InfoHub Logo

Bilesizder me, bizdiń aýyl barlyq aýyldan jaqsy, barlyq aýyldan ádemi?! Bizdiń aýylda Aqqyz ájeıdiń tátti almasy bar. Ol — dúnıe júzindegi eń tátti alma. Shyn aıtam. Jeseń dámi tilińdi úıiredi. Aıtyp jetkize almaısyń. Aqqyz ájeıdiń ózi de jaqsy. Biraq alma aǵashynyń basyna shyqqanyńdy kórse, qatty ashýlanady. Ol — sondaı kıeli aǵash. Adambek aıtady: «Onyń túbine Aqqyz ájeı soǵysta ólgen jalǵyz uly Táttibekti jerlepti. Kórdiń be, balasynyń aty Táttibek bolǵandyqtan, jemisi de sondaı tátti. Basyna shyqsań, túbinde jatqan balasynyń beli aýyrady. Balasynyń beli aýyrsa, óziniń beli odan beter qaqsaıdy eken. Alma aǵashynyń ortan beline jetpeı jatyp-aq úıinen júgirip shyǵatyn sebebi sol. Ala tóbetti de almanyń túbine baılamaı, aýlaǵyraq baılaıtyny sondyqtan». Múmkin bul ótirik shyǵar. Biraq Adambekke bunyń bárin atasy aıtypty.

Adambek aıtqan álgindeı ańyzdan qansha seskensek te, amalsyz urlyqqa túsemiz. Tipti sony aıtyp júrgen Adambektiń ózi de urlaıdy. Búgin de, mine, Serik ekeýmiz alma aǵashynyń túbine buqpantaılap jettik. Jańa ǵana Aqqyz ájeıdiń qara sómkeni qolyna ustap, dúkenge ketip bara jatqanyn kórgenbiz.

Ala tóbet qannen-qapersiz uıqyǵa ketken. Mysyqsha órmelep, aǵashtyń basyna shyqtyq. Sodan keıin qoıny-qonyshymyzdy almaǵa toltyrýǵa kiristik. Bir butaǵyn jaıǵap, ekinshisine qol soza bergenimde synǵan butaqty kórdim. Qolym qaltyrap ketti. Kim syndyrdy eken? Beker-aq kelgen ekenbiz, endi ustasa, bizden kóredi.

Aldymen jerge Serik sekirip tústi, artynan men. Ala tóbet «ars» etip umtylǵanda shynjyry úzilip ketti. Qısyq sharbaqtan qarǵı bergenim sol edi, balaǵym «dar» ete qaldy. Sonyń artynsha-aq áldebir buta shápkimdi qaǵyp tústi. İshim ashyp qoıa berdi. Shalbar eshteńe emes-aý, eski bolatyn. Shápkini aıtsaıshy.

Qoınymdaǵy almanyń birazyn shashyp ta aldym. Serik jetkizer emes, sıraqtyń uzyndyǵy osyndaıda paıdaǵa asty. Sol júgirgennen júgirip otyryp, toǵaıdyń ishine baryp entigimizdi bir-aq bastyq.

Mende bes-alty-aq alma qalypty. Serikte kóbirek eken. Aǵasynyń jalpaq soldat belbeýin býynyp alypty, qaıdan tússin. Balaǵymnyń jyrtyǵy men shápkimniń joqtyǵyn oǵan baıqatpaýǵa tyrystym.

Qalǵan almany ábden soqtyq. Ekeýin bólektep qaltama salyp qoıdym. Kim úshin deısiń ǵoı? Aıym úshin! Ol — bizdiń synyptaǵy eń sulý qyz. Men ony jaqsy kórem. Al ol meni jaqsy kóre me, kórmeı me, ol jaǵyn bile almaı basym qatty. Erteń myna eki almany aparyp bergende qalaı qýanar eken? Qıaldanyp otyryp balaǵymnyń jyrtyǵy esimnen shyǵyp ketipti. Aıaǵymdy jazyp jibersem kerek. Seriktiń kózi tyshqan kórgen mysyqtyń kózindeı jaınap ketti. Sanyn shapaqtap máz boldy. Sonyń artynsha-aq, jalań bas qalǵanymdy baıqap, ishin basyp, jerge aýnap jata ketip, «qıyq-qıyq» etip óldi de qaldy.

Endi men shyndyqqa kóshtim. Jatyp kep Serikke jalyndym. Eshkimge aıtpaýyn ótindim. «Ekeýmiz dos bolaıyq» dedim. Aqyry dostyqtyń belgisi retinde men oǵan fonarymdy beretin boldym. Fonarymdy deımin. Ózimdiki de emes. Ákemdiki.

Dál sol kúni pochtalon kelgende qarasam, «Jaýqazyn» gazetine óleńim shyǵypty. «Meniń Qazaqstanym» dep jarqyrap tur. Apama kórsettim, tipti oqyp berdim. Mańdaıymnan súıip, ol da menen beter qýanyp júr. Tasyrlatyp traktorshy Sarjan kirdi. Aldymen apamnyń qolyn aldy. «Balańnyń óleńin jýý kerek, bolmaıdy», — deıdi. Sodan keıin baryp:

— Dúkenge júgir, — dep meniń qolymdy qysty.

Apam biraz aqsha ustatty. Osy oraıdy paıdalanyp:

— Apa, taǵy da aqsha bershi, shápki alaıyn, — dedim.

— Shápkiń bar emes pe edi?

— Joǵaltyp aldym. — Ótirikti betim shylp etpeı aıta salsam da, kóńildenip turǵan apam taǵy myń teńge berdi.

Dúkenge ushyp baryp, ushyp keldim. Aýyldastar jınalyp qalypty. Bári mańdaıymnan súıip jatyr.

Búgin netken qýanyshty kún edi. Baqshanyń aıaǵynda, shóp ústinde shalqamnan túsip jatyp men osyny oıladym. Endi óleńimdi Aıym kóredi. Sosyn... Biraq kórmeı qalýy da múmkin-aý. Ózim baryp kórsetsem be eken. Joq, uıat bolar. Maqtanshaq dep júrer. Bálkim, meni jaqsy kórmeıtin de bolar...

Erteń sabaqqa barǵan soń (ádebıet sabaǵy — birinshi sabaq) apaı maqtaıtyn shyǵar. Oı, sonda Adambektiń ishi qalaı kúıer eken?! Endigári «kitap kemirgen kórtyshqan» dep aıtpaıtyn bolady. Múmkin meni endi qabyrǵa gazetine redaktor etip qoıar. Anaý Bekettiń óleńi aýdandyq gazetten ary aspaı júr, sonda da redaktor.

Shirigen alma mańdaıyma byrsh etip jaryldy.

— Áı, aqyn, kettik fýtbol oınaımyz. — Adambek eken. Janynda bir top bala. Mańdaıymdaǵyny súrtip tastap, ornymnan turdym. Serik te osynda júr. Jymyń-jymyń etedi. «Baǵanaǵyny aıtyp qoıma» degendeı kózimdi qysyp-qysyp qoıdym.

Oı, búgin qýanyshty kún dese, qýanyshty kún. Adambekterdi qatyryp turyp jeńdik qoı. Bir ózim úsh dop soqtym. Jalpy esep 5:2 Adambek qyzyp ketip, tóbeles shyǵara bastap edi, jaqsy boldy, ákesi shaqyryp aldy.

Erteńine mektepke bara jatyp, jolda Aıymdy kezdestirdim. Ol saýsaqtary súırikteı ádemi qolyn usyndy.

— Quttyqtaımyn!

— Raqmet! — Oqypty. Boıymdy qýanysh kernep ketti. Qaltama qolymdy saldym da, keshegi eki almany alyp berdim. Aıym rıza bolyp, jymıyp kúldi. Kúlgen sátte eki betinde oımaqtaı shuńqyr paıda boldy. Osylaı ekeýmiz synypqa qatar kirip bardyq. Bálem, kórsin bári meniń kim ekenimdi! Balalardyń bári bir-bir «Jaýqazyn» gazetin alyp, shýlap júr. Qońyraý soǵylyp, esikten apaı kórindi. Qolynda ádettegideı kishkene qara sómkesi bar. Apaı kúndegisinen ózgeshe, kele balalardy túgendemeı, taqtanyń aldyna shyǵyp, keshegi jasóspirimder gazetin kórsetti.

— Oqydyńdar ma?

— Oqydyq! — Balalar shý ete tústi.

Apaı meniń óleńimniń táp-táýir ekenin aıtyp, keleshekte osylaı jaza berse, úlken aqyn bolady dedi.

Marqaıyp, máz bolyp otyrdym. Dál osy kezde synypqa Aqqyz ájeı kirip keldi. Kózim jypylyqtap ketti. Ájeıdiń ne jumyspen kelgenin Serik ekeýmiz ǵana bilip otyrmyz. Jáne ol kisi qaǵazǵa orap bir nárseni qoltyǵyna qysyp alypty. Onyń ne ekeni de bizge aıan. Sóz joq keshegi shápkini taýyp alǵan. Endi qazir muǵalimge aıtady. Búkil jurttyń aldynda «mynaý kimdiki» dep álgi aıǵaqty kórsetedi.

Adambek bále ony aınytpaı tanıdy, tipti Aqqyz ájeıdiń ózi de tanýy múmkin, apam alǵash bazardan ákelgende aınaldyryp kórip otyrǵan. Serik jaqqa kóz salsam, ol da búrisip qapty.

Biraq bári men oılaǵandaı bolmady. Aqqyz ájeı jyly jymıǵan kúıi balpań basyp kep, túıinshekti eshkimge bildirmeı bere saldy. Sóıtti de ún-túnsiz shyǵyp júre berdi. Adambek baıǵus moınyn qansha sozsa da, onyń ne zat ekenin ajyrata almaı dal bolyp qaldy. Sonda da qarap otyrmaı:

— Alma urlaǵan ǵoı, — dep saldy. Betim dý ete tústi. Eldiń bári maǵan jalt-jalt qaraǵandaı bolyp kórindi.

Apaı biraq eshteńe sezbegendeı, Adambekke: «Sabalaqov, tynysh otyr», — dep edi, onyń úni óshti.

Sabaqtan shyǵa salyp, úıge qaıttym. Eshkimge kórinbeýge tyrystym. Keshki tamaqtan soń taǵy shý shyqty. Ákem qoı qamaımyz dep, fonardy izdeı qalmasy bar ma? Ana jerdi izdedi, myna jerdi izdedi, tappady. Men de ony-munynyń astyn shuqylap qaraǵan bolam. Joq fonardy bireý ákelip tastaıdy deısiń be, tabylmady. Árıne, tabylmaǵan soń, ákem meniń jer-jebirime jetti. Sonyń dál ústine kórshi qyz sút surap kele qalǵany. Búgin netken kóńilsiz kún edi. Úıden qashyp shyqtym. Sabannyń ústine baryp etpetimnen qulaı kettim.

Apam «Sáken, Sáken» dep biraz izdep edi, sonda da shyqpaı qoıdym. Ákeme ókpeledim. «Balam dalada qaldy-aý» dep, tyrs etpedi. Kórer edim eger meni qasqyr jep ketse. Dál qazir ótirik óle ketsem ǵoı. Ekinshi ret maǵan uryspaıtyn bolar edi. Velosıped te áperer edi.

Osylaı oılanyp jatyp uıyqtap qalyppyn. Kún qyzǵanda bir-aq turdym. Kókem de, apam da jumysqa ketipti. Kilt kirpishtiń astynda eken. Esikti ashyp, úıge kirdim. Apam tamaq daıyndap qoıypty. Toıyp aldym. Sodan keıin jambastap jatyp Abaıdyń óleńin oqýǵa kiristim. Ótken sabaqta apaı maqtaǵan «Attyń syny» degen óleńdi eki-úsh qaıtara oqysam da, keremeti qaı jerinde ekenin bilmeı-aq qoıdym. Attyń qulaǵy da qamys bolýshy ma edi. Kekilin shoqpar deıdi. Bir sát ózimniń aqyndyǵyma shúbá keltirdim. Áli úlken emespin ǵoı. Abaıdyń óleńin Abaıdaı bolǵan soń túsinetin shyǵarmyn. Jalyǵyp ketken soń, Aıymǵa hat jazýǵa otyrdym. Bárin jazdym. Ony jaqsy kóretinimdi de jasyrmadym. Alma urlaǵanymdy da, endi ondaı is istemeıtinimdi de aıttym da, kók qaptamaǵa salyp, aparyp Aıymnyń úıiniń jáshigine saldym. Qaptamanyń syrtyna «jeke ózine» dep jazyp, ony jaqshaǵa alyp qoıǵanmyn.

Bir kúni mektepten shyqsam, Aıym meni tosyp tur eken. Hat jaıly áńgime qozǵaı ma dep zárem ushty. Kópke deıin únsiz júrdik. Bir ýaqytta Aıym:

— Erteń Aqqyz ájege almasyn terýge kómekteseıik, — dedi. Men buǵan qýana-qýana kelistim.

Ýádelesken kúni qasyma Serikti ertip bardym. Aıym da osynda eken. Áneýkúngi isime Aqqyz ájeden áli de uıalyp júr edim. Biraq ol kisi túk bolmaǵandaı jaıdary. Serik ekeýmiz almanyń tóbesine shyqtyq. Aıym jerde toltyrǵan shelegimizdi tógip turdy.

Túste ájeı tamaqqa shaqyrdy. Úıdiń qaq tórindegi qabyrǵaǵa bir jigittiń kúlip túsken sýreti ilinipti. Kúlgeni batyr ushqysh Toqtarǵa uqsaıdy eken. Eldiń bári ańyz etip aıtyp júretin Aqqyz ájeıdiń Táttibegi osy shyǵar. Oń jaq qabyrǵada eki sýret bar. Biri — Aqqyz ájeı. Ádemi qońyr kózderinen aınytpaı tanydym. Ekinshisi — osy úıge tipti jat adamdaı, túsi sýyq. Aqqyz ájeıdiń shaly deýge qımaı otyrmyn. Ájeı de bizdiń myna sýretterge jaltaq-jaltaq qarap otyrǵanymyzdy sezdi-aý deımin:

— Mynaý — shalym, — dep sýretti nusqady. — Al mynaý — Táttibegim. — Aqqyz ájeıdiń júzi gúl-gúl jaınap ketti. Sýretke kúle qarap: — Kenjem, jalǵyzym, tentegim, aınaldym ánsheıin, — dedi. Sonyń artynsha-aq kózi sýlanyp, demniń arasynda jylaı saldy.

Yzyńdap samaýryn keldi. Aqqyz ájeı dastarqanǵa bir shara baýyrsaq tókti.

Eki-úsh kese aınaldyryp bolǵanymyz da sol edi, Serik:

— Aqqyz áje, áńgime aıtyńyzshy, — dep jabysa túskeni. Aýyzǵa endi ǵana baýyrsaqty qarbyta bastaǵanmyn. Áńgimeshilin bunyń. Aýzy ańyraıyp, tanaýy delirip tyńdaı qalypty. Men de amalsyzdan áńgimege qulaq qoıdym.

— Sender ǵoı, sender shalymdy bilmeısińder. Tipti Táttibegimdi de kórgen joqsyńdar. On balamnyń sheshek aýrýynan qaıtys bolǵanyn estigen shyǵarsyńdar, shesheleriń aıtyp otyratyn...

Tań qaldym. Mine, on tórtten asyp baram, úıdiń irgesinde otyrǵan Aqqyz ájeıdiń on bir balasy boldy degendi estigenim osy.

— Aman qalǵan Táttibegim sút kenjem edi. Ony da kóp kórdi soǵys. On bir balany jutyp, qý bas bolyp otyrysym mynaý. Keıde qaradan-qarap kóńilim bosaıdy. Bul Qudaıǵa ne jazǵanymdy... Táttibegim tiri bolsa, sonyń jaman nemeleriniń kóz aldymda qaraıyp júrgeniniń ózi men úshin baqyt emes pe edi? Erteńgi kúni óle ketsem, myna shańyraq ıesiz qalar. Alǵash qosylǵan jyly shalym ekeýmiz óz qolymyzben kóterip edik. Anaý alma aǵashyn da Táttibegim shkúlde oqyp júrgende «muǵalimimiz aıtty» dep óz qolymen otyrǵyzǵan. Tipti maǵan qısyq bolyp ketpesin dep ustatyp qoıyp edi. — Osy tusta Aqqyz ájeı týra bala sıaqty bolyp ketti. — Tegi, kózime ystyq kórinedi. Endi jigit bolyp úıleneıin dep júrgen. Kósheniń basyndaǵy, osy jaqynda qaıtys bolǵan sopy shal bar ǵoı, sonyń qyzyna. Sol ekeýiniń tátti almanyń túbinde syrlasyp turǵanyn talaı kórip edim. Qazir kezdese qalsa, aıypty adamdaı, sálemin berip, ımene ótedi. Áneýgúni bireýler sol tátti almanyń bir butaǵyn syndyryp ketipti. Sonda ashýlanyp-aq mektepke baryp edim. Biraq mende turǵan ne qylǵan ashý deısiń. Mektepke kirgende-aq tarap ketken.

Áńgime de bitti. Bárimiz de únsiz qaldyq. Men ózimdi osynaý shermende janǵa qıanat jasaǵandaı sezindim...

Sol kúnnen bastap álim kelgenshe Aqqyz ájeıge kómektesip júrdim. Kelesi jeksenbide otynyn jaryp berdim. Aıym da keldi. Aıymmen bolǵan kóńildi. Ózi de qyzyq. Doppen basyma uryp oınaıdy. Baıaǵy ekeýmiz dos bolaıyq degen hatty umytqan ba, ol jaıly lám demeıdi.

Bir kúni Aqqyz ájeıdiń ala tóbeti iz-túzsiz joǵalyp ketti. Ony Aıym ekeýmiz toǵaıdyń arasynan taptyq. Bireý atyp tastapty. Men bilsem, Adambek sıaqty. Sol ala tóbet joǵalatyn kúnderi ákesiniń myltyǵyn alyp júrgenin kórgenmin.

Sol kúni ádettegideı fýtbol alańynda jınaldyq. Adambekti balalardan beri, ońashaǵa shyǵaryp alyp:

— Itti nege atasyń? — dedim. Alǵashynda apaıǵa aıta ma dep qorqyp, jaltaqtap edi, kele-kele qyzyp:

— Al, attym, seniń isiń ne? — dedi.

— Jalǵyz kempirge janyń ashymaı ma?

— Seniń ne sebepti janyń ashyp júrgen bilemiz ǵoı.

Ustasa kettik. Bir sát ońtaıy kelgende jambasqa alyp urdym. «Yńq» etip, ádemi-aq túsip edi. Biraq ony ustap jata almadym. Betimnen tyrnap turyp ketti. Ádis jaǵynan kelgende Adambek menen myqtylaý edi, sol myqtylyǵyna salyp, aıaǵymdy orap, kóterip tastady. Ústime minip alyp, bylsh-bylsh etkizip soǵa bastady. Olaı bulqyndym, bylaı bulqyndym, shyǵa almadym. Bireý kelip ajyratqanǵa qarasam — Aıym. Jańa men jyqqan kezde kelmeı, jeńilip jatqan ústine kelgenin kórmeısiń be? Adambek ústi-basyn qaǵyp úıine ketti. Balalar da tarady. Ekeýmiz ǵana qaldyq.

— Tursaıshy, Sáken, keteıik.

Ol meni julqylaı bastady. Estimegendeı otyra berdim. Qanym basyma teýip tur.

— Sáken deımin... — Aıym ary aıtty, beri aıtty, sosyn: — Al, endeshe, men de ketpeımin, — dep janyma otyryp aldy. Azdan soń yńyldap án aıtty. Daýsy túngi aýada baıaý qalyqtap, ádemi shyqty. Osylaı otyra bergim keledi, otyra bergim keledi. Tóńirekti qarańǵylyq basyp, aspanda juldyzdar kórine bastady. Aqyryn qolynan ustadym. Átteń osynyń bári bir-aq sáttik boldy.

— Keteıikshi, Sáken. — Ol ornynan turyp, aqyryn qolyn tartyp aldy.

— Asyǵyp tursyń ba? — Aýzymnan qalaı shyǵyp ketkenin bilmeı qaldym.

— Joq, apam izdep jatqan shyǵar.

— Kettik.

Qolynan ustap júgire jóneldim. Júgirip kelemiz. Ǵajaıyp álem! Búgin netken kóńildi kún edi. Aspanda juldyzdar qaptap tur.

Aýylǵa alǵashqy qyrbyq qar da tústi. Bir kúnde qys túskendeı bola qalyp edi, erteńine-aq kóktem kúnindeı jaımashýaq kúz qaıta ornady. Osyndaı meniń ájemdeı meıirimdi, meniń ájemdeı sarǵaıǵan sulý kúz kúnderiniń birinde Aıymnyń úıi ákesiniń qyzmet babymen aýdan ortalyǵyna kóshetin boldy...

Sol kúni biz kóp qydyrdyq. Tátti almanyń túbinde otyryp, tuńǵysh ret bir-birimizge ashyla sóılestik. Túnniń sýyqtyǵyn da eskermedik. Armanymyzdy ortaǵa saldyq.

— Sen úlkeıgen soń jazýshy bolasyń ba? — deıdi Aıym.

— Iá, al sen she?

— Men sýretshi bolamyn.

Túnniń bir ortasy bolyp qaldy. Qoshtasýǵa qımaımyz. Aıymnyń úıiniń aldyna keldik.

— Sen súıisip kórdiń be? — dedi kenet Aıym.

Júregim dir ete qaldy. Tańdanyp betine qaraı berip edim, Aıym meni qushaqtaı ustady da, shóp etkizip betimnen súıip aldy. Shoq basqandaı turyp qappyn. Túnimen uıyqtaı almaı shyqtym. Birde qýanam. Al Aıymnyń ketetinin eske alsam...

Erteńine tursam, sáske tús bolyp qalypty. Tez kıindim de, kóshege shyqtym. Aıymnyń úıiniń aldynda bir mashına tur. Janynda bir qora adam. Júkterin áldeqashan tıep qoıypty. Aqqyz ájeı de, Adambek te osynda eken.

Qaıta-qaıta degbirsizdene, Aıym kórinip qalmas pa eken dep, úı jaqqa qarap qoıam.

Kóp ótpeı-aq onymen qoshtasatyn da kez jetti. Bul biz úshin bir aýyr sát edi.

Shyǵaryp salýǵa kelgenderdiń árqaısysy-aq Aıymdy qushaqtarynan qımaı bosatty. Aqqyz ájeı tipti shydaı almaı jylady. Ony kórip, meniń de kóńilim bosady. Sol sátte dúnıedegi eń qadirli, eń baqytty adam Aıym sıaqty bolyp kórindi maǵan. Odan myna baqytty qyzǵanǵandaı da edim. Átteń, Aıymnyń ornynda men bolsam. Sonda Aıym qalaı qoshtasar eken. Ol qyz ǵoı, men sıaqty tistenip turmas edi, kózine jas alyp, sóz joq jylar edi.

— Sabaǵyńdy jaqsy oqy. Kelip tur, bizdi umytpa, — dep, Aqqyz ájeı qaltasynan qyzǵaldaǵy qaptaǵan qyzyl oramal alyp, ony Aıymnyń basyna tartty. — Osyny kórgende Táttibektiń apasyn esińe alarsyń.

Aıym menimen tek qol berip qoshtasty. Múlde basqasha qoshtasarmyz dep oılaýshy edim. Biraq esesine ol qolyma bir búktelgen qaǵaz ustatty. Qımaǵandaı yńyrana bozdap, aýyr qozǵalǵan mashınanyń sońynan qalmaı Adambek ekeýmiz kóp júgirdik. Aıym da, qashan kórinbeı ketkenshe, qyzǵaldaqty qyzyl oramaldy bulǵaýmen boldy.

Ońashada Aıym bergen qaǵazdy ashtym. Aqqyz ájeıdiń alma aǵashynyń sýretin salypty. Eki-úsh bala urlyqqa túspek bolyp eńbektep keledi. Ala tóbet qannen-qapersiz uıqyǵa ketken. Alysyraqtan ájeıdiń kishkene úıi kórinedi. Onyń aldynda Aqqyz ájeı áldene istep qybyrlap júr.

Bilesizder me, bizdiń aýyl barlyq aýyldan jaqsy, barlyq aýyldan ádemi. Bizdiń aýylda Aqqyz ájeıdiń tátti almasy bar.

---