InfoHub Logo

Jáńgiruly Táýke han (1626-1718) — Qazaq handyǵynyń hany, Salqam Jáńgir hannyń balasy. Sheshesi — qalmaqtyń hoshoýyt taıpasynyń bıleýshisi Kúndelen-taıshynyń qyzy. Muragerlik jolmen Qazaq handyǵynyń bılik tizginin qolǵa alǵan kezde (1680 jyly) Táýke el aǵasy jasyna kelip aqyl toqtatqan, memleket isine aralasyp, mol tájirıbe jınaqtaǵan bilikti jan bolatyn. Sondyqtan da ol taqqa otyryp, áke isin alǵa jalǵap, onyń saıasatyn júrgizgenimen, ony júzege asyrýǵa kelgende burynǵy súrleýmen ketpeı, ózindik jańa jolmen júrdi. Táýkeni ózge qazaq handarynan erekshelep, onyń shyn máninde kóregen basshy, aqyldy reformator ekenin tanytanyn qasıeti de osy ózindik jolmen júrýinde. Bul rette ol uly babasy Qasym hanǵa qaraı beıimdeledi.

Táýke hannyń eli úshin sińirgen eren eńbegi eki qyrymen aıryqsha nazar aýdarady. Biri — eldiń irgesin aman saqtaýda syrtqy saıasatty bilgirlikpen júrgizip, antalaǵan kóp dushpanǵa bel aýdyrmaǵany. Ekinshisi — eldiń ishki jaǵdaıyn retteýdegi saıası-quqyqtyq tártipti ornatýy. Ol tóńiregine toptan toraı shaldyrmaıtyn, syrtqa syńar sabaq jip aldyrmaıtyn, bir aýyz sózimen jurtty jatqyzyp-órgizetin, bedelimen eldiń birlik-berekesin kirgizetin aqyl ıelerin jınap, halqyn solar arqyly basqardy, aqyl-oı, parasat ústemdigin ornatty. Tarıh deregi sol kezde Táýkeniń qasynda Uly júz Álibekuly Tóle, Orta júz Keldibekuly Qazybek, Kishi júz Baıbekuly Áıteke, qyrǵyz Qarashorauly Kókim, qaraqalpaq Sasyq bı, qataǵan Jaıma sekildi halyqtyń ishinen ýaqyttyń ózi ekshep shyǵarǵan, danalyq sózimen, ádiletti isimen, qara qyldy qaq jarǵan týra bıligimen attary bul kúnde ańyzǵa aınalǵan ataqty bılerdiń bolǵanyn aıtady. Osyndaı alyptardyń zamana tynysyn tamyrshydaı tap basyp tanyp, halyqtyń basyn qosyp, eldiń birlik — berekesin ketirer ishki daý — janjaldy, barymta — syrymtany tıyp, eldi yntymaqta ustaý maqsatynda oı toǵystyryp, bir baǵytta ıgilikti is-qımyl jasaý arqasynda Qazaq handyǵynyń jaǵdaıy kúrt jaqsaryp, syrtqa aıbaryn asyrdy. Jurt erdi el qoldasa — bereke, handy el qoldasa mereke ekenin kórdi. Sol sebepti de Táýke han el bılegen kez - halyq esinde «qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» tynysh berekeli zaman bolyp qaldy.

---