InfoHub Logo

Tahaýı Ahtanovtyń «Shyraǵyń sónbesin» romanyndaǵy ómir úshin kúrestegi keıipker.

Qazaq ádebıetinde eleýli oryn alǵan óziniń shytyrman oqıǵalarymen oqyrmandy baýrap alatyn roman- «Shyraǵyń sónbesin».

Romannyń «Shyraǵyń sónbesin» atalýy artyndaǵy qalar urpaqtyń ǵumyrly bolýyn meńzep turǵandaı. Jaý tylynda qalǵan aıaǵy aýyr Nazıranyń ómiriniń bólshegi boıyndaǵy sharanasynyń aman  qalýyn kóksedi.

Urpaq adam ómiriniń shyraǵyn jaǵýshy degen neni bildiredi?

Shyraq dep- kóziniń nury, kóńiliniń qýanyshy bolatyn adam iziniń jalǵastyrýshysy balanyń aman-esen tirshilik etýi. Bul shyǵarmadaǵy jan- jaqtan antalaǵan jaý tylynda qalǵan aıaǵy aýyr ananyń da tileýi ómiriniń bir bólshegi, jan dúnıesiniń jartysy- balasynyń aman-esen dúnıe esigin ashsa degen ananyń seziminiń ystyq kórinisteri beriledi. Osy romanda jazýshy: «Meniń qursaǵymda da bir shyraq jaltyrap janyp keledi. Sony óshirip alsam…Qursaǵymda tıtimdeı jan ıesi barda, melshıip qarap otyra almaımyn, qaıtkende de qareket jasap, bir nársege jetýim kerek»,- degen joldardan daýyldy kúnde álsiz janǵan shyraqtyń sónip qalmaýy úshin hareket kylýǵa umtylǵan anna beınesin kórýge bolady.

Aýyr azap, qıyn-qystaýǵa qamalyp, jany japa shegip jatsa da óz aldyndaǵy úlkenderdiń paıym-parasatyn, tabıǵı bıazy minezderin ózine úlgi tutyp, esine ala otyryp sabyrdy serik etken Názıra keýdesindegi sábıin de «sábı», «perzent», «balam» dep atamaı, «sol» dep sýrettep beredi. Álsiz shyraq, álsiz úmit sáýlesi «sol» dep solqyldaq úmitpen jetkizedi.

«Búıirimdi tepkilep jatqan-sol. Jan ıesi-sol. Japadan jalǵyz qalyp jany qysylǵanda demeý boıyndaǵy bólshegi-sol». Názıra-ultjandy, qaısar, «qaharman» qyz.Bulaı deýimniń sebebi-on toǵyz jastaǵy jas kelinshektiń qolyna qarý alyp soǵyspasa da, jolshybaı jaý bombasynyń astynda qalýy, vagonda «tilsiz jaýmen», odan bólek fashısermen kezdesýi, osynyń bárinen urpaq urpaq úshin erlikpen ótýi. Qursaǵyndaǵy balamen: «Qaıran týǵan jer! Ortamyzda ótkel bermes darıadaı jaý bar. Kishkentaı bolsa da úmit jetelep, áıteýir jaqyndaı bereıikshi dep shyǵysqa qaraı jetelep kelemiz»-degen sózderi keleshekten úmit úzbegen, ári týǵan eli únemi júreginde júretin jan ekendigin aıǵaqtaıdy.Qarshadaı qyzdyń «tar jol taıǵaq keshkenin» kórip, búgingi beıbit zamanda ómir súrip jatqandyǵyma shúkirshilik etemin. Búgingi kúni keı zamandastarymnyń táýelsiz elde áleýmettik jeliler men ishimdik, nashaqorlyq sekildi kesapattarǵa qarsy tura almaı, jaýdy emes, jaýdy emes, óz nápsisin jeńe almaı jatqandyǵyna kóńil qulazıdy. Ekinshiden, Názıra- ana!Endi ǵana balalyqpen qosh aıtysqan arý qursaǵyndaǵy sábımen «aýyzdyqpen sý ishedi». Onyń «ana» degen mártebesi tym bıik ataýdy arqalap júrýiniń ózi týyndynyń bar mánin ashyp turǵandaı. Kim biledi, ol jaı ǵana kelinshek bolsa, shyǵarma osynshalyqty áserli bolar ma edi?

«Men japadan jalǵyz qaldym. Kóz jasym shyqpaı aǵyl-tegil keýdeme quıylyp jatty. Biraq meni toqtatatyn bir-aq jan sol. Búıirimdi túrtip-túrtip qalatyn sol tiri jan ıesi...» Bul jerdegi «sol»- Názıranyń áli jaryq dúnıe esigin ashpaǵan nárestesi. Jary Qasymbektiń artynan bala qalsyn dep, ultynyń bir urpaǵy úshin Názıra «ana» degen atqa laıyq bolyp, qıyndyqqa moıymaıdy.Búgin de Názıradaı jas analar qoǵamda kóp. Biraq bárin birdeı ana dep ataı almaımyz. Ómirdiń synaǵyna tóze almaı, ne bolmasa jastyqpen shalys basyp, nárestesin qoqys jáshigine tastap ketetin tas baýyrlar barshylyq. Sol sebepten Názırany qazaq qyzdarynyń «etalony» desek artyq emes.

Qoryta kelgende, Tahaýı Ahtanov «Shyraǵyń sónbesin» romanyn jazýdaǵy áıel psıhologıasy, áıel adamnyń jan dúnıesin túsinip kórkem ádebı tilmen jazýdyń ózi onyń sheberligin, týa bitken daryndyǵyn kórsetedi. Sóz sońynda shyǵarmadaǵy ájeniń «shyraǵyń sónbesin» degen sózin barsha elge tilegim keledi.Roman Názıra arqyly ómir úshin kúresti kórsetti. Endeshe, myna ómirdiń shamshyraǵy, kemel keleshegi-áǵnı biz jáne erteńgi urpaq, sol shyraqty sóndirip almaıyqshy!

Ý. M. Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti Mádenıetova Bplsulý, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---