerdiń keıpin izdeıtin minez ashty. Maqulyqtyń ishinen «men pálenshemin ǵoı», — dep eresek kisi ún salyp, ózin tanystyryp turǵandaı seziledi. Ár haıýanattyń tabıǵatynan adamnyń arǵy ańǵaryn, ózi biletin kisilerdiń minez aıbaryn tanyǵandaı bolady. Kóripkelshe pálenshe, túgenshelerdi tanyp alady... Shyndyǵynda ǵoı, dál myna jorǵalap qumǵa sińip bara jatqan kesirtkeniń ishinde jekemenshik eki júz qoı jınaǵan, jasyna jetpeı tyrapaı asqan, ordendi shopan, serigi Amantur bardaı!..

İİİól tasbaqasy aýyl dúkeninde baqyraıyp saýda jasap, tarazynyń bir tabaǵynyń astyna magnıt qystyryp, qasaqana aýyrlatyp, kisiden jep úırengen Ońǵarbaıǵa uqsaıdy; baıaǵy ánshi kelinshek — maımyldyń jer betindegi, osy eldegi kórinisi. Múláıim, múskin Qaltaq qoıshy erte kóktemde júni túsip, kózi kirtıip, qyr basynda mólıip otyrǵan shı bóriniń ishinde júrgen sekildi; ana jyly joǵalyp qurydy dep qoıǵan, keıinshe jardaı bolyp semirip, kózine túsken kisini súrkektetip qýyp aýylǵa ókirip oralǵan buqanyń ishinde demine nan pisken Mamyraıhan júrgen tárizdi. Endeshe ózi she?... bul she? ...kóp qalbaqtap, ushamyn dep usha almaı qalǵan, qanaty synǵan, sary saharanyń sarshunaǵyn ańdyp qorek aıyrǵan, moıyn júnin úrpıtip molaǵa qonǵan buıyǵy minez búrkitine keledi. Jany sol búrkittiń qanatynyń astynda sekildenedi. Momyn aýyldyń jyly-jumsaǵyn talǵamaı qylǵytyp, qyrǵa qarap ulyp, shı túbine buǵyp, qysqa qaraı jony jyltyrap qoń jıyp masaıraǵan arlan bóriniń ishinde Ergenbaı júr me; alǵashqy qar túskende aıaqty jylqyǵa minip, qyr betkeıde búlkektep bara jatqan qasqyrdy kórseń... tizginińdi tarta shap, aıaǵyńdy úzeńgiden shyǵarma... soǵyp alam dep sońynan súrkektetseń — ońbaı qatelesesiń — ol-daǵy osy aýyldyń oqymysty dárigeri Ergenbaı.

Ien dala, japan ólkede júrip ishi pysyp, tildesetin adam izdese, sózdi saǵynsa mańaıyna jaltaqtaı qarap, kózine kóringen túz maqulyǵymen adamsha sálemdesip, adamsha tildesip ketetin ersileý ádet jamady. Kúbirlep keńesetin boldy. «Quryp qalsyn, eshkim sezbesinshi, bilip qoısa ájýaǵa aınaldyrar» dep ishteı qýystanyp júrdi. Kóbine maqulyqty kóre salyp sóılep ketkenin ózi ańdamaı qalady, júrelep otyra ketkenin kesh ańǵarady.

Aptanyń basynda bolar, tús aýǵan kezde, Abylúıgenniń kúngeı baýraıyndaǵy jińishke saı tabanyn júlgelep kele jatyp úlken qum tasbaqasyn ushyratty. Saýyty shyt-shyt jarylyp ketipti. Saı qabaǵyna tyrmysyp tiske basatyn qyltanaq izdep, ólmestiń qamyn jasap tyrbanady kep. Qarsy kezdesip kózine kózi túskende qozǵalyssyz qaldy. Bul kókeń topyraqty burq etkizip shókelep otyra ketti. Shákirtine keıigen muǵalimge uqsady, qarlyǵyńqy úni usqynsyz estildi.

— Áı, Ońǵarbaı, qaıtsem jurt ústinen kún kórip, tarazydan jep, baıımyn dep júrgende shaldardyń qarǵysyna ushyrap tasbaqaǵa aınaldyń. Ózińe de obal joq. Peıilińdi keńge salǵanyńda búıtip qor bolmas ediń.

Álgi maqulyq jumyr basty pendege qarap baqyraıǵannan baqyraıyp tyrs etip úndemeıdi.

— Rabkoopqa ońbaı eki ret qaryzdanyp, isiń sotqa túsetin bolǵan soń shaldarǵa jylap baryp: «qol ushyn berińizder», — dediń. — Jamanbaıdan qalǵan jalǵyz tuqym edim, tuqymym tuzdaı qurymasyn dediń, zar eńirediń, shaldar baıǵus bas qurap jınalyp «myna baıǵusty jylatpaıyq» degen pátýaǵa toqaılasty: ortalarynan bólip, qyryq úı qyryq zalynyń ár tútinine bir toqtydan salyp jylý jınap qaryzyńnan qutqaryp jiberdi, sóıtken shaldarǵa ne istemediń sen. Qumsheker salǵan dorbasyna «orap beretin qaǵazym joq» dep ústine ústemelep sabyn saldyń, úsh teńgeniń tabaǵyna ótpeı turǵan aıyrdyń sabyn tirkep sattyń, tarazy tabaǵynyń astyna kózge kórinbeıtin magnıt qystyryp kópe-kórneý aýyrlattyń; ómiri aqshaǵa, dúnıege toımadyń, aqyry adal adamdardyń ońbaı qarǵysyna ushyradyń.

Ońǵarbaı-tasbaqanyń janaryna jas úıirilip, osy mezet kemseńdep tilge keledi.

— On bir balany, qatyndy rabkooptyń myń teńge aılyǵymen qalaı asyraımyn, aǵataı-aý! Kıimniń bári ýdaı qymbat, tiske basatyn kókónisti aýdan ortalyǵynan ákelemiz; krosovka degen aıaq kıimniń jeti paryn alamyn dep jarty jylǵy jınaǵanym ketti, úlken uldy úılendirýge aldymyzdaǵy malym jetpedi, úıilip kelgen qudalardyń bas-basyna jaǵaly kıimnen kıit kıgizemin dep kúlli dúkendi kóterip úptedim... bilmeımin, kúıeýge ketken úlken qyzymnyń artynan «tósek oryn aparýymyz kerek, shet eldiń aǵashyn tap» dep áıelim qulaǵymdy jeıdi. Ánebir esep shyǵarǵysh qaradomalaǵym astanaǵa baryp oqýǵa túsemin, jol pul tap, kóke, dep qyńqyldaýyn údetti. Áskerdegi tentegim aýyldyń asyn saǵyndym, qazy, qaq salyńdar dep sálem sońynan sálem yzǵytyp ol jatyr, ól deısiz be endi.

— Úıelmenińdi adal aqy, mańdaı termen asyrasań bolmas pa, júrgen izińnen «jegish, jymqyrǵysh» degen ósek kóldeneń ilesip qalmaıdy, bul ne qylǵanyń endi.

— On bir balany asyraımyn, jetkizemin, jetildiremin dep ıyǵym bútindelmeı ótti, áıel ekeýimiz oılaýshy edik: balalardyń aldy jetilgen soń bir jaǵymyzǵa shyǵar, qolymyzdy uzartar dep. Baıaǵy qoqannyń salyqshylary sekildi «tap, ber, ishkiz, kıgiz, kórset» degen záreni alǵan pármennen qutylarmyz, sirá dep. Qaıda-a-a!.. bala erjetken saıyn muń-muqtajy eselep kóbeıe túsedi eken; buryndary qatynym astanaǵa barmadym, alshań basyp júrip teatryn kórmedim dep qyrǵa qarap mańyraýshy edi, bul kúnde etegine súrinip aýylǵa sırek keletin kınonyń ózin tamashalaýǵa muǵdary joq, erteden qara keshke salpyldap maıdalardyń tamaǵyn pisiredi, jyrtylǵan kıimin jamaıdy, aýyrǵanyn emdeıdi, tipti birde keshtetip kelgen ózimdi eseńgirep tanymaı qaldy.

— Keıde basyń bylǵańdap mas bolyp júretiniń qalaı, kókeshim, qum sanaǵan esepqoı, jylannyń kúıis qaıyrǵanyn biletin sezgir pysyq jigit te sóıte me eken?

— Bir pushpaǵynan tartsań kelesi pushpaǵy úziletin, ómiri jetpeıtin, únemi jetkizbeıtin dúnıege kúıgennen ishemin ǵoı, kúıik basar bolsyn dep jutamyn daǵy. Jurttan jegen aqshanyń bárin sandyqqa basyp baıyp jatyr dep aýyldas oılaıdy; «ósimińnen, túsimińnen demalysqa shyqqanda qaraspaısyń, jeń ushynan jalǵaspaısyń, ornyńdy alyp basqaǵa beremin» dep rabkoop bastyǵy qoqańdaıdy; «jurttyń áıeline uqsatyp kıindirmedi; júrgizbedi» dep qatyn qyńqyldaıdy; jekjattarym shaqyrmady, jurt kózine atymyzdy dabyraıtpady dep olar renjıdi, «araqty sýsha simirtpeıdi, qoımasyna ury jiberip tonatyp, úptetip qurtar ma edi» dep qurdastarym kijinedi... Qaıda baryp jan saqtaımyn sonda, oılańyzshy!..

Ońǵarbaı tasbaqanyń jan daýysy shyqqan múláıim janaryna tiktep qaraı almady, óz-ózinen toryǵyp Abylaı tómen qarady... qaıtsin-aı, osynsha sumdyq shyndyqtyń astaryn ashamyn dep tegi oılamaǵan-dy. Ońǵarbaı tasbaqa jer astynan shyqqandaı kómeski únmen bylaı dep byldyrlady.

— Shaldardyń qarǵysy qatty tıip, Ońǵarbaı adamnan osynaý tasbaqaǵa aınalyp ketti dep jobalap otyrsyz, shyndyǵy olaı emes. Sabyr saqtap tyńdap kórińiz: úıdegi álgi zar, álgi oıbaı, syrttaǵy jańaǵy salmaq, zilzala jala az bolyp júrgendeı-aq kesheleri shekem shaǵyp, basym bylǵańdap úıime barsam — Jezqazǵannyń buıra basyna kúıeýge shyqqan qyzym qolynda balpanaqtaı nárestesi bar, qaıtyp kelip otyr. Otymyz óreli janbady, mahabbatymyz tutanbaıdy deıdi-áı qar... Kúıip kettim-aý, Sol buıra basyńmen ilesip nege qarańdy batyrmadyń múlde, maǵan óńge apan aýyzdaryń az bolyp júr me deppin. Qyzymnyń minezi kidileý edi, álgi kúıip aıtqan sózime qıtyǵyp, balpanaqtaı balasyn bylaı ysyryp, as úıge barypty da shynydaǵy sirke qyshqylyn iship alypty, a, búıtip qor bolǵansha óleıin depti. Sodan dúrligis túnimen, Ergenbaı kelip qarysyp qalǵan jaǵyn qamshynyń sabymen ashyp aýzyna sút quısyn, aýdannan qyzyl jaǵaly jetsin. Kózim bozaryp qyzymnyń basyn súıep óleıin dep otyrsam «nege bulaı?.. araqty jıi ishesiz be?.. balalarǵa qol tıgizesiz be?.. bul isti jyly jaýyp qoıa almaımyz!..» dep tegi tistenip tergeýge alǵany. Qyzym kózin ashyp, esin jınap arashaǵa túspegende bar ǵoı, anyq abaqtyǵa alyp ketetin túri yńǵaı, sodan ońbastaı etip aıyp soma saldy, álgi tik minez qyzymdy, myna kókeńdi ujymnyń kópshilik jıynyna, talqysyna salamyz dep nyǵyzdady... sol túni kóz ilmeı shyqtym, búıtip súrgen tirshiliktiń tap ishin uraıyn dedim!.. eki aıaqty adam bolyp osynshalyq zábir, nala kórgenimshe, kúıeýden qaıtyp kelgen qyzymnyń bajyldaǵan balpanaqtaı balasyn baǵamyn dep tesik ókpe bolǵansha tasbaqaǵa aınalyp keteıin, á, dep Abyl batyrdyń arýaǵyna jalyndym-aı... eki qolymdy tóbeme qoıyp, zar eńirep baryp batyrdyń molasyn qushaqtaı quladym: ýa, qasıetti babam, búıtip elge kóztúrtki, balalarǵa jekkórinishti qylyp, shóre-shóre tirshiliktiń sońynda súmeńdetip qoıǵansha eshtemege qabyrǵasyn qaıystyrmaıtyn, basyn qatyrmaıtyn, jıǵan-tergeni aıdaladaǵy qyzyl jaǵalynyń, saýyqshyl saıqymazaq quda-jekjattyń aýzynda ketpeıtin... kádimgi keńkeles, jer baýyrlap júrip eki júz jyl jasaıtyn tasbaqaǵa aınaldyra sal dep al jalynaıyn... al bas uraıyn... Sizge ótirik, maǵan shyn, osynaý qyzyl ıek tań aldynda tilegim qabyl bolyp Ońǵarbaı dúkenshiniń keıpinen aýysyp ilezde tasbaqaǵa aınalyp shyǵa keldim. Munshalyq qýanbaspyn! Sender osynaý tirshiliktiń esebin oılap, malyna sý izdep, basshysyna jaǵamyn dep, shekelerińnen kún shaǵyp, ishterińnen qan ótip ıtshilep júre berińder, men Abylúıgenniń arǵy qabaǵynan tiske basyp qalǵıtyn kókemaral izdeıin.

Dedi de álgi tasbaqa jorǵalaǵannan jorǵalap saıdyń qabaǵyna kóterilip, jotany kese kóldeneńdep kete bardy. Shókelep otyrǵan Abylaı shyn tań qaldy. Ómirde osyndaı da keremet bolady eken-aý dep jaǵasyn ustady. Tasbaqany jaratqan ıeniń qarǵysyna ushyrap saýdagerden maqulyqqa aınalyp úlgergen jumyr basty pendeniń bir tuqymy dep oılaýshy edi. Sóıtse, bári kerisinshe eken ǵoı!

Tiri jándik zar eńirep eki aıaqty adam bolýdyń amalyn tappaı júrse, álgi aýyldasy Ońǵarbaı yzyǵýyt rahymsyz myna ómirge qolyn bir-aq siltep, túńilip tasbaqa bolýdy ózi surap alypty. Mazasyz áıelinen, kúıeýden qaıtyp kelgen shaıpaý qyzdan, «ber, ber, ber» degennen ózge sózdi umytyp qalǵan salyqshy balalardan, tiliniń túrpisi bar qurdastan beze qashypty. «Osymen adam bolyp azaptanyp júrgenim jeter», — depti, quba dúz ıen ólkege sińip joǵalypty. Qudaıdyń qaharyna ushyrap óle-ólgenshe qyr basyna tas domalatýmen ókpesi óship, tabany tesilgen Sızıf tirshiligine uqsaıdy. Taý basyna etekten tas domalatyp shyǵarý ońaı ma. Ońaı bolsa domalatyp kórińiz. Sızıf baıǵustyń mandaıynan ter tamshylap, júregi atqaqtap aýzyna tyǵylyp, ókpesi tuz sepkendeı ashyp «al, jetkizemin... aý, demep jiberemin» deýmen dińkesi quryp ábden sileleıdi. Úlken tasty shoshaq basyna shyǵarý, shyǵaryp ap mańaıyna ter tutqan kózben nazar salý, aspanda otyryp jerdegi buǵan pármenin júrgizgen qudaılarǵa ishteı qyr kórsetý, beınetqor minezin taspen bastyryp joǵaltyp almaý maqsaty edi. Óldim-taldym shoshaq basyna aıaq iliktirgeni sol, astynda tıegi bolmaǵan tas yldıtómen domalaı jóneler, Sızıf baıǵus basyn eki ıyǵynyń arasyna tyǵyp, eńkeńdeı basyp, tas sońynan adymdap ileser. Etektegi tasty bara sap taǵy óńgerer, qyrǵa ıterer... taǵy ókpesi túse óńmeńder... Sol Sızıf júregi dúrs-dúrs soǵyp, beınetqordyń ata babasy bolyp áli kúnge dóńbek tasty qyrǵa ıterip ólip-óship júr desedi. Myna qyr betkeıde shókelep otyrǵan Abylaı qoıshy, ana jorǵalaǵan tasbaqaǵa aınalyp úlgergen Ońǵarbaı dúkenshi sol Sızıftiń búgingi úrim butaǵy sekildi. Jany jaman qulazyp Abylaı ornynan atyp túregeldi, qolyndaǵy taıaǵyn tóbesinen asyra kósteńdetip, úıezdep turǵan malyna qaramaı, aıdalaǵa, qula dúzge qulapáre júgire jóneldi. Aıaǵyna tas baılaǵandaı boldyryp qaradaı júrip tıtyǵy quryp, ilbip basyp úırengen shirkin demniń arasynda jelaıaqtanyp shyǵa kelgenine ózi de qaıran. Qyr asyp jorǵalap bara jatqan tasbaqanyń sońynan salyp jetip keledi, aýzyna qapelimde sóz túspeı entigedi.

— Meni de ilestirip ala ket, dostym, sý izdep bezektegen qoıdyń azynaǵanyn estigim kelmeıdi, shubap aldymnan shyqsa-aq janym shyrqyrap ketedi, shydaı alatyn emespin!

Tapyraqtaǵan aıaq dybysynan jasqanyp qabyrshaǵyn boı tasa jasap buǵyna qalǵan tasbaqa bas baǵyp ún shyǵarýǵa muǵdary joq.

— Úki qylasyń ba, molaǵa qonǵan búrkit jasaısyń ba, báribir, qudireti kúshti jaratqan ıege jalbarynyshymdy jetkize gór. Ia adamnan qalaı tasbaqaǵa aınalǵan aılańdy aıta ket. Qulazyǵan qý medıende jalǵyz qaldyryp shermende qylma.

Qańsyǵan qabyrshaqqa buǵynyp úlgergen qylqı moıyn tasbaqa tyrs etip úndeıtin emes, qara burshaqtaı janaryn jypylyqtatyp tura berdi. Sońynan qıqý salyp tapyraqtap jetken qoıshydan qorqyp qalǵan syńaıly.

— Áıelimdi, qos búldirshin balamdy qımaımyn, árıne. Búrkit bolyp ushyp ketsem ǵoı olardyń kúni ne bolar-aý. Myna úıezde jatqan ýaq malǵa Mamyraıhan ıelik eter, qońsylar qoıshy Esenbaı jańa týǵan saýlyqtyń ýyzyna toıyp alyp, qyzyqmas qyz izdep, qatynyna «qoı baǵyp kettim» dep malyn ylǵı bizdiń qoraǵa qaraı qaptatyp júrse qaıtemin, ol neme bir qyryndamasyn, áıel zatyna bir qyryndasa — yńyrsı sóılep, maımaqtana basyp júrip jýyqtamaı tynbaıdy.

Álgi tasbaqasy qurǵyr qarsylasyp tura berýge shydamy taýsyldy ma, qybyrlap, qıys burylyp jorǵalaı basyp ketýge aınaldy.

— Qaıda jóneldiń? Bir jaýabyn berip ket! Aý, Tasbaqa! Ońǵarbaıshy, Ońǵarbaı! — dep keń alapty kóshirip, úni tarǵyldanyp aıdalada ańyrap qala berdi. Adam keıpinen maqulyq beınesine aýysqan tasbaqasy qurǵyr aldy-artyna qaramaı bezip joǵalady.

Qapelimde qum astyna úńgip enip ketti me, álde qurdym oppaǵa kezigip soǵan túsip qurydy ma, zym-zıa joǵaldy. Saǵym kóterip ketken sekildi. Tóbe baýraıynda sileıgen kúıi ańyryp turyp qaldy. Oıpańnan sý izdep mańyraǵan maldyń álsiz saryny emis-emis jetti.

Myna sary saharanyń betimen lyqyldaı júzgen shıkil saǵym ertedegi Mıdas patsha sekildi júrgen, júzgen jerin altynmen aptap, kúmispen kúptep túrlendirip jiberetin qasıeti bar; qasıeti bolmasa arnasy ashylyp, sıyrtańdaılanyp jatqan Syrdarıanyń jar qabaǵyn tandyr peshinen shyqqan nandaı etip meıizdeı qatyrar ma edi, ana ákesiniń molasyna qonǵan kári búrkitti, qum jotaǵa qata jarmasyp butaǵyn teńseltken sińirli sekseýildi tirshilik úshin tózimin synap jantalastyrar ma edi; alysty jaqyndatyp, jaqyndy alys qylyp qyryq qubyltar ma edi... oı-hoı, dúnıe degen!.. kóz ushynda sheńberlenip móldirep jatqan kól me dese, júre-bara, jaqyndaı kele baıaǵy Mıdas patshanyń ıyǵyna jamylǵan altyn saǵymyna aınaldyryp jiberedi. Kóz aldy buldyraı túsedi.

---