InfoHub Logo

Qazanǵapuly Táttimbet (1815 — 1860) — qazaqtyń áıgili kúıshi kompozıtory.

Týyp ósken jeri Qaraǵandy oblysynyń Qarqaraly aýdanyna qarasty Dastar taýynyń etegi, Myrjyq aýyly, Qyzyljal qystaýy. Bul jerdi Mósheke bulaǵy dep te ataıdy. Mósheke Táttimbettiń úlken ákesi. Táttimbet nebári 45 jas ǵumyr keship, dúnıe salǵan soń, Qarqaraly jerindegi Túndik ózeniniń boıyna, Babaly men Arqalyq taýlarynyń ortasyndaǵy alqapqa jerlengen. Bul Táttimbettiń ákesi Qazanǵapqa arnalyp salynǵan zırat. İshinde úsh qabyr besikshe bar. Birinde — Qazanǵaptyń ózi. Ekinshisinde — Qazanǵaptyń báıbishesi, Táttimbettiń anasy Qalaıy. Úshinshisinde — Táttimbet jatyr. Táttimbettiń shyqqan tegi Orta júz, Arǵyn, onyń ishinde Meıramnan taraıdy. Shejire boıynsha Meıramnan Qýandyq, Súıindik, Begendik, Shegendik, Qarakesek (Bolatqoja), Shubyrtpaly degen atalar órbigen. Osylardyń ishinde Táttimbet Qarakesegi bolyp keledi.

Táttimbettiń týyp ósken ortasy kóshpelilerdiń san ǵasyrlyq mýzykalyq mádenıetiniń dástúri ornyqqan, arqaýy bekigen, ásirese, kúıshiliktiń tarıhı tek tamyry úzilmegen, rýhanı qunarly aımaq. Arqa tósindegi Qońyróleń, Óleńti, Dombyraly, Saryn, Qorqyt kóli, Jorǵa, Muńly, Tarǵyldyń taýy, Zyńǵyrtaý, Aqóleń, Dýana, Sarjaılaý, Balqyldaq, Qosishek, Kúıtókken sıaqty jer-sý ataýlarynyń qaı qaısysy da án kúımen sabaqtas. Án-kúı ómir saltqa aınalyp, adamdardyń taǵdyr tirshiligimen bite qaınasqan ortada ǵana toponımdik aıǵaqqa aınalsa kerek.
Táttimbet atqa erte minip, el isine erte aralasqan adam. Batys Sibi general-gýbernatory general-maıor Fon Frıdrıhs Táttimbet týraly arnaıy jınaǵan málimetinde mynandaı derek keltiredi: «Táttimbet — aq súıekter áýletinen, biraq kópester gıldasyna trkelmegen. Qarqaraly okrýgindegi Nurbıke Shanshar bolysynda 1842 jyldyń 20 qańtarynan 1845 jyldyń 25 qańtaryna deıin bolys boldy. Bul jumystan óz aryzy boıynsha 1854 jyldyń 29 shildesindegi buıryqtyń negizinde bosatyldy, qylmys jasamaǵan, tergeýde, sotta bolmaǵan» (OOMA, 3-qor, 3-tizim, 3902-is). Táttimbet Reseı patshasy Aleksandr İİ niń taqqa otyrý saltanatyna qatysqan. Sondaı aq, Shoqan Ýálıhanov, Grıgorıı Nıkolaevıch Potanın, Adolf Ianýshkeevıch sıaqty oqymysty ǵalymdarmen, Alshynbaı, Qunanbaı, Shormannyń Musasy, Jaıyqbaıdyń Ybyraıy, Kishkentaıdyń Aqqoshqary, Sandybaıdyń Erdeni, Ýálıhannyń Shyńǵysy sıaqty dala shonjarlarymen, Janaq, Shóje, Kempirbaı, Birjan sal, Jaıaý Musa, Orynbaı sıaqty ánshi aqyndarmen, Toqa, Yqylas, Itaıaq, Shashaq sıaqty kúıshilermen qadirles syılas bolǵan. Bul adamdar Táttimbet kókireginen kúmbirlep tógilgen ásem kúılerdiń tusaýyn kesip, talǵampaz sarapshysy bolyp otyrǵan.

Onyń ónerine Birjan sal:
«Táttimbet — ardagerim, Arǵyn asqan, Qyryq túrli kúı aınalǵan barmaǵyna», — dep súısinedi.

Táttimbet talaı talaı dodaly kúı aıtystaryna túsip, qarsylasyn tosyltý úshin, dombyrada qalys, shalys, teris, qosaq buraýlaryn kóp qoldanǵan. Bul dástúrdiń ornyǵýyna muryndyq bolǵan. Abaıdyń anasy Uljanǵa apa bolyp keletin Malqara qyz, Shubyrtpalydan shyqqan Itaıaq, Naıman ishindegi Shashaq sıaqty dáýlesker dombyrashylarmen Táttimbet kúı aıtysyna túskende dombyrany birde bashpaıymen qaǵyp, keleside ustaramen tartyp, endi birde pernelerin qıyp tastap tartyp óner kórsetkeni týraly qyzyqty áńgimeler el ishinde kúni búginge deıin aıtylady.

---